بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - وطن امروز /متن پیش رو در وطن امروز منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
«وطن امروز» ادعای نقش توقف مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها در خاموشی‌های اخیر را بررسی می‌کند
دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس روز گذشته در گزارشی تحت عنوان «بررسی لایحه بودجه سال 1404 کل کشور: تبصره 3 نفت و روابط مالی آن با دولت»، به تحلیل وضعیت بودجه سال 1404 پرداخت. این گزارش 43 صفحه‌ای از جمع‌بندی نظرات کارشناسی، نشان می‌دهد ایران با ناترازی‌های گسترده در تمام حامل‌های انرژی، از جمله گاز طبیعی، برق و بنزین روبه‌رو است.

ناترازی گاز طبیعی، سوخت مایع و عدم مدیریت مصرف
در سال 1401 ناترازی گاز طبیعی در اوج مصرف به 315 میلیون مترمکعب در روز رسید و با افزایش دما در سال 1402، این مقدار به حدود 280 میلیون مترمکعب کاهش یافت اما همچنان در ماه‌های سرد سال چالش ناترازی گاز طبیعی وجود دارد. همچنین مصرف سوخت مایع در نیروگاه‌های حرارتی افزایش و ذخایر گازوئیل و نفت‌کوره نیروگاه‌ها در نیمه اول سال 1403 نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش یافته است.
گزارش مرکز پژوهش‌ها به وجود کسری در تأمین بنزین نیز اشاره دارد و تاکید می‌کند که بی‌توجهی به سیاست‌های مدیریت مصرف منجر به واردات اجباری و خرید محصولات داخلی شده است. از این رو، انتظار می‌رود که لایحه بودجه با در نظر گرفتن وضعیت ناترازی انرژی و چالش‌های آن، راهکارهایی برای مدیریت و کاهش این ناترازی ارائه دهد.
تبصره 3 لایحه بودجه سال 1404 با 12 بند به نفت و روابط مالی آن با دولت پرداخته است. در این لایحه، جدول مفروضات منابع و مصارف عمومی دولت در سال 1404 درج شده که بخش عمده‌ای از آن مرتبط با حوزه نفت و گاز است. یکی از نکات قابل توجه در بودجه 1404، یکپارچه‌سازی تمام منابع تحت عنوان بودجه عمومی است که برای اولین‌بار منابع حساب هدفمندی یارانه‌ها نیز به سرجمع منابع عمومی افزوده شده است.
درآمدهای نفتی، تولید و صادرات در لایحه بودجه
لایحه بودجه 1404، حدود 2107 هزار میلیارد تومان درآمدهای نفتی پیش‌بینی کرده که سهم 35 درصدی از کل منابع عمومی بودجه دارد. از این مقدار، حدود 509 هزار میلیارد تومان به عنوان سهم دولت از صادرات نفت‌خام، میعانات‌گازی و گاز طبیعی در نظر گرفته شده است. با احتساب سهم استقراض شده از صندوق توسعه ملی، این سهم به 44 درصد و مجموعا به حدود 1050 هزار میلیارد تومان می‌رسد. با این حال، اگر بودجه مانند سال‌های قبل استاندارد شود، سهم درآمدهای نفتی دولت از بودجه عمومی معادل 15 درصد خواهد بود، در حالی ‌که این رقم سال گذشته 23 درصد بوده است.
گزارش مزبور همچنین به تردید در تحقق هدف تولید 3750 هزار بشکه نفت‌خام در روز اشاره دارد و بیان می‌کند تحقق صادرات نفت‌خام و میعانات‌گازی به میزان 1850 هزار بشکه در روز نیز دور از انتظار خواهد بود. سایر بررسی‌های این گزارش حاکی از آن است که علاوه ‌بر وضعیت تولید نفت کشور، احتمال کاهش میزان صادرات نفت ایران در سال آتی نیز وجود دارد. پیش‌بینی می‌شود قیمت نفت صادراتی ایران در سناریوهای مختلف به ترتیب برابر با 53، 75 و 63 دلار در هر بشکه باشد. میزان صادرات نفت نیز کمتر از حجم در نظر گرفته شده در لایحه بودجه خواهد بود. در سناریو محتمل، درآمدهای دولت از صادرات نفت‌خام، میعانات‌گازی و خالص صادرات گاز طبیعی با قیمت هر بشکه 63 دلار و میزان صادرات 1.1 میلیون بشکه در روز، معادل 459 هزار میلیارد تومان تخمین ‌زده می‌شود. در سناریوهای کمینه و بیشینه، این رقم به ترتیب برابر با 370 و 696 هزار میلیارد تومان خواهد بود.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس همچنین به برخی نقاط ضعف لایحه بودجه 1404 اشاره دارد:
عدم پوشش کامل تکالیف برنامه هفتم جهت رفع ناترازی انرژی
عدم تخصیص منابع بهینه‌سازی مصرف انرژی: یکی از مهم‌ترین مشکلات لایحه بودجه، عدم تخصیص منابع و ردیف درآمدی/هزینه‌ای برای حساب بهینه‌سازی مصرف انرژی است. این حساب به عنوان یکی از بازوهای اصلی بازار بهینه‌سازی مصرف انرژی جهت پیشبرد طرح‌های بهینه‌سازی در کشور محسوب می‌شود.
نیاز به افزایش سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز: برای رفع ناترازی انرژی از سمت افزایش تولید، در برنامه هفتم پیشرفت، حساب سرمایه‌گذاری نفت و گاز به‌منظور تأمین مالی این طرح‌ها ایجاد شده است اما در لایحه ارائه‌شده، منابع و ردیف درآمدی/هزینه‌ای برای این حساب در نظر گرفته نشده است. منابع این حساب صرفا از محل افزایش تولید بیش از 3750 هزار بشکه در روز نفت‌خام و صادرات بیش از 16 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی خواهد بود. در جمع‌بندی کلی‌ می‌توان گفت لایحه بودجه 1404 بر اساس نظر کارشناسان دارای نقاط ضعف زیر است:
عدم تخصیص منابع بهینه‌سازی مصرف انرژی: عدم تخصیص منابع و ردیف درآمدی/ هزینه‌ای برای حساب بهینه‌سازی مصرف انرژی
عدم تخصیص منابع به حساب سرمایه‌گذاری نفت و گاز: عدم تخصیص منابع و ردیف درآمدی/ هزینه‌ای برای حساب سرمایه‌گذاری نفت و گاز
عدم توجه به مردمی‌سازی بهینه‌سازی مصرف انرژی: عدم صدور گواهی صرفه‌جویی و تعیین منابع لازم برای پروژه‌های مشخص‌شده در برنامه هفتم
عدم تعیین سهم علی‌الحساب برای شرکت ملی نفت و گاز: عدم اشاره به ماده 15 قانون برنامه هفتم مبنی‌ بر نحوه سهم‌بری این شرکت‌ها از فروش نفت و گاز.
سناریوی انرژی دولت تدبیر و امید در حال تکرار است
یونس نوراللهی، کارشناس حوزه انرژی در گفت‌وگو با «وطن امروز» به انتقاد از تصمیمات دولت در زمینه مدیریت منابع انرژی کشور پرداخت. وی با اشاره به وجود 10 دانشگاه در کشور که دارای دانشکده انرژی یا گروه مهندسی انرژی هستند، بیان کرد در روزهای اخیر و در پی تصمیمات دولت تماسی با مدیران این گروه‌ها داشته و متوجه شده دولت در اتخاذ تصمیمات این حوزه، به مشورت با کارشناسان خارج از مجموعه خود توجهی نکرده است.
نوراللهی تأکید کرد این تصمیمات غیرکارشناسی نه‌تنها بدون برگزاری جلسات مشورتی با متخصصان ارائه شده، بلکه به نظر می‌رسد هیچ‌گونه مشورتی با اساتید و کارشناسان برجسته در این زمینه انجام نشده است. وی به تصمیمات گذشته اشاره کرد و از شباهت این وضعیت به دوران ریاست‌جمهوری آقای روحانی گفت که در آن زمان نیز مشاوره‌های لازم در این حوزه‌های حساس انجام نشده بود و یک‌شبه تصمیمی گرفته شد که سرمایه اجتماعی حاکمیت را زیر سوال برد.
* دولت از تجربه سایر کشورها در حوزه انرژی استفاده کند
نوراللهی با اشاره به اینکه آقای پزشکیان در دوره تبلیغات خود بارها گفته بود که تصمیمات اساسی را با مشورت با کارشناسان می‌گیرد ولی روند کنونی نشان می‌دهد تیم ایشان فقط از کارشناسان دولت که آنها هم به صورت رانتی در دولت به‌کارگیری شده‌اند، استفاده کرده، با انتقاد از روش‌های فعلی دولت برای مدیریت مصرف انرژی گفت: «آیا واقعاً می‌توانیم با قطع 2 ساعته برق در روز، کشور را اداره کنیم؟» نوراللهی افزود: کشورهایی که منابع انرژی فسیلی کمتری دارند، با روش‌های بهتری به تأمین انرژی می‌پردازند و دولت باید از این تجربیات استفاده کند. کارشناس انرژی همچنین به موضوع مصرف مازوت و تأثیرات آن بر سلامتی مردم اشاره کرد و گفت: «تأکید بر عدم استفاده از مازوت کار درستی است اما باید به گونه‌ای عمل کنیم که به این مرحله نرسیم». وی خاطرنشان کرد: می‌توان با صرفه‌جویی در مصرف خانگی، نیاز نیروگاه‌ها به گاز را تأمین کرد و به این ترتیب از بحران انرژی جلوگیری کرد.
نوراللهی در پایان تأکید کرد راهکارهای بلندمدت و کارشناسی برای حل مشکلات انرژی کشور وجود دارد و این راهکارها باید مورد توجه دولت قرار گیرد. وی از آمادگی خود و سایر کارشناسان انرژی در کشور برای ارائه نظرات و راهکارهای کلان در این زمینه خبر داد و تأکید کرد این راهکارها می‌تواند به بهبود وضعیت انرژی کشور کمک کند.
احتمال کاهش فشار در پارس جنوبی در سال‌های آینده ناترازی را افزایش می‌دهد
سعید میرترابی، کارشناس انرژی در گفت‌وگو با «وطن امروز» درباره گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس که به بررسی عملکرد دولت در زمینه ذخیره‌سازی گاز و گازوئیل پرداخته، توضیح داد: بر اساس برنامه هفتم پیشرفت، دولت موظف بوده در دوره‌های بدون کمبود، مقدار مشخصی از گاز و گازوئیل را ذخیره کند تا در مواقع بحرانی (روزهای سرد سال) استفاده شود اما دولت اعلام کرده دلیل اصلی کمبود برق، عدم سوزاندن مازوت و افزایش ناگهانی مصرف بوده است.
میرترابی با اشاره به اینکه در گزارش‌های تخصصی آمده است از سال‌های آینده ممکن است در پارس جنوبی دچار کاهش فشار شویم، افزود: متأسفانه در ایران، فاصله زیادی بین تولید و مصرف انرژی وجود دارد. در دوره‌های سرد و گرم، منابع کافی برای پاسخگویی به نیازها وجود ندارد و این مساله موجب ناترازی می‌شود. گزارش‌ها نیز نشان می‌دهند این وضعیت در سال‌های آینده ممکن است تشدید شود، بویژه اگر در پارس جنوبی دچار افت فشار و کاهش تولید شویم. وی ادامه داد: در گذشته، برخی نیروگاه‌ها سوخت مایع ذخیره می‌کردند و در فصل‌هایی از سال هم از ترکیبی از مازوت و گازوئیل در این نیروگاه‌ها استفاده می‌شد که به دلیل آلودگی بالای این نوع سوخت‌ها، امروز قابل دفاع نیستند اما مساله امروز این است که باید به دنبال راه‌حل‌های پایدارتر باشیم. دولت باید تصمیم‌‌های درستی بگیرد، تصمیم‌هایی نظیر ذخیره‌سازی گازوئیل و گاز برای نیروگاه‌ها، حتی اگر این تصمیم‌ها هزینه‌بر باشد.
* برنامه‌هایی مؤثرتر از خاموشی برای مدیریت مصرف وجود دارد
میرترابی تأکید کرد: ناترازی در مصرف خانگی نیز وجود دارد که در دوره‌های سرمای شدید، مصرف انرژی اوج می‌گیرد. باید دولت برنامه‌هایی نظیر آموزش برای بهینه مصرف کردن انرژی را برای مدیریت مصرف خانگی، تجاری و صنعتی تدوین کند. همچنین توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر مانند نیروگاه‌های خورشیدی می‌تواند در کوتاه‌مدت و بلندمدت بر رفع مشکل ناترازی تولید انرژی موثر باشد. وی افزود: در حال حاضر با احداث هر نیروگاه خورشیدی ظرف 2 سال می‌توان به ظرفیت تولید 1000 مگاوات رسید پس با احداث چند نیروگاه در 2 سال می‌توان این 15 درصد از کمبود انرژی کنونی را جبران کرد. کاهش مصرف انرژی و بهره‌گیری از فناوری‌های جدید، نقش مهمی در حل مشکلات انرژی کشور خواهد داشت و لازم است ایران هم مثل سایر کشورهای جهان به طرف تولید انرژی‌های پاک که هزینه کمتر و عملکرد بالاتری دارند حرکت کند، بویژه اینکه زمینه برای گسترش این انرژی‌ها هم در کشور ما وجود دارد. میرترابی در پایان تصریح کرد: مشکلات تولید، عرضه و رشد مصرف انرژی در ایران به ساختار فعلی تولید و مصرف انرژی بازمی‌گردد. کشورهای دیگر به سمت انرژی‌های نو حرکت کرده‌اند اما ما همچنان به منابع فسیلی متکی هستیم. دولت باید حمایت بیشتری از بخش خصوصی در زمینه تولید انرژی‌های نو داشته باشد و از ظرفیت‌های داخلی و فناوری‌های جهانی بهره‌برداری کند.