بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - هم میهن /متن پیش رو درهم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
مشکل روسی مذاکره با اروپا
حمیدرضا عزیزی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل و پژوهشگر غیرمقیم در شورای خاورمیانه در امور جهانی در خصوص موانع آغاز گفت‌وگو میان ایران و E3 به‌‌رغم اینکه علاوه بر ایران، سه کشور اروپایی عضو برجام نیز باید بر اهمیت زمان، با توجه به تاریخ مهم اکتبر 2025 واقف باشند، چیست، به هم‌میهن گفت: مسئله اصلی این عمق بی‌اعتمادی و بدبینی است که طی سال‌های اخیر در طرف اروپایی نسبت به ایران و نقش ایران شکل گرفته است و این تحت تاثیر چند عامل است که از جنگ اوکراین می‌توان به عنوان مهمترین مورد آن نام برد چراکه از ایران به‌طور فزاینده‌ای به عنوان طرف جنگ و نه به عنوان یک بازیگر بی‌طرف در میدان جنگ یاد می‌شود.
با وجود صحبت‌هایی که در دولت جدید در ایران مبنی بر عدم ارسال موشک بالستیک به روسیه مطرح می‌شود و آماده است در خصوص نگرانی‌های امنیتی اروپا گفت‌و‌گو کند اما نباید فراموش کرد که اروپا و خود اوکراین تجربه ناخوشایند چنین گفت‌وگوهایی را با ایران دارند؛ گفت‌وگوهایی که با ادعای عدم ارسال هرگونه پهپادی از سوی ایران برای استفاده در جنگ آغاز شد و در نهایت به اینجا رسید که شواهد میدانی ثابت کرد این پهپادها منتقل شده است و ایران به تامین‌کننده تسلیحات برای روسیه تبدیل شده است.
با در نظر داشتن آن موضوع طبیعتاً حالا که ایران بر روی عدم انتقال موشک‌ها تاکید دارد، باز هم با توجه به همکاری‌های نظامی تهران و مسکو، طرف اروپایی نمی‌تواند متقاعد شود که این گفت‌وگوها بتواند یک نتیجه عینی را به همراه داشته باشد. این مسئله اصلی و اولین مانع است. مسئله بعدی بحث اعتراضات در ایران و پیامدهای آن برای اروپاست و چیزی که اروپا فارغ از جنبه‌های مربوط به حقوق بشر در بحث امنیت داخلی خودش با آن مواجه است به دو شکل بروز پیدا کرده است؛ یکی مسئله زندانیان دوتابعیتی است که در جریان این اعتراضات به ایران سفر کردند و در این سفر بازداشت شدند و دوم نیز بحث اقدامات اطلاعاتی است که در خاک کشورهای اروپایی علیه مخالفین به ایران نسبت داده می‌شود.
در کنار این موارد، مسئله بحران در منطقه خاورمیانه و آنچه سیاست اروپا در قبال این تحول شکل داده موضوع حمایت این کشورها از اسرائیل است که در این شرایط با توجه به اینکه احتمال درگیری و حتی یک جنگ گسترده در منطقه که یک طرف آن ایران و طرف دیگر اسرائیل باشد، در حال افزایش است، این هم یک محدودیت جدیدی را برای سیاستگذاران اروپایی ایجاد می‌کند تا بخواهند وارد یک روند دیپلماتیک جدی با ایران شوند.
در این شرایط، بحث هسته‌ای نیز وجود دارد که با توجه به گفتمان جدیدی که در ایران در خصوص احتمال و یا حتی ضرورت بازنگری در دکترین هسته‌ای شکل گرفته است، حرکت به سمت بازدارندگی هسته‌ای نیز به نگرانی جدی برای اروپا تبدیل شده است. این تحلیلگر مسائل بین‌الملل افزود: «موضوع تاریخ اکتبر 2025 نیز یکی از دلایلی است که بدبینی را در طرف مقابل افزایش می‌دهد، از این نظر که احتمال می‌دهند شاید ابراز تمایل تهران برای گفت‌و‌گو صرفاً یک تاکتیک برای خرید زمان و عبور از این تاریخ باشد و بعد رویه پیشین خود را پیش بگیرد.»
عزیزی در خصوص سناریوهای پیش روی ایران و اروپا نیز گفت: «معتقدم، همه این موارد به معنای آن نیست که هیچ راهی برای آغاز تعامل وجود ندارد، اما این موضوعات سطح کم‌سابقه اگر نگوییم بی‌سابقه‌ای از بدبینی را در طرف اروپایی به وجود آورده که به نوعی باعث حرکت محتاطانه دراین مسیر می‌شود. این‌ها موانع زیربنایی در مقابل آغاز هرگونه روند معنادار دیپلماتیک با ایران است.
اساساً امروز دو رویکرد در قبال ایران در اروپا شکل گرفته است؛ یک دیدگاه معتقد است که دستکم این شرایط روی کار آمدن دولت جدید در ایران را مورد ارزیابی قرار دهیم و یکسری از مسائل و مشکلات را حل کنیم اما در مقابل نیز دیدگاهی وجود دارد که معتقد است گفت‌وگو با ایران به نتیجه نخواهد رسید و دلایل خود را نیز مطرح می‌کنند و برای مثال به همان موضوع انکار اولیه در خصوص ارسال پهپاد استناد می‌کنند و از اینجا نتیجه می‌گیرند فارغ از اینکه دولت ایران چه می‌گوید، به این علت که تصمیمات در خصوص همکاری نظامی با روسیه در نهاد دیگری جز دولت صورت می‌گیرد اساساً گفت‌وگو با دولت فایده‌ای ندارد و در این زمینه حتی موضوع هواپیمای اوکراینی مطرح می‌شود که وزیر خارجه وقت ایران تا دو، سه روز اطلاعی از دلایل سرنگونی هواپیما نداشت و به نوع دیگری در خصوص موضوع صحبت می‌کرد.
اینجا باید تاکید کنم که طیف نخست نیز خیلی محتاطانه‌تر از گذشته به موضوع نگاه می‌کند و باید بگوییم اساساً امروز گروهی در اروپا وجود ندارد که فعالانه خواستار احیای تعامل با ایران باشد. در این شرایط طبیعتاً آغاز هر روند دیپلماتیکی بسیار دشوار خواهد بود و تلاش بیشتری از جانب ایران نیاز است تا نشان دهد عزم جدی برای این موضوع وجود دارد و همچنین اختیار و فضای عملی کافی در اختیار دولت قرار گرفته است و رویکرد افزایش و کاهش سطح تنش دیگر پاسخگوی فضای کنونی نیست.
در شرایط فعلی تنها راه، حرکت قدم به قدم و احیای اعتماد از دست رفته طرفین، می‌تواند راهگشا باشد و همانطور که می‌دانیم کانال‌های ارتباطی میان ایران و اروپا هیچ‌گاه قطع نبوده و می‌توان از این ظرفیت‌ها برای اطمینان‌سازی قدم به قدم و ایجاد مبنایی برای ورود به تعامل دیپلماتیک معنادار استفاده کرد چراکه در سه سال گذشته اساساً مبنای تعامل ایران و اروپا، از منظر طرف اروپایی زیر سوال رفته است و این وضعیت دشواری را ایجاد کرده که در شرایط افزایش تنش در منطقه که ایران نیز منافع و امنیت خود را در تهدید می‌بیند، حرکت به سمت اعتمادسازی مسیر سختی است اما راه دیگری شاید وجود نداشته باشد.
از نگاه جمهوری اسلامی ایران
در نقطه مقابل این روابط تنش‌آلود، یک روایت دیگر نیز وجود دارد و آن روایت جمهوری اسلامی ایران به روایت سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه است که می‌گوید: «اروپایی‌ها اگر در موضوع اوکراین نگرانی دارند می‌توانند با ما گفت‌وگو کنند. اروپا نمی‌تواند از ما توقع داشته باشد که نگرانی‌های امنیتی آن‌ها را به‌طور یکجانبه درک کنیم. اگر آن‌ها نگرانی دارند ماهم نگرانی داریم. ما هم در حوزه تحریم‌ها، مسائل اقتصادی و امنیتی نگرانی داریم».
حمایت‌های شائبه‌دار سیاستمداران اروپایی از اپوزیسیون جمهوری اسلامی ایران، اعمال تحریم‌های متعدد علیه تهران و تلاش برای قرار دادن نام سپاه پاسداران در لیست گروه‌های تروریستی، از جمله اقداماتی است که به بهانه ناآرامی‌های سال 1401 در ایران صورت گرفت. کشورهای انگلیس، آلمان و فرانسه همچنین در مقابله‌ نظامی آشکار با جمهوری اسلامی ایران، پدافندهای خود را علیه پهپادها و موشک‌های ایرانی در عملیات وعده صادق اسرائیل فعال کرده و تعدادی از این پرتابه‌ها را منهدم کردند. سردار اسماعیل قاآنی، فرمانده نیروی قدس سپاه در این رابطه گفت: «ناتو و غرب برای مقابله با عملیات وعده صادق همه امکانات خود را به کار گرفتند».
وزیر امور خارجه در نخستین گفت‌وگوی تلفنی خود با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به وی یادآور شده است که «جمهوری اسلامی ایران از توسعه مناسبات با اتحادیه اروپا در فضای مبتنی بر احترام متقابل استقبال می‌کند و لازمه آن گفت‌وگو برای حل مشکلات فی‌مابین و رفع سیاست‌های نادرست کشورهای اروپایی می‌باشد».
عراقچی پیش‌تر نیز در برنامه وزارت خود که آن را به مجلس ارائه کرد، ذیل سرفصل «ماموریت‌ها» از «تعامل عزتمندانه، کارکردگرا و فرصت‌محور با اروپا از موضع برابر و بر مبنای احترام متقابل» سخن گفت. وزیر امور خارجه پس از کسب رای اعتماد از مجلس، در نخستین مصاحبه خود در قامت وزیر امور خارجه در گفت‌وگو با کیودوی ژاپن گفت: «وزارت امور خارجه ایران در دوره جدید وارد عمل خواهد شد تا تنش‌ها با واشنگتن را مدیریت کرده، روابط با کشورهای اروپایی را بازسازی نماید؛ البته تنها در صورتی که آنها دست از رویکرد خصمانه خود بردارند. وزیر امور خارجه همچنین در سخنانی تاکید کرد که «کشور‌های اروپایی در سال‌های اخیر فرازو نشیب زیادی داشته‌اند. روابط ما با آن‌ها و سیاست‌های نادرست و بعضاً خصمانه‌ای که درباره جمهوری اسلامی اتخاذ کردند، ما با این‌ها یک تعامل عزتمندانه خواهیم داشت و فرصت‌محور براساس احترام متقابل و از موضع برابر و همان‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند اگر این سیاست‌های نادرست و سیاست‌های غلط و خصمانه خودشان را کنار بگذارند برمی‌گردند و دوباره در اولویت‌های ما قرار خواهند گرفت».