بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - اولین سفر سید عباس عراقچی در مقام وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران به کابل، سفری بود که می‌تواند زمینه گسترش روابط اقتصادی و سیاسی میان حکومت سرپرست افغانستان و جمهوری اسلامی ایران فراهم کند. نشستی که یک پیام جدی داشت؛ در واقع عراقچی در این سفر نشان داد که افغانستان از اهمیت ویژه‌ای برای او برخوردار است و وزارت خارجه قصد دارد خود فعالانه وارد پرونده افغانستان شود و بازیگری را به نفع منافع ملی در این پرونده شکل دهد.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
کارشناسان روابط بین الملل معتقدند وزارت خارجه با درک اهمیت ژئوپلیتیک افغانستان برای ایران که اولویت تجارت و امنیت را برای دیپلماسی کشورمان برجسته می‌کند در تلاش است تا رفتار سیاسی مقامات افغانستان را بیش از قبل به منافع ملی ایران نزدیک کند. پرونده‌ای که با دو مسئله مهم حقآبه هیرمند و بازگشت شهروندان افغانستانی غیرمجاز به کشورشان، پیش روی دستگاه دیپلماسی ایران قرار دارد.
آنچنانکه حقابه ایران از رودخانه هیرمند در دیدار عراقچی با رئیس الوزرای حکومت سرپرست افغانستان مورد گفت‌و‌گو قرار گرفت و در این در دیدار، ملا «حسن آخند» رئیس الوزرای حکومت سرپرست افغانستان گفت: موضوع حق آبه ایران از هیرمند و اتباع غیرقانونی دو موضوع مهم در روابط ایران و افغانستان است.
در همین حال عبدالمحمد طاهری، کارشناس مسائل افغانستان با اشاره به سفر وزیر خارجه ایران به کابل با تاکید بر اهمیت رابطه با افغانستان می‌گوید: روابط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی میان دو کشور نیاز به بازسازی دارد. به گفته این تحلیلگر مسائل افغانستان «شیعیان در غرب کابل همیشه مورد ظلم و ستم قرار گرفته بودند و به همین دلیل جمهوری اسلامی ایران هم نگاه ویژه‌تری به آن مناطق داشت. با این وجود مناطق سنی نشینی هم که دارای فقر فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بودند مانند قندهار، هلمند، غزنی و پکتیا نیز از خدمات جمهوری اسلامی ایران بهره‌مند می‌شدند. با این حال همیشه آن نگاه منفی پشتون‌ها نسبت به اقدامات ایران در افغانستان به قوت خود باقی بوده‌است»
چه آنکه در ابتدای روی کارآمدن مسعود پزشکیان، پیش‌فرضی درباره سیاست دولت چهاردهم در برابر أفغانستان وجود داشت که مدعی بود که همسایه شرقی جایگاه آنچنانی در سیاست خارجی ایران نخواهد داشت. این پیش‌فرض به ویژه با توجه به تمرکز دولت و دیگر نهاد‌های کشور در مسائل فلسطین، لبنان و سوریه از سوی طرفداران این دیدگاه مطرح می‌شد تا اینکه کمتر از یک ماه قبل، علیرضا بیگدلی سرپرست جدید سفارت جمهوری اسلامی ایران هنگام ورود به کابل درباره اولویت‌های کاری خود عنوان داشت: «مهم‌ترین اولویت‌هایی که برای مأموریت‌های جمهوری اسلامی ایران تعریف شده، گسترش روابط همسایگی و همکاری‌های دوجانبه با افغانستان با تکیه بر مشترکات فراوانی است که میان دو کشور وجود دارد». سخنان سرپرست جدید سفارت جمهوی اسلامی ایران در کابل، به صراحت بر اهمیت موضوع أفغانستان در دولت مسعود پزشکیان و به ویژه در وزارت خارجه مُهر تأیید زد.
افغانستان به مثابه فرصت یا تهدید بر اساس آمار‌های موجود امنیت انسانی در این کشور از تمام جنبه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در خطر است. این واقعیت که پس از گذشت یک سال طالبان در برقراری امنیت و ثبات همچنین تشکیل یک دولت فراگیر درمانده است، وضعیت افغانستان را پیچیده‌تر کرده است، در طول این یک سال؛ شوک‌های متعدد سیاسی، اجتماعی-اقتصادی و بشردوستانه در سراسر کشور طنین انداز شده است و ضرورت توجه به این موضوعات موجب می‌شود بسیاری از ملاحظات حقوقی و سیاسی در ارتباط با آینده این کشور مورد ارزیابی قرار گیرد.
این در حالی است که طالبان بیشتر از آنکه جریانی دینی و اسلامی باشد جریانی قومی و بر مبنای پشتون بودن است. در طالبان ملیت با قومیت همسانی بیشتری دارد. ناسیونالیسم افغانستانی بیشتر ناسیونالیسم پشتون است. با این حال گروهی از جوانان در رهبری طالبان می‌دانند اگر به دنبال کسب شناسایی بین‌المللی، خارج شدن از فهرست گروه‌های تروریستی و روابط عادی با خارج هستند چاره‌ای جز تقویت ارتباطات بین المللی برای عادی سازی وضعیت دولت در افغانستان ندارند. در چنین چارچوبی، ایران می‌تواند به بازیگری مهم برای افغانستان تبدیل شود.
بیشتر بخوانید:مهاجران افغان و حقابه ایران از محورهای رایزنی عراقچی با مقام طالبان
ارزیابی‌ها نشان می‌دهد در افغانستان بیش از 1400 ماده معدنی در هزاران معدن این کشور نهفته است. بعضی از آنها دوره‌های اکتشافی را پشت سر گذاشته و آماده استخراج هستند و بعضی دیگر در حال استخراج است. مهمترین ذخایر معدنی شناخته شده در افغانستان شامل: گاز طبیعی، زغال سنگ، آهن، نفت، مس، اورانیوم، نمک، کروم، نیکل، طلا، سولفور، باریت، روی، قلع، فلوئور، طلق، منیزم، میکا، سنگ لاجورد، یاقوت، آلومنیوم، سرب، پنبه نسوز، جیوه، بوکسیت، تنگستن، لیتیم، منگنز، سنگ مرمر، سنگ گچ، سنگ آهک است که بیشترین استخراج در حوزه گاز طبیعی، زغال سنگ و نمک، اورانیوم، کروم، مس، طلا و نقره انجام می‌شود. عمده این ذخایر معدنی در سرحدات شمالی مانند مزارشریف، شبرغان، سرپل، میمنه، قندوز، هلمند و هرات واقع شده است. اما بخش عمده این ثروت عظیم که می‌تواند اقتصاد این کشور را شکوفا کند و در سایه رونق تجارت با کشور‌های همسایه، شکوفایی اقتصادی برای آنها نیز به همراه داشته باشد، به دلیل محصور بودن در خشکی و دسترسی نداشتن به مسیر‌های ارتباطی به ویژه راه آهن که امروزه نقش کلیدی در حمل و نقل کالا دارد، مغفول مانده است.
در چنین شرایطی راه آهن ایران به هرات نخستین خط ریلی بین افغانستان و ایران است که در اواخر سال 2020 به پایان رسید و این خط آهن 225 کیلومتری از شهر خواف در شرق ایران تا شهر هرات در غرب افغانستان امتداد یافته و قابلیت جابجایی سالانه شش میلیون تن بار و یک میلیون مسافر را دارد. به این ترتیب، هرات با موقعیت جغرافیایی جدید خود به قطب سه راهی ایران – آسیای مرکزی – آسیای جنوبی می‌تواند به ظرفیتی مهم برای اقتصاد ایران تبدیل شود.
از سوی دیگر بندر چابهار در شرایط منازعه بین افغانستان و پاکستان، جایگاه ویژه‌ای برای افغانستان پیدا کرده است. در شرایطی که پاکستان با اعمال محدودیت‌های مختلف بر بازرگانان افغان و ایجاد مشکلاتی برای صادرات و واردات افغانستان از بندر کراچی به کشور‌های منطقه و جهان، ایران را به مسیر گشایش اقتصاد افغانستان تبدیل کرده است. آنچنانکه چابهار از نظر اقتصادی به جای بندر کراچی حدود 700 کیلومتر به پایتخت افغانستان نزدیکتر بوده و به یک مسیر ترانزیتی تجاری بین آسیای مرکزی و جنوبی تبدیل می‌شود.