بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - اتحادیه اقتصادی اوراسیا یکی از مهم‌ترین سازمان‌های اقتصادی در پیرامون ایران است. ارتباط بین ایران و این اتحادیه از سال 2015 با اعلام امضای یک توافقنامه تجارت آزاد توسط کمیسیون اقتصادی اوراسیا آغاز شده است. جدیدترین اقدام در این ارتباط پذیرش عضویت ناظر ایران و موافقت اعضای اتحادیه با توافق تجارت آزاد با تهران است که فرصت‌هایی را برای ایران فراهم می‌کند.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا
در اکتبر 2011 سه کشور روسیه، قزاقستان و بلاروس درباره تأسیس اتحادیه اقتصادی اوراسیا با یکدیگر توافق کردند. سه سال بعد در می 20014 پیمان تاسیس اتحادیه اقتصادی اوراسیا توسط سه کشور یاد شده امضا و زمان اجرایی شدن آن از اول ژانویه 2015 پیش‌بینی شد. درخواست عضویت ارمنستان در دوم ژانوبه 2015 پذیرفته شد. عضویت قرقیزستان نیز در می 2015 مورد قبول واقع شد و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در شکل کنونی به وجود آمد. اتحادیه اقتصادی اوراسیا با جمعیتی بیش از 200 میلیون نفر، حدود دو و نیم درصد از جمعیت جهان را دارا است. سهم کشورهای عضو اتحادیه از تولید ناخالص داخلی حدود 4.7 تریلیون دلار بوده و سهم تجارت خارجی کشورهای عضو اتحادیه حدود 900 میلیارد دلار یعنی برابر 3.7 درصد صادرات و 2.3 درصد واردات کل جهان برآورد می شود.
اهداف عمده این اتحادیه عبارتند از: تسهیل تجارت، ایجاد بازار مشترک بین کشورهای عضو اتحادیه، حذف تدریجی قوانین گمرکی در داخل اتحادیه، برقراری تعرفه مشترک در میان کشورهای عضو، هماهنگ‌سازی تشریفات گمرکی، جابجایی آزاد کالا، سرمایه، نیروی کار و خدمات در مرزهای اوراسیا و برقراری سیاست مشترک در زمینه انرژی، صنعت، کشاورزی و وسایل نقلیه.
نام ایران برای پیوستن به اتحادیه نخستین بار در می 2015 مطرح شد. اتحادیه اوراسیا یکی از مهم‌ترین گروه‌بندی‌ها در همسایگی ایران است که دارای نقاط مشترک اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و ژئوپلیتیک با ایران بوده و از اهمیت ویژه‌ای برای این کشور برخوردار است. توافق با اتحادیه اقتصادی اوراسیا و تشریک مساعی با این سازمان، یکی از مهم‌ترین تجربه‌های جدی ایران در توافق با یک اتحادیه اقتصادی منطقه‌ای است و از کامل‌ترین و مفصل‌ترین موافقتنامه‌های تجاری ایران به حساب می‌آید.
ایران و اتحادیه اوراسیا در سال 2018‌ توافق موقت تجارت ترجیحی را امضا کردند. عملیاتی شدن توافقنامه تجارت آزاد بین ایران و اوراسیا و حضور ایران در این بازار، علاوه بر ایجاد اشتغال، بستر لازم برای جذب سرمایه‌گذاری‌ خارجی و داخلی در مناطق آزاد جنوبی و شمالی را هم فراهم خواهد کرد زیرا در این مناطق سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان از معافیت کامل برای تولید کالاها با هدف صادرات به بازارهای هدف اوراسیا برخوردار هستند و از سوی دیگر در بازارهای هدف نیز از تعرفه ترجیحی بهره‌مند خواهند شد.
مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران به اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا
ایران با هر یک از پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا دارای تبادلات اقتصادی است. مهم‌ترین شریک تجاری ایران در این اتحادیه روسیه است. میزان صادرات ایران به کشورهای اتحادیه طی فرودین تا پایان آبان 1403 در مقایسه با مدت مشابه سال 1402 حدود 21 درصد از نظر ارزش و 22 درصد از لحاظ وزن افزایش داشته است. میزان مبادلات ایران و کشورهای اوراسیا در سال 1402 به شرح زیر بوده است.
*روسیه مهم‌ترین شریک ایران در اتحادیه اوراسیا است. در طول سال‌های اخیر سبزیجات خوراکی، ماشین‌آلات، پلاستیک، پلی استیرن و پسته مهم‌ترین محصولات صادراتی ایران به روسیه بوده است.
*ارمنستان دومین شریک تجاری ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و تنها کشور عضو این سازمان است که با ایران مرز مشترک دارد. به عبارت دیگر ارمنستان دریچه ارتباط زمینی ایران و اتحادیه مذکور تلقی می‌شود. مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران به ارمنستان در سال‌های اخیر شامل آهن و فولاد، سوخت‌های معدنی، روغن‌ها، پلاستیک، لبنیات، تخم مرغ، عسل، محصولات خوراکی بوده است.
*قزاقستان سومین شریک تجاری ایران در اوراسیا است و مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران به این کشور پلیمر اتیلن، سبزیجات و میوه‌های گرمسیری است.
*قرقیزستان عضو دیگر این اتحادیه است که مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران به آن شامل قهوه، چای، ادویه، لوازم ورزشی، مواد شیمیایی معدنی و ترکیب فلزات گران‌بها بوده است.
*در نهایت کالاهای اصلی صادراتی ایران به بلاروس نیز شامل فرش، پلی استیرن، پلی‌استر، رنگ پودری، روغن‌های معدنی، دارو است.
فرصت‌های عضویت ناظر ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا
حدود یک دهه از ارتباط ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌گذرد اما حجم کمی از مبادلات ایران با جهان با اعضای این سازمان انجام می‌شود. پنج کشور اول از نظر حجم صادرات ایران در سال 1402 به ترتیب چین، امارات، ترکیه، عراق و هند بودند که هیچ کدام عضو اوراسیا نیستند. کل صادرات ایران اعم از نفتی و غیرنفتی در سال 1402 حدود 85 میلیارد دلار بود. میزان واردات اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال 1402 حدود 419 میلیارد دلار بوده است. این در حالی است که مجموع صادرات ایران به این اتحادیه در سال 1402 یک میلیارد و 700 میلیون دلار معادل کمتر از نیم درصد (0.4 درصد) کل واردات آن بوده است.
مهم‌ترین خلأ در تجارت خارجی ایران با کشورهای مختلف، عدم وجود بانک‌های اطلاعاتی در حوزه‌های مختلفی تولید، صادرات، تجارت، صنایع و ... است. عمده پایگاه‌های داده موجود فاقد مطالب کلیدی درباره شرکت‌ها و پیشرانه‌های فعال در تجارت ایران با کشورهای مختلف است و عملا کارایی چندانی ندارد. بعد از پذیرش عضویت ناظر ایران رئیس کل سازمان توسعه تجارت ایران، یک مزیت این عضویت ایران را امکان دسترسی به روندها و اطلاعات اتحادیه دانست.
فرصت‌های دیگری که اقتصاد ایران در اوراسیا دارد، تهاتر کالایی و سوآپ انرژی با کشورهای عضو اتحادیه است. در عین حال باید توجه داشت با اینکه دائمی شدن توافق تجارت آزاد بین ایران و اوراسیا ابزاری برای مقابله با تحریم‌ها در اختیار ایران قرار می‌دهد، اما محدودیت‌های خارجی ایران از جمله تحریم‌ها در این امر اخلال ایجاد می‌کند. پیمان‌های پولی در راستای مبادله با ارزهای ملی یکی دیگر از فرصت‌هایی است که برای ایران در اوراسیا برشمرده می‌شود، اما در حال حاضر تنها بین ایران و روسیه انجام شده و دیگر کشورها تمایل چندانی به کنار گذاشتن دلار نشان نداده‌اند.
نتیجه‌گیری
تصویب توافقنامه تجارت آزاد ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا فرصت‌های مختلفی را در حوزه‌های صادراتی از جمله کاهش تعرفه‌ها و روزآمد کردن اطلاعات در اختیار ایران قرار می‌دهد، در عین حال باید به محدودیت‌های خارجی که اقتصاد ایران با آن مواجه است و لزوم تقویت زیرساخت‌های حمل و نقل و انرژی داخلی نیز توجه داشت.
سجاد مرادی کلارده؛ پژوهشگر روابط بین‌الملل
کد خبر 6330693