بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
قطعنامه پیشنهادی و ادعایی سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه، آلمان و امریکا علیه برنامه هسته‌ای ایران سرانجام در بامداد جمعه 2 آذرماه در نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تصویب شد. در این قطعنامه که با 19 رای موافق، 12 رای ممتنع و 3 رای مخالف به تصویب رسید از تهران خواسته شده تا برای حل و فصل مسائل ادعایی پادمانی «اقدامات ضروری و فوری» صورت دهد. همچنین در این سند از ایران خواسته شده تا بدون فوت وقت در خصوص «ذرات اورانیوم ادعایی با منشا انسانی در دو مکان اعلام نشده در ایران، توضیحات معتبر ارایه دهد و آژانس را از مکان(های) فعلی مواد هسته‌ای یا تجهیزات آلوده (ادعایی) مطلع کند.»به فاصله‌ای کوتاه بعد از تصویب قطعنامه ضد ایرانی، وزارت امور خارجه و نیز سازمان انرژی اتمی کشورمان طی بیانیه مشترکی اعلام کردند که دستور فعال‌سازی «سانتریفیوژهای پیشرفته جدید» و گسترش فعالیت‌های هسته‌ای صادر شده است، اقدامی که به ادعای برخی تحلیلگران خطر تشدید تنش‌ها با غرب را در آستانه آغاز به کار دونالد ترامپ، رییس‌جمهور منتخب امریکا افزایش می‌دهد. به نظر می‌رسد این تحولات تازه چالش‌‌های موجود در حل ‌و فصل بن‌بست چندین ‌ساله میان ایران و غرب در باب برنامه هسته‌ای کشورمان را برجسته می‌کند، چراکه دولت‌های امریکا و اروپا همچنان بر کاهش آستانه گریز هسته‌ای ایران تاکید دارند. در واکنش به تصویب این قطعنامه بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران، روز جمعه اعلام کرد که بلافاصله پس از تصویب قطعنامه ضدایرانی دستور تسریع روند غنی‌سازی صادر شده است. او همچنین گفت: «غنی‌سازی را به‌طور قابل ‌توجهی افزایش خواهیم داد.»
این قطعنامه در شرایطی تصویب شده است که پیش از آن نیز تروییکای اروپایی در اقداماتی سازمان هواپیمایی ایران و نیز کشتیرانی و بنادر مورد استفاده تهران و مسکو را به بهانه و تکرار ادعای همکاری ایران و روسیه در جنگ اوکراین هدف تحریم‌های خود قرار دادند. این در حالی است که تهران مکررا ادعاهای غرب در زمینه همکاری نظامی تهران و مسکو مشخصا در اوکراین را رد کرده است. گفتنی است این ادعا توسط رییس‌جمهور اوکراین نیز تکذیب شده است. به باور برخی ناظران اما اروپا با به دنبال آن است که در فرآیند توافق‌سازی میان ایران و امریکا نقش‌آفرینی داشته باشد؛ به بیانی دیگر اروپا نمی‌خواهد توافقی بدون مشارکتش محقق شود.
به نظر می‌رسد مدت زمان باقیمانده تا آغاز به کار رسمی دولت ترامپ تمامی سناریوها در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. اما عدم قطعیت‌ها مانع از آن نشده که تهران از رویکرد احتمالی‌اش پرده بردارد. در این راستا عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان اعلام کرده است که در صورتی که منافع ملی کشورمان تامین شود با امریکا نیز مذاکره خواهیم کرد. همزمان مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه نیز تاکید کرده که در مورد مذاکرات لازم است که سیاست امریکا را ملاحظه کرده و تصمیم بگیریم که چگونه به آن واکنش نشان دهیم. به گفته تخت‌روانچی، در حال حاضر مساله اصلی آن است که دولت دوم ترامپ چه رویکردی در قبال ایران، مساله هسته‌ای، امنیت منطقه و خاورمیانه خواهد داشت. او همچنین گفت: برجام هنوز می‌تواند مبنای مذاکرات بوده و با به‌‌روزرسانی واقعیت‌های جدید را منعکس کند. این مقام رسمی کشورمان تاکید کرد: بارها اعلام کرده‌ایم که اگر طرف‌های دیگر عمل به تعهدات‌شان را از سر بگیرند، ما نیز مایلیم که چنین کنیم.
علی لاریجانی، مشاور رهبر معظم انقلاب نیز اخیرا در گفت‌وگویی مقامات ایالات متحده را خطاب قرار داده و گفته است: دو راه بیشتر پیش روی‌تان ندارید؛ نخست، بازگشت به برجام تصویب شده؛ دوم، رایزنی برای حصول به توافق. اظهارات جدید مقامات ایرانی بعد از آن مطرح می‌شود که پیش از این ترامپ مدعی شده بود: «من دوست دارم ایران بسیار موفق باشد. اما تنها چیزی که نمی‌توانند داشته باشند، سلاح هسته‌ای است.» جی‌دی ونس، معاون اون نیز همزمان مدعی شد: «منافع ما در این است که به جنگ با ایران نرویم. این یک انحراف بزرگ از منابع خواهد بود و هزینه عظیمی برای کشور ما خواهد داشت.» هر چند اظهارات رد و بدل شده میان دو طرف روزنه‌های امیدی از تمایل به رسیدن به یک راه‌حل برای انجام مذاکره را نشان می‌دهد، اما مساله اصلی این است که آیا ایالات متحده و ایران قادر به توافق خواهند بود یا خیر.
در این میان آن‌گونه که فایننشال تایمز مدعی است، هفته گذشته مقامات ایرانی با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد احتمال محدود کردن ذخایر اورانیوم با غنای بالا گفت‌وگو داشتند. به ادعای این نشریه در گزارش محرمانه گروسی به اعضای نهاد پادمانی، این ادعا تایید شده که ایران اقدامات مقدماتی را با هدف متوقف کردن افزایش ذخایر اورانیوم با غنای تا 60 درصد را آغاز کرده است. یک مقام غربی در این زمینه مدعی شده است: «ما قبلا شاهد بوده‌ایم که ایران در آستانه جلسات شورای حکام آژانس چنین اقداماتی را انجام می‌دهد تا فشارها را کاهش دهد؛ ما نیز معتقدیم که احتمالا فضایی برای دیپلماسی وجود دارد، اما فشار و دیپلماسی را به عنوان دو مقوله متضاد نمی‌بینیم.» گفتنی است ایران در سال 2015 در چارچوب یک توافق بین‌المللی (برجام) موافقت کرد که بخش زیادی از ذخایر اورانیوم غنی ‌شده خود را کنار بگذارد، اما این توافق سال 2018 پس از خروج یکجانبه ترامپ بی‌اثر شد.
دیوید آلبرایت، رییس موسسه علوم و امنیت بین‌الملل در واشنگتن که در حوزه اشاعه هسته‌ای فعالیت دارد طی گفت‌وگویی با نیویورک‌تایمز مدعی شد: «ایران ظرفیت بسیار گسترده‌ای برای غنی‌سازی اورانیوم ایجاد کرده و اکنون در حال استفاده از آن است.» به ادعای آلبرایت، ایران 19 هزار سانتریفیوژ در تاسیسات اصلی غنی‌سازی خود در سایت‌‌های نطنز و فردو نصب کرده است و تا اوایل این هفته، 5 هزار و 200 عدد از سانتریفیوژهای نصب ‌شده در حالت آماده‌‌باش قرار داشته‌اند، اما هنوز شروع به غنی‌سازی نکرده‌اند. به ادعای نیویورک‌تایمز و به نقل از آلبرایت که ایران بدون شک در واکنش به تصویب قطعنامه اخیر تعدادی از این هزاران دستگاه غیرفعال را عملیاتی خواهد کرد.
به ادعای فایننشال، بحران اما پس از آن تشدید شد که ترامپ در نخستین دوره ریاست‌جمهوری خود از توافق 2015 که تهران با قدرت‌‌های جهانی امضا کرده بود، خارج شد و سیاست موسوم به فشار حداکثری را علیه ایران اعمال کرد. پس از آن بود که تهران نیز در پاسخ، به‌طور چشمگیری فعالیت‌‌های هسته‌ای خود را افزایش داد. دونالد ترامپ که در چینش کابینه احتمالی خود افرادی مخالف ایران را برای پست‌های ارشد در دولت جدید خود معرفی کرده است، انتظار می‌رود نسخه‌‌ای حداقل مشابه رویکرد دولت اول خود در قبال ایران را اجرا کند. اخیرا این گمانه‌زنی برجسته شده که دونالد ترامپ در کمپین انتخاباتی خود مکررا بر انجام توافق با تهران تاکید دارد و مدعی است که تنها مساله هسته‌ای است که می‌تواند مانع این توافق شود.
با این وجود نیز تهران مکررا اعلام کرده است که برنامه هسته‌ای‌اش اهداف غیرنظامی دارد. ایران با استناد به خروج امریکا از برجام و نیز عدم عمل به تعهدات به مواد برجام توسط کشورهای عضو باقیمانده اورانیوم خود را تا سطح خلوص 60 درصد غنی‌‌سازی می‌کند. ادعاها علیه برنامه هسته‌ای ایران در شرایطی شدت گرفته که گمانه‌زنی‌های متعددی نیز در راستای تغییر دکترین هسته‌ای ایران به نقل از مقامات رسمی کشورمان مطرح شده است. در این زمینه کمال خرازی، رییس شورای راهبردی روابط خارجی، دیپلمات و سیاستمدار ایرانی پیش‌تر گفته بود که اگر ایران با خطر وجودی روبه‌رو شود، دکترین نظامی خود در خصوص هسته‌ای خود را تغییر خواهد داد. به گزارش فایننشال تایمز، این هشدارها در حالی مطرح شده که تنش‌‌ها بین امریکا، اسراییل و ایران شدت گرفته است. این اظهارات نشان از آن دارد که تشدید تنش‌ها دو گفتمان در ایران را در مقابل یکدیگر قرار داده است. گفتمانی که با تاکید بر تغییر دکترین هسته‌ای صرفا راه تقابل با غرب را برمی‌گزیند و گفتمانی که با لحاظ کردن خطوط قرمز همچنان بر رایزنی‌ها تاکید دارد. این در حالی است که مقامات رسمی کشورمان تاکید دارند که نوع تصمیم‌گیری دولت جدید ترامپ بر شکل تصمیم‌گیری و رویکرد احتمالی تهران تاثیرگذار خواهد بود.
گمانه‌زنی‌ها در راستای تقابل دو گفتمان قالب در ایران در شرایطی تشدید شده که بنا بر اظهارات مقامات رسمی کشورمان ابهامات موجود در بازه زمانی 9 ماهه تا منقضی شدن برجام در اکتبر 2025 منجر به افزایش نگرانی‌هایی در غرب شده است. اما به باور برخی ناظران سناریوهای احتمالی در رابطه با آنچه بعد از لغو قطعنامه 2231 رقم می‌خورد، تهران را برای هر سناریویی آماده کرده است. در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه تا پیش از اکتبر 2025 دو سناریوی احتمالی درباره ایران مطرح است؛ تجدیدنظر در دکترین هسته‌ای و اجرای توافق مارس 2023 (1401) میان تهران و آژانس. توافق احتمالی تهران و واشنگتن نیز یکی از سناریوهاست هر چند که در این زمینه نمی‌توان با قطعیت اظهارنظر کرد.
این شرایط در حالی حادث یا تحمیل شده است که مسعود پزشکیان با تاکید بر اصل تنش‌زدایی و تعامل با غرب و نیز لغو تحریم‌ها توانست در انتخابات 1403 به عنوان رییس‌جمهور منتخب پیروز کارزار شود. اما به نظر می‌رسد که تلاش‌های پزشکیان برای تعامل با غرب در میانه تنش‌‌ها با تروییکای اروپایی و تشدید تنش‌ها با اسراییل و تهران و تل‌آویو از منطقه خاکستری دشوارتر از هر زمان دیگری است.مقامات دولتی ایران بارها اعلام کرده‌اند که برای مذاکره با غرب، از جمله مذاکرات غیرمستقیم با ایالات متحده، برای رسیدن به یک توافق هسته‌ای جدید آماده هستند. با این حال، نشانه‌های کمی از حرکت تهران و واشنگتن به سمت پیشرفت در باب توافق وجود دارد، چراکه ورود ترامپ به کاخ سفید برای بار دوم و نیز لحاظ کردن تجاربی که دو کشور از یکدیگر دارند، این احتمال را ضعیف کرده است.