بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - افزایش نرخ دلار به 81 هزار تومان، اگرچه با خبر درز کرده از همتی قابل پیش‌بینی بود، اما همچنان موج قابل‌توجهی از نگرانی و شوک را در جامعه اقتصادی و میان مردم عادی برانگیخته است. با گذر از یک دوره بلندمدت کاهش ارزش ریال و بی‌ثباتی بازار ارز، ورود دلار به این محدوده قیمتی نشان‌دهنده مشکلات ریشه‌ای در نظام اقتصادی کشور است که تاکنون راه‌حلی پایدار برای مقابله با آن ارائه نشده است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
این رویداد، جدا از آثارش بر بازارهای داخلی و پایکوبی در بازار سهام، پیامدهای گسترده‌ای بر معیشت مردم، اعتماد عمومی به سیاست‌گذاری اقتصادی، و حتی چشم‌انداز کوتاه‌مدت و بلندمدت سرمایه‌گذاری در کشور دارد. در ادامه، به اثرات این افزایش نرخ دلار و دلایل اصلی آن پرداخته می‌شود.
ساختارهای معیوب اقتصادی افزایش نرخ دلار به 81 هزار تومان صرفاً یک پدیده مالی نیست، بلکه نتیجه‌ای از عوامل متعدد اقتصادی و سیاسی است که در سال‌های اخیر شدت گرفته‌اند. از جمله مهم‌ترین این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1-تورم بالا و مزمن: ایران در اکثر سال‌های اخیر با تورم‌های دو رقمی و در سال جاری با تورم بالای 50 درصد مواجه بوده است. این نرخ‌های تورم باعث کاهش قدرت خرید ریال و افزایش انتظارات تورمی شده است. در نتیجه، تقاضا برای ارز خارجی به‌عنوان یک دارایی امن افزایش یافته است.
2- کاهش ذخایر ارزی: تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی دسترسی ایران به منابع ارزی خارجی، مانند درآمدهای نفتی و غیرنفتی، را محدود کرده است. بانک مرکزی، به‌عنوان مهم‌ترین نهاد نگهدارنده ذخایر ارزی کشور ، در تأمین ارز برای متقاضیان داخلی با چالش‌های جدی روبه‌رو است.
3- عدم شفافیت در سیاست‌های ارزی: یکی از دلایل آشفتگی بازار در این روزها، عدم اتخاذ سیاست‌های شفاف و پیش‌بینی‌پذیر از سوی دولت و بانک مرکزی است. تغییر جدید اجرای نظام توافقی برای بازار ارز نشان داد که سیاست‌گذاری فعلی فاقد درک دقیقی از روانشناسی بازار و رفتار فعالان اقتصادی است. عدم اطمینان به سیاست‌های دولتی باعث شده تا بسیاری از مردم و فعالان اقتصادی برای حفظ ارزش دارایی‌های خود به سمت دلار و دیگر بازارهای امن‌تر حرکت کنند.
4- وابستگی کالای داخلی به نرخ ارز: یکی دیگر از عوامل مهم، وابستگی تولید و واردات به کالاهای خارجی است. حتی تولید داخلی ایران به‌شدت به مواد اولیه و ماشین‌آلات وارداتی وابسته است که با رشد نرخ ارز، هزینه آن‌ها افزایش می‌یابد.
5- پیش بینی ناپذیر بودن ترامپ و تصمیمات در حوزه سیاست های خارجی
اثرات افزایش دلار 81 هزار تومانی این افزایش نرخ دلار پیامدهای متعددی برای بازارهای مختلف و اقتصاد ایران دارد که هرکدام در حوزه‌های متفاوتی نمود پیدا می‌کنند. در ادامه، مهم‌ترین اثرات این رشد افسارگسیخته قیمت ارز بررسی می‌شود:
بی‌ثباتی در بازار کالاهای مصرفی مردم: یکی از نتایج مستقیم افزایش نرخ ارز، رشد چشمگیر قیمت کالاهایی است که به هر نحوی مواد اولیه آن از خارج تهیه می شوندو یا تولید داخل هستند و امکان صادرات دارند. بخش زیادی از مواد اولیه و نهاده‌های تولیدی کالاها وارداتی هستند و مستقیم از نرخ دلار تأثیر می‌پذیرند. این اتفاق به فشار بیشتر بر دهک‌های پایین جامعه منجر می‌شود. در حالی که مردم با تورم سنگین فعلی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، افزایش نرخ ارز و تبعاً رشد قیمت‌ها موجب کاهش جدی قدرت خرید خانوارها می‌شود.
رشد بازارهای موازی مانند طلا و سکه: افزایش نرخ ارز، به‌صورت سنتی، سرمایه‌های سرگردان را به سمت بازارهای موازی مانند طلا و سکه هدایت می‌کند. این روزها شاهد آن هستیم که قیمت هر گرم طلای 18 عیار به بالای 5 میلیون تومان رسیده و قیمت سکه به حدود 56 میلیون تومان نزدیک شده است. این روند باعث می‌شود بسیاری از خریداران خرد به بازار هجوم بیاورند و ارزش پول ملی نیز بیشتر کاهش یابد.
واکنش بازار سرمایه: بازار سرمایه ممکن است در شرایط کوتاه‌مدت از افزایش نرخ ارز منتفع شود، زیرا شرکت‌های صادرات‌محور (مانند پتروشیمی‌ها و صنایع معدنی) با نرخ‌های جدید سود بیشتری خواهند کرد. با این حال، مشکلات زیرساختی اقتصادی و نبود چشم‌انداز ثابت رشد، همچنان سد راه جذب پایدار سرمایه در بورس است.
رشد تورم انتظاری: دلار 81 هزار تومانی نه تنها تورم جاری را افزایش می‌دهد، بلکه تورم انتظاری را نیز تقویت می‌کند. مردم با انتظار افزایش بیشتر قیمت‌ها، به سمت خرید انواع دارایی‌هایی می‌روند که بتواند در برابر افت ارزش ریال از دارایی‌های آنان محافظت کند. این وضعیت منجر به رقابتی ناسالم در بازارها می‌شود که اثرات تورمی را دوچندان می‌کند.
تشدید شکاف طبقاتی: در شرایطی که اقشار ضعیف جامعه بیشترین آسیب را از افزایش قیمت‌ها می‌بینند، اقشار مرفه‌تری که توان دسترسی به ارز یا سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی را دارند، در چنین شرایطی سود می‌برند. این پدیده باعث جدی‌تر شدن شکاف اجتماعی و کاهش اعتماد عمومی به سیاست‌های دولت می‌شود.
آینده چطور خواهد بود؟ افزایش نرخ دلار به این سطح می تواند نشان‌دهنده شروع یک بحران عمیق‌تر باشد. اگرچه دولت تاکنون تلاش کرده است از طریق سیاست‌هایی مانند نظام ارزی توافقی و اقداماتی مشابه، نرخ ارز را کنترل کند، اما واقعیت این است که تا زمانی که عوامل اصلی بی‌ثباتی اقتصادی اصلاح نشوند، این طرح‌ها صرفاً مسکّنی موقت خواهند بود برای مهار دلارسرکشی که تمایل زیادی به بالا رفتن دارد.
با این اوصاف بازگرداندن ثبات به اقتصاد، اقدامات نیازمند زیر ضروری است:
1- کاهش کسری بودجه: دولت باید به مدیریت کسری بودجه خود بپردازد که یکی از منابع اصلی تورم در اقتصاد است.
2- افزایش شفافیت سیاست‌های ارزی: اگرچه نظام توافقی یک گام مثبت بوده است، اما نیاز به شفافیت بیشتر و توضیح سیاست‌های آینده ضروری است تا اعتماد عمومی افزایش یابد.
3- افزایش صادرات غیرنفتی: وابستگی شدید ایران به واردات، عامل بزرگی در تقاضا برای دلار بوده است. تقویت صادرات غیرنفتی می‌تواند تعادل بیشتری در بازار ارز ایجاد کند.
4- کنترل تورم: اتخاذ سیاست‌هایی که بتواند در میان‌مدت و بلندمدت نرخ تورم را کاهش دهد، مهم‌ترین راهکار برای بازگرداندن ارزش ریال و کاهش فشار تورمی است.
از یاد نبریم که دلار 81 هزار تومانی اگرچه در کوتاه‌مدت به‌نفع گروه کوچکی از فعالان بازار خواهد بود، اما در بلندمدت به تعمیق بحران اقتصادی و کاهش اعتماد عمومی به سیاست‌گذاران منجر خواهد شد. برای جلوگیری از گسترش این بحران، دولت نیازمند اتخاذ تصمیم‌های بنیادین و پایدار است که بتواند علاوه بر مهار افزایش نرخ دلار ، ثبات اقتصادی را بازگرداند و فشار بر مردم را کاهش دهد.