بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - دکتر وحید شقاقی شهری ؛ کشور با انبوهی از چالش‌های اقتصادی انباشت شده مواجه است که مواجهه عقلانی با این شرایط، نیازمند برنامه محوری و پدیدآوردن الزاماتی است. با این حال طی همین مدت کوتاه، دولت در حوزه اقتصاد با سردرگمی‌هایی همراه بوده که به تدریج نتایج این پاردوکس‌ها و تناقضات فکری و سردرگمی‌ها آشکار خواهد شد.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
اهم این سردرگمی‌های دولت در اقتصاد به این صورت است:
1 اولین سردرگمی دولت در این است که بر اجرای کامل برنامه هفتم پیشرفت تاکید کرده است، در حالیکه خود این برنامه از ضعف اساسی رنج می‌برد و ماده 119 این قانون حکم داده حداکثر ظرف یکسال از لازم الاجرا شدن این قانون، دولت 26 برنامه کلان منجمله: برنامه تامین مالی، برنامه رفع ناترازی‌های اقتصادی کلان، برنامه نظام تامین مالی خرد، برنامه کاهش ناترازی تجاری غیرنفتی، برنامه تقویت حکمرانی و مدیریت ریال، را تدوین و فرایند قانونی را برای تصویب طی کند.
2 در 15 آبان سالجاری مصادف با 5 نوامبر 2024 یعنی 45 روز دیگه، انتخابات امریکا برگزار خواهد شد. با توجه به سوابق گذشته درصورت پیروزی ترامپ، احتمال تشدید تحریم‌های اقتصادی و نفتی وجود دارد. با این حال دومین سردرگمی دولت این است هنوز هیچ برنامه کوتاه مدت روشنی برای تقویت تاب آوری اقتصاد ایران طراحی و اجرا نکرده است.
3 شمارش معکوس تا اکتبر سال 2025 (مصادف مهر و آبان 1404) شروع شده، بطوری که بنابر مفاد برجام، یا به عادی شدن برنامه هسته‌ای ایران منتهی شود یا اینکه در سایه تلاش‌های توأم با کارشکنی اروپایی‌ها، با اجرای مکانیسم ماشه، قطعنامه‌های ملغی شده را بار دیگر جان بخشیده و عملاً شرایط برنامه هسته‌ای ایران را به دوران قبل از توافق هسته‌ای بازمی گرداند. روندی که دکترین هسته‌ای ایران را نیز تغییر خواهد داد. شواهد حکایت از این دارد تروئیکای اروپا و آمریکا طی روز‌های اخیر موجی از تحریم‌های جدید علیه ایران به بهانه واهی ارسال موشک بالستیک به روسیه به راه انداخته‌اند و درحال مقدمه چینی برای سناریوی کسب امتیازات بیشتر یا دستور مکانیسم ماشه هستند. سومین سردرگمی دولت این است هنوز هیچ برنامه روشن اقتصادی برای مواجهه با بازگشت تحریم‌های اقتصادی و رویارویی با مکانیسم ماشه طراحی و اجرا نکرده است.
4 کشور با انبوهی از ناترازی‌های اقتصاد کلان مواجه است. طی این مدت، اعضای ارشد دولت جملات کوتاهی منجمله افزایش قیمت بنزین یا انتقال پایتخت مطرح کرده اند که با انتقادات گسترده از سوی صاحبنظران و عموم مردم مواجه شده است. چهارمین سردرگمی دولت این است هنوز هیچ برنامه و نقشه راه روشن برای نحوه مواجهه و مهار ناترازی-های اقتصاد کلان ارائه نشده است.
5 تناقض و تفاوت دو عضو ارشد اقتصادی یعنی آقایان فرزین و همتی مشهود است. در آخرین جلسه دولت گذشته، آقای فرزین گزارش اقتصادی از پیشرفت اقتصادی چشمگیر دولت سیزدهم ارائه داد که به اصطلاح اسب زین شده تحویل شده است. درحالیکه آقای همتی و سایر اعضای دولت، این اصطلاح را نفی کرده و اشاره دارند که دولت شرایط بسیار ناگوار و بدی را تحویل گرفته و شاخص‌های اقتصادی در وضعیت بسیار بد و وخیم قرار دارند و آمار‌های خام و گزینشی چاره ساز نیست. سردرگمی ایجاد شده این است، هنوز هیچ گزارش اقتصادی مستند و مستدل توسط دولت از آنچه تحویل گرفته است منتشر نکرده است.
6 چنانچه احتمال تشدید تحریم‌های اقتصادی در صورت پیروزی جمهوری خواهان و یا تحمیل تحریم‌های سنگین‌تر بر صادرات نفتی و اعمال تحریم‌های فلج کننده- بالا باشد، امکان اجرای سیاست یکسان سازی و تک نرخی ارز مقدور نخواهد شد و اولویت باید بر تداوم سیاست دو نرخی ارزی و نه چند نرخی- باشد. در یک نظام دو نرخی ارزی، دولت یک ارز حمایتی براساس مکانسیم توازن و تعادل بخش تجاری و سرمایه‌ای تعریف خواهد کرد در کنار نرخ ارز بازار. با این حال این نظام دو نرخی حتماً یک بسته سیاستی است و الزامات سختگیرانه نیاز دارد و باید الزامات این سیاست یعنی تقویت حاکمیت ریال و کنترل شدید گردش ریال در اقتصاد ایران از طریق شبکه بانکی، کنترل قاچاق و واردات غیررسمی، نظارت هوشمند بر نظام توزیع کالا، مالیات بر واردات به میزان اختلاف ارز نیما و آزاد، جلوگیری خروج سرمایه (کنترل حساب سرمایه)، طراحی و پیاده سازی ساختار‌های نظارت هوشمند و کنترل‌های مویرگی بازار در دستور کار قرار گیرد. بدون این الزامات قطعاً اجرای سیاست چند نرخی همچون تجربه تاریخی گذشته شکست خورده خواهد شد. سردرگمی دولت این است هنوز هیچ برنامه روشن برای سیاست‌های ارزی کشور در سناریو‌های مختلف ارائه نشده است.
7 تیم اقتصادی ناهماهنگ در قالب شعار وفاق ملی، بر سردرگمی‌های دولت در اقتصاد افزوده است. ایده مرکزی و فرمانده اقتصادی مشخص نمی‌باشد و اعضای اقتصادی کابینه همچون وزیر کشاورزی، کشور، اقتصاد و بانک مرکزی بصورت ناجور کنار یکدیگر قرار گرفته اند و هر کدام به فرد یا گروه سیاسی خاصی تعلق دارند. نحله‌های فکری مختلف و افراد وابسته به گروه‌های سیاسی مختلف و نبود یک تفکر و اندیشه اقتصادی مرکزی مشخص بر سردرگمی اقتصادی دولت افزوده است.
8 نحوه مواجهه دولت با بنیاد‌ها و نهاد‌های اقتصادی خارج از دولت مشخص نمی‌باشد. بیشتر اعضای کابینه دولت سیزدهم به سرعت در هلدینگ‌ها و مدیریت‌های اقتصادی نهاد‌های خارج دولت جذب شدند. این نهاد‌ها منابع مالی زیادی دارند و در حوزه‌های متعدد اقتصادی بصورت مستقیم یا غیرمستقیم فعالیت دارند. نحوه تعامل و حل تضاد منافع دولت با این نهاد‌ها نامشخص است و بر سردرگمی اقتصادی دولت افزوده است.
9 جمله معروف رئیس محترم جمهور مبنی بر اینکه ما با کسی دعوا نداریم، جمله پر ابهامی است و بر سردرگمی می‌افزاید. شبیه اینکه «کسی به گرگ بگوید که، چون من تو رو نخوردم، تو هم من رو نخور!». در عالم سیاست، مساله قدرت اقتصادی و سیاسی محور همگرایی است. بدیهی است براساس اصل منفعت، به تدریج نقش و گستره مخالفان داخلی و خارجی دولت مشخص شده و بیشتر خواهد شد. نظر به اینکه ایده مرکزی سیاست اقتصادی خارجی دولت مشخص نمی‌باشد، لذا بر سردرگمی‌های دولت اضافه کرده است.