بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - در اجلاس اخیر بریکس در کازان ، سران چین، هند، ایران و روسیه برای دور زدن دلار آمریکا، راه اندازی یک سیستم پرداخت جدید به نام «پل بریکس » را ارائه کردند که در تقابل مستقیم با دلار آمریکا به عنوان ارز مسلط کنونی جهان است. بریکس از زمان تاسیس در سال 2006 تاکنون هدف اصلی خود را مقابله با نظام اقتصادی و مالی دلارمحور قرار داده است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
چرایی تلاش‌های بریکس برای جایگزینی دلار
مقابله بریکس با دلار به دلیل قدرت‌بخشی آن به ایالات متحده است. در واقع یک ویژگی مهم اقتصاد جهانی پس از جنگ جهانی دوم، نقش بین‌المللی دلار است. دلار در جایگاه پرطرفدارترین ذخیره ارزی جهان، بیشترین میزان مبادلات جهان را به خود اختصاص داده است. امروزه دلار تقریباً دو سوم ذخایر ارزی بانک‌های مرکزی جهان را تشکیل می‌دهد و حدود دوسوم تجارت بین‌المللی نیز با همین ارز انجام می‌شود.
نهادهایی همچون صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی، با اتکا به دلار، فعالیت‌های خود را پیش می‌برند و کشورها در امور مالی و پولی خود همچون بازپرداخت وام‌ها، فعالیت‌های تجاری بین‌المللی و ذخیره ارزهای خود در بانک‌های مرکزی، به دلار متکی هستند. نقش بین‌المللی دلار به تثبیت جایگاه جهانی آمریکا در عرصه اقتصادی و سیاسی کمک کرده است. متغیرهایی همچون استحکام و برتری اقتصادی، توان بالای سیاسی و نظامی، نظام حقوقی باثبات و مورد اعتماد باعث شده با وجود پایین بودن نسبی میزان بهره دلار، گرایش به آن در سطح جهانی گسترده باشد.
بنابراین، آمریکا ضمن داشتن این ویژگی‌ها و ظرفیت‌های بازاری بی‌نظیر، به کانون بزرگ جذب کالا، خدمات و سرمایه‌های کشورهای دیگر تبدیل شده است. با این حال، با وجود ظهور آمریکا در مقام رهبر رژیم پولی جهان، به نظر می‌رسد این کشور با مشکلاتی در تداوم موقعیت جهانی خود مواجه است که یکی از آنها سازوکار بریکس است.
با توجه به داده‌ها تا سال ٢٠١٩ حدود ٤٤ درصد از گردش ارزهای خارجی، ٦٣ درصد از بدهی‌های خارجی، ٥٩ درصد از پرداخت وام‌های بین‌المللی، ٦٢ درصد از ذخایر ارزی جهان و ٤٠ درصد از پرداخت‌های بین‌المللی با محوریت دلار به انجام رسیده است. همچنین در بازار ارزهای خارجی، دلار آمریکا ٤٤ درصد از معاملات را به خود اختصاص داده است؛ برای مثال، در سال ٢٠١٧ سهم دلار آمریکا از ذخایر ارزهای خارجی بیش از ٦٠ درصد بوده است، در حالی که یورو ٢٠ درصد ذخایر را به خود اختصاص داد.
اقدامات بریکس برای جایگزینی دلار
بریکس به اعضا اجازه می‌دهد اتکا به ایالات متحده را کاهش دهند. بدین وسیله این بلوک می‌تواند یکجانبه‌گرایی آمریکا را مهار و روابط جنوب-جنوب را تقویت کند. بریکس بدین منظور اجرای این ابتکار سازوکارهای مختلف اقتصادی را دنبال می‌کند.
1. ایجاد بانک توسعه جدید
این بانک با هدف تامین مالی پروژه‌های زیربنایی در کشورهای عضو توسط برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی تاسیس شد. این بانک یک جانشین کلیدی برای صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی است که کشورهای در حال توسعه را قادر می‌سازد تا از دلار آمریکا به عنوان واحد پولی صندوق ذخیره خود استفاده نکنند.
2. استفاده از ارزهای محلی
کشورهای بریکس برای کاهش انحصار دلار به عنوان ارز ذخیره جهان تلاش می‌کنند و در همین راستا تلاش کرده‌اند ارزهای محلی خود را در تجارت منطقه‌ای به کار گیرند.
3. سوآپ ارزی
سوآپ ارزی ابزاری برای دفاع در برابر آشفتگی‌های مالی است و به کشوری که با بحران نقدینگی مواجه است اجازه می‌دهد عملاً با استفاده از ارز خود از دیگران پول قرض کند. این ابزار یک قرارداد مالی بین دو کشور است که بر اساس آن، توافق می‌کنند تا مقدار مشخصی از ارزهای مختلف را با یکدیگر مبادله کنند. هدف اصلی این قرارداد، مدیریت ریسک‌های ناشی از نوسانات نرخ ارز است. کشورهای عضو بریکس در یک دهه اخیر قراردادهای سوآپ ارزی را برای تسهیل تجارت و سرمایه‌گذاری و دور زدن مبادله با دلار انجام داده‌اند. برزیل و چین در سال 2013 یک قرارداد سوآپ ارزی به ارزش 30 میلیارد دلار امضا کردند که امکان مبادله مستقیم بین رئال برزیل و یوان چین را بدون تکیه به دلار به عنوان ارز واسطه فراهم کرد. این حرکت باعث ارتقای تجارت دوجانبه و کاهش وابستگی به دلار در اقتصادهای بریکس شده است.
4. جایگزینی مبادلات دلاری با طلا
این اقدام مربوط به قراردادهای خرید نفت اعضای بریکس است. اقدام چین برای خرید نفت با یوان که با طلا هم‌طراز شده است در کنار تلاش روسیه برای فروش نفت در ازای سایر ارزها سبب شده مبادلات تجاری با طلا مورد توجه قرار گیرد. به علاوه چین، روسیه، آفریقای جنوبی و برزیل تولیدکنندگان عمده طلا هستند. چین و هند نیز بزرگترین مصرف‌کنندگان طلا محسوب می‌شوند. سیستم معامله طلا به تقویت ثبات پول داخلی اعضا کمک می‌کند و اعضای بریکس را از شمول قیمت‌گذاری خارجی خارج می‌سازد.
5. ایجاد سامانه‌های غیر از سوئیفت
سوئیفت مخفف ( Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) یک شبکه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی است که از آن برای انتقال پول و اطلاعات مربوط به تراکنش‌های مالی بین بانک‌ها و موسسات مالی در سراسر دنیا استفاده می‌شود. اساس این سازوکار، دلار آمریکا است. چین و روسیه به عنوان دو عضو اصلی بریکس در سال‌های 2012 و 2018 سامانه‌هایی را برای جایگزینی سوئیفت ایجاد کردند. چین در سال 2012 سامانه The Cross-Border Interbank Payment System (CIPS) را راه‌اندازی کرد و توانست با گسترش آن به شرکای تجاری، در سال 2021 حدود 13 تریلیون دلار را ثبت و پرداخت کند. روسیه نیز سامانه‌ای موسوم به System for Transfer of Financial Messages ( SPFS) را راه‌اندازی و تا سال 2020 بسیاری از شرکای تجاری خود را به آن متصل کرد. از سال 2022 تلاش برای اتصال این سامانه‌ها و اتصال سایر اعضای بریکس به آنها به انجام رسید.
پوتین و سازوکار پل بریکس
ایالات متحده در سال‌های اخیر تحریم‌ها را علیه ایران، روسیه و چین تشدید کرده است. این امر ایجاب می‌کند که اعضای بریکس سازوکارهای کارآمدتری را در دستور کار قرار دهند. آمریکا در دو دهه اخیر برخی از بانک‌های خارجی را مجبور کرد تا ارتباط خود را با سوئیفت قطع کنند. برای مثال، در سال 2018 سوئیفت ارتباط خود را با ایران متوقف کرد. از سال 2022 نیز حدود 282 میلیارد دلار از دارایی‌های روسیه در غرب بلوکه شده و بانک‌های روسی نیز از سیستم سوئیفت حذف شدند. در همین راستا بود که پوتین در اجلاس اخیر بریکس گفت: «ما دلار را رد نمی‌کنیم یا با آن مبارزه نمی‌کنیم اما اگر فرصت استفاده از آن به ما داده نشود، چه کنیم؟ پس از آن ما مجبوریم به دنبال جایگزین باشیم.»
در این نشست، پوتین طرح پل بریکس را مطرح کرد. این طرح بر ارزهای دیجیتال تحت نظارت بانک‌های مرکزی مبتنی است و قادر است ضمن کاهش زمان تراکنش‌ها از چند روز به چند ثانیه، هزینه‌های آن را نیز به حدود صفر برساند.
نتیجه
از ابتدای تاسیس بریکس، جایگزینی سیستم مالی و اقتصادیِ آمریکا و غرب با سازوکارهای مورد نظر بریکس در اولویت قرار داشته است. با این حال در سال‌های اخیر که استفاده آمریکا از نظام تحریم‌ها علیه رقبایی همچون ایران، روسیه و چین افزایش یافته است، این کشورها نیز در صددند تا علاوه بر ابتکارهای پیشین بریکس و استفاده از ارزهای داخلی در مبادلات دوجانبه، از فناوری‌های نوین نیز به این منظور بهره بگیرند.