بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
یک کنشگر اینترنت: همان‌گونه که فیلترینگ کامل امکان‌پذیر نیست، امکان حکمرانی صددرصدی در فضای مجازی نیز وجود نخواهد داشت

بالاخره دولت چهاردهم پس از مدت‌ها وعده برای رفع فیلترینگ نخستین قدم اجرایی را در این خصوص برداشته و باید منتظر ماند و دید که این تصمیم در عمل چقدر با خواسته مردم، فعالان و کسب‌وکارها برای دسترسی آزاد به شبکه اینترنت مطابقت خواهد داشت. رئیس‌جمهور در دومین جلسه شورای عالی فضای مجازی دستور تشکیل کارگروهی برای بررسی رفع فیلترینگ را داده و به گفته او قرار است جمع‌بندی بررسی‌های این کمیته در جلسه سوم شورا مطرح شود. این در حالی است که در روزهای اخیر برخی درباره رفع مشروط فیلترینگ صحبت می‌کنند و این ابهام در بین اذهان عمومی ایجاد شده است که احتمالا محدودیت‌ها شکل جدیدی به خود بگیرد.
حتی رئیس‌جمهور نیز تاکید کرده است که طرح دولت برای رفع فیلترینگ به معنای رها کردن فضای مجازی نخواهد بود. به اعتقاد کارشناسان و فعالان نیز نباید انتظار رفع گسترده فیلترینگ را داشت، بلکه به احتمال زیاد این موضوع فقط به رفع فیلترینگ یوتیوب و گوگل‌پلی محدود می‌شود و همچنان استفاده از تلگرام و اینستاگرام با فیلترشکن امکان‌پذیر خواهد بود.
تشکیل دومین کارگروه اینترنت
در هفته‌های اخیر اظهارات مسوولان درباره رفع فیلترینگ رنگ و بوی دیگری گرفت و از نزدیک بودن این اقدام خبر دادند. علی ربیعی، دستیار اجتماعی رئیس‌جمهور در یکی از شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده از رفع فیلترینگ در آینده نزدیک خبر داد و نوشت: «با وجود مقاومت‌های زیاد با توافق‌سازی، قدم‌های موثری نیز در رفع فیلترینگ برداشته شده است که به زودی شاهد آن خواهیم بود.» این اظهارات ادامه یافت؛ تا جایی که مهدی سنایی، معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور نیز در همان شبکه اجتماعی فیلتر شده از بی‌فایده بودن فیلترینگ درازمدت گفت. سخنگوی دولت هم طرح وزارت ارتباطات برای رفع فیلترینگ را در قالب حکمرانی فضای مجازی معرفی کرد و وزیر ارتباطات نیز تاکید کرد که تلگرام و اینستاگرام باید به قواعد کشور پایبند باشند.
در این میان، برخی دیگر از مسوولان، به‌خصوص نمایندگان مجلس بر رفع فیلترینگ از طریق حکمرانی قانون‌مند تاکید کردند. حتی رضا تقی‌پور، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی، رفع فیلترینگ را مشروط به این دانست که اگر دولت می‌تواند محتوای ضداخلاقی در سکوهای خارجی را حذف کند، فیلترینگ را بردارد. به گفته او، سکوهای خارجی باید قانون حاکم در ایران را مثل همه کشورهای دنیا بپذیرند تا مثل هزاران نرم‌افزار کاربردی دیگر خارجی بتوانند در کشور بدون محدودیت فعالیت کنند. با این حال، همزمان با انتشار اخبار و گمانه‌زنی‌هایی درباره احتمال رفع فیلترینگ، بعضی از کاربران در شبکه‌های مجازی از دسترسی به اینستاگرام و تلگرام بدون نیاز به فیلترشکن خبر دادند. اما مسوولان تاکید کردند که این دو شبکه اجتماعی هنوز رفع فیلتر نشده‌اند و در صورت رفع فیلترینگ، این موضوع به صورت رسمی اعلام خواهد شد.
در نهایت دومین جلسه شورای عالی فضای مجازی سه‌شنبه هفته جاری برگزار شد و مسعود پزشکیان در این جلسه به دبیر شورای عالی فضای مجازی دستور داد تا با تشکیل کارگروهی به قید فوریت ابعاد مختلف رفع فوری فیلترینگ بررسی و نتیجه نهایی را برای تصمیم‌گیری در جلسه آتی شورا ارائه کند. محمدامین آقامیری، دبیر شورای عالی فضای مجازی نیز درباره جزئیات جلسه اخیر این شورا گفته که مرکز ملی فضای مجازی از حدود 40 روز پیش، فراخوان‌هایی به دستگاه‌های عضو شورای عالی داده بود تا این دستگاه‌ها نظرات، دیدگاه‌ها و طرح‌های اجرایی خود را پیرامون سیاست‌های مسدودسازی ارائه کنند. البته این نخستین بار نیست که برای محدودیت‌ها یا کیفیت پایین اینترنت کارگروه تشکیل می‌شود؛ در تیر ماه سال گذشته رئیس دولت سیزدهم هم به وزارت ارتباطات و مرکز ملی فضای مجازی دستور داد تا کارگروهی برای رفع گلایه‌های مردمی درباره کندی اینترنت تشکیل شود. با اینکه این کارگروه در عمل نقش مثبتی در بهبود سرعت و کیفیت اینترنت نداشت و این مهم با مانع جدی فیلترینگ روبه‌رو بود، در اوایل سال جاری وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت سیزدهم اعلام کرد که در این کارگروه راهکارهای کوتاه، میان و بلندمدت برای بهبود شبکه پیشنهاد شده که بخشی از این راهکارها پیاده‌سازی شده‌اند. این در حالی است که تجربه کاربران ایرانی از شبکه اینترنت، ادعای دولت سیزدهم مبنی بهبود سرعت و کیفیت را در آن زمان تایید نمی‌کرد و همچنان نیز درخواست‌ها برای رفع فیلترینگ پابرجاست؛ تا جایی که بیش از 65 هزار نفر کارزار «مطالبه رفع فیلترینگ فوری اینترنت از دولت دکتر پزشکیان» را امضا کردند.
در حال حاضر نیز زمزمه‌های رفع محدودیت‌های اینترنت بیش از پیش به گوش می‌رسد و مردم و فعالان تا حدودی نسبت رفع گسترده فیلترینگ امیدوار شده‌اند، اما به نظر می‌رسد که رفع محدودیت‌های اینترنت گسترده نخواهد بود و به اعتقاد کارشناسان احتمالارفع فیلترینگ فقط به رفع فیلتر یوتیوب و گوگل‌پلی محدود می‌شود و همچنان استفاده از تلگرام و اینستاگرام با فیلترشکن همراه خواهد بود. رئیس‌جمهور نیز در جلسه دیروز هیات دولت تاکید کرده است که طرح دولت برای رفع فیلترینگ به معنای رها کردن فضای مجازی نیست، بلکه موجب توسعه و تقویت حکمرانی و استفاده بهینه مردم از آن خواهد شد. به گفته پزشکیان، بنای دولت توسعه آموزش و تولید محتوا‌های فرهنگی به ویژه برای نوجوانان و جوانان و نیز افزایش خدمات دولتی بر بستر شبکه‌های اجتماعی است که منجر به استفاده بهینه از اینترنت می‌شود. بر اساس تاکید رئیس‌جمهور، دولت به دنبال ایجاد نگاه مشترک با دیگر نهادهای حاکمیتی درباره رفع فیلترینگ است.
نگرانی‌ها از حکمرانی فضای مجازی
در حالی که اظهارات رئیس و مسوولان دولت چهاردهم مبنی بر رفع محدودیت‌های اینترنتی مطرح می‌شود، اما در ماه‌های اخیر بررسی طرح‌های نظام‌بخشی فضای مجازی و حفاظت از داده‌های شخصی در مجلس به جریان افتاده است که نگرانی‌هایی درباره وضعیت کنترل فضای مجازی را در میان مردم و کسب‌وکارها ایجاد کرده است. با این اوصاف، ارزیابی کارشناسان و فعالان شبکه اینترنت از اخبار اخیر چندان امیدوارکننده نیست و به اعتقاد آنها در صورتی می‌توان رفع محدودیت‌های اینترنت را گسترده دانست که تلگرام و اینستاگرام رفع فیلتر شوند.
سعید سوزنگر، کارشناس شبکه اینترنت در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با بیان این مطلب توضیح می‌دهد: «این‌گونه که به نظر می‌رسد صرفا فیلترینگ یوتیوب و گوگل‌پلی رفع می‌شود و مسوولان همچنان بر موضع و الزام پلتفرم‌های خارجی به تاسیس دفتر در ایران باقی خواهند ماند. حتی ممکن است که فشارها برای تداوم محدودیت روی اینستاگرام و تلگرام پس از رفع فیلترینگ یوتیوب و گوگل‌پلی بیشتر هم شود تا تکلیف تاسیس دفتر نمایندگی پلتفرم‌های خارجی مشخص شود.» او در ادامه صحبت‌های خود از تداوم استفاده ایرانی‌ها از فیلترشکن برای حضور و فعالیت در اینستاگرام و تلگرام می‌گوید: «دلیل اینکه به احتمال زیاد فقط یوتیوب و گوگل‌پلی رفع فیلتر می‌شوند به این برمی‌گردد که این دو تهدید محسوب نمی‌شوند یا بازار داخلی برای نمونه‌های مشابه آنها شکل گرفته است. به همین منظور، تا زمانی که جایگزین مناسبی برای اینستاگرام و تلگرام ایجاد نشود، نمی‌توان انتظار رفع محدودیت‌های این پلتفرم‌ها را داشت.»
حامد بیدی، کنشگر اینترنت آزاد، بر خلاف سوزنگر ارزیابی مثبت‌تری از اخبار اخیر درباره رفع فیلترینگ دارد و به اعتقاد او در حال حاضر نصف مسیر رفع محدودیت‌ها طی شده است. این کارشناس با بیان این مطلب به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «همان‌گونه که فیلترینگ گسترده پشت درهای بسته انجام شد، رفع آن هم به همین شکل در حال انجام است و با کارشناسان و فعالان حوزه مشورت نشده است.» او در ادامه صحبت‌های خود راه‌حل‌ها برای حکمرانی شبکه اینترنت را پیچیده و زمان‌بر می‌داند و معتقد است که دولت باید به این نکته آگاه باشد که همان‌گونه که فیلترینگ کامل امکان‌پذیر نیست، حکمرانی صد‌درصدی در فضای مجازی نیز امکان نخواهد داشت.
به گفته بیدی، اگر دولت صرفا به دنبال حکمرانی قانون‌مند برای شبکه اینترنت است، باید راهکارهایی در این خصوص طراحی کند که در عمل با فیلترینگ تفاوتی ندارد. او در این خصوص توضیح می‌دهد: «اعمال محدودیت و تعرفه بالا برای ترافیک بین‌المللی از جمله راهکارهای احتمالی برای حکمرانی در فضای مجازی است تا استفاده از پلتفرم‌‌های خارجی در مقایسه با نمونه‌های داخلی برای مردم گران تمام شود.» با این حال و در شرایطی که قرار است در جلسه بعدی شورای عالی فضای مجازی تصمیمات دولت برای رفع احتمالی فیلترینگ مطرح شود و کارشناسان نیز ارزیابی چندان مثبتی از رفع محدودیت‌های همه شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی ندارند، باید منتظر ماند و دید که رفع محدودیت‌های اینترنتی در عمل چقدر با خواسته مردم، فعالان و کسب‌وکارها برای دسترسی آزاد به شبکه اینترنت هم‌سو خواهد بود.