بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - آیا چین بیشترین سهم را در عرضه مواد معدنی حیاتی در سطح جهان در اختیار دارد؟ این کشور چگونه توانسته است سهم خود را در بازار جهانی مواد معدنی حیاتی افزایش دهد؟ هند برای تامین چه نوع مواد معدنی‌ به شدت به چین وابسته است؟ چرا هند نتوانسته است ذخایر لیتیوم موجود در منطقه جامو و کشمیر را استخراج کند؟ در ادامه این گزارش، به طور اجمالی پاسخی به پرسش‌های مطرح شده ارائه خواهد شد.
به گزارش دنیای معدن از پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات‌آنلاین»، طبق گزارشی که وزارت معادن هند اخیرا منتشر کرده است، این کشور برای تامین 10 ماده معدنی حیاتی به طور کامل به واردات از چین وابسته است. با این حال، در گزارش مذکور هیچ‌گونه‌ اشاره‌ای به میزان و ماهیت وابستگی هند به چین در این زمینه نشده است. لازم به یادآوری است که وزارت معادن هند در سال 2023، تعداد 30 ماده معدنی حیاتی را که برای توسعه اقتصادی و امنیت ملی کشور ضروری هستند، در فهرستی به نام مواد معدنی استراتژیک قرار داد.
آیا چین بازیگر بلامنازع مواد اولیه حیاتی در بازار جهانی است؟
تسلط چین در بخش مواد معدنی حیاتی جهانی، ناشی از برخورداری این کشور ار منابع گسترده و سرمایه‌گذاری استراتژیک کشور نامبرده در سراسر زنجیره ارزش مواد معدنی حیاتی است. چین به عنوان بزرگ‌ترین کشور معدنی جهان، دارای 173 نوع ماده معدنی شامل 13 ماده معدنی مبتنی بر انرژی، 59 ماده معدنی فلزی و 95 ماده معدنی غیرفلزی است. ذخایر نزدیک به 40 درصد از این مواد معدنی به ویژه مس، سرب، روی، نیکل، کبالت، لیتیوم، گالیوم، ژرمانیوم و گرافیت ورقه‌ای کریستالی در سال 2023 در چین به میزان قابل‌‎توجهی افزایش یافته که این امر به لطف سرمایه‌گذاری 19٫4 میلیارد دلاری در بخش اکتشاف مواد معدنی کشور نامبرده میسر شده است.
چنین حجمی از سرمایه‌گذاری‌، منجر به کشف 132 ذخایر معدنی جدید در چین از جمله 34 معدن مواد اولیه حیاتی شده است. تسلط چین در بازار مواد معدنی حیاتی جدای از حجم ذخایر بسیار زیادی که در این کشور قرار دارد، به بخش فرآوری و ذوب این مواد معدنی نیز سرایت کرده و در حال حاضر چین فرآوری بیش از 87 درصد از عناصر نادر خاکی، 58 درصد از لیتیوم و 68 درصد از سیلیسیوم در بازار جهانی را در اختیار دارد. علاوه‌براین، چین به طور گسترده در پروژه‌های استخراج معدن در خارج از این کشور سرمایه‌گذاری‌هایی را انجام داده است و تعداد بی‌شماری از واحدهای ذوب و فرآوری را راه‌اندازی کرده که این مسئله، آسیب‌پذیری‌های زنجیره تامین را برای کشورهایی از جمله هند، ایالات متحده آمریکا و کشورهای عضو اتحادیه اروپا افزایش داده است.
وقتی صحبت از رویکرد چین در خصوص وضع محدودیت صادرات مواد معدنی حیاتی به میان می‌آید، دولت این کشور به طور برنامه‌ریزی شده و هدفمند مواد معدنی به ویژه مواد معدنی حیاتی در تولید نیمه‌هادی‌ها، باتری‌ها و تولید ابزارهای با فناوری پیشرفته‌ای را هدف تحریم‌های خود قرار می‌دهد که کشورهای غربی و متحدان آن‌ها به شدت به این مواد اولیه حیاتی وابسته هستند. از جمله مهم‌ترین محدودیت‌های وضع شده توسط دولت چین در بخش مذکور می‌توان به وضع محدودیت صادرات مواد معدنی حیاتی به ژاپن در سال 2010 و وضع محدودیت‌های اخیر بر صادرات آنتیموان، گالیوم و ژرمانیوم و ممنوعیت صادرات فناوری‌های استخراج و فرآوری عناصر نادر خاکی به کشورهای غربی در ماه دسامبر 2023 اشاره کرد.
آیا هند برای تامین مواد معدنی حیاتی خود به واردات از چین متکی است؟
ارزیابی دقیق داده‌های منتشر شده مرتبط با واردات 30 ماده معدنی حیاتی به هند در بازه زمانی سال‌های 2019 تا 2024 نشان می‌دهد که این کشور بیش از 85٫6 درصد بیسموت، 82 درصد لیتیوم، 76 درصد سیلیسیوم، 50٫6 درصد تیتانیوم، 48٫8 درصد تلوریم و 42٫4 درصد گرافیت مورد نیاز خود را از چین وارد می‌کند. طبق داده‌های منتشر شده، هند به طور کلی حدود 40 درصد از نیاز خود به مواد معدنی حیاتی را از طریق واردات از چین در بازه زمانی مذکور تامین کرده است.
در خصوص عنصر بیسموت باید اعلام کرد این ماده معدنی عمدتا در تولید داروها و مواد شیمیایی استفاده می‌شود و منابع جایگزین محدودی دارد. گفتنی است چین حدود 80 درصد از تولید و فرآوری جهانی بیسموت را در اختیار دارد. در رابطه با لیتیوم که در تولید باتری‌ خودروهای الکتریکی و سیستم ذخیره‌سازی انرژی باتری مورد استفاده قرار می‌گیرد، باید عنوان کرد علی‌رغم منابع جایگزین متنوع این فلز حیاتی، بازار آن در وضعیت رکود قرار دارد و مشکلاتی نیز در بخش فرآوری این ماده معدنی که چین حدود 58 درصد از سهم آن را در مقیاس جهانی در اختیار گرفته، به وجود آمده است.
از سیلیسیوم نیز در تولید نیمه‌هادی‌ها و پنل‌های خورشیدی استفاده می‌شود و فرآوری آن نیازمند فناوری‌های بسیار پیشرفته‌ای است که در حال حاضر در اختیار چین و تعداد انگشت‌شمار دیگری از کشورها قرار دارد. از تیتانیوم در بخش هوافضا و صنایع دفاعی استفاده می‌شود و منابع جایگزین متنوعی دارد. با این حال، هزینه فرآوری آن در سایر کشورها به جز چین بالا ارزیابی شده است.
از تلوریوم در صنعت انرژی خورشیدی و تولید دستگاه‌های ترموالکتریک استفاده می‌شود و چین حدود 60 درصد از سهم تولیدی جهانی آن را به خود اختصاص داده است. در نهایت ماده معدنی گرافیت در تولید باتری‌ خودروهای الکتریکی و فولاد مورد استفاده قرار می‌گیرد و بازار آن در حال حاضر در بخش عرضه با چالش‌های مواجه شده است. گفتنی است اکنون حدود 67٫2 درصد از تولید جهانی بازار این ماده معدنی در اختیار چین قرار دارد.
چرا هند همچنان به واردات مواد معدنی حیاتی متکی است؟
علی‌رغم اینکه هند دارای منابع معدنی قابل‌توجهی است اما به دلیل وجود چالش‌های ساختاری در اکوسیستم استخراج و فرآوری این مواد معدنی، همچنان به شدت به واردات آن‌ها وابسته است. بسیاری از مواد معدنی حیاتی در معادن هند در عمق بسیار زیادی از زمین قرار داشته و به همین دلیل نیازمند سرمایه‌گذاری‌های فراوان در به‌کارگیری فناوری‌های پیشرفته در بخش اکتشاف و تولید است.
با این اوصاف، ارائه مشوق‌ها در قالب بسته‌های حمایتی و وضع سیاست‌گذاری‌های متناسب با آن با هدف ترغیب بخش خصوصی، از جمله موارد مهمی است که باید در هند مورد توجه قرار بگیرد. از سوی دیگر تعداد واحدهای فرآوری در هند بسیار محدود گزارش شده است. به دلیل محدودیت دسترسی به فناوری‌های مرتبط با استخراج فرآوری مواد معدنی حیاتی از جمله لیتیوم، امکان توسعه ذخایر این فلز حیاتی واقع در منطقه جامو و کشمیر که حجم ذخایر آن 5٫9 میلیون تن تخمین زده شده، در حال حاضر میسر نیست.
آیا راهی برای کاهش وابستگی هند به واردات مواد اولیه حیاتی از چین وجود دارد؟
اخیرا هند رویکردی چندجانبه را برای کاهش وابستگی خود به واردات مواد اولیه حیاتی از چین آغاز کرده است. در همین راستا، دولت هند طرح «KABIL» را ارائه داده که با سرمایه‌گذاری مشترک سه شرکت با مالکیت دولتی قرار بر این است چندین دارایی معدنی خارج از هند راه‌اندازی شود. همچنین هند به عضویت انجمن‌هایی استراتژیک مانند انجمن «Minerals Security Partnership» و «Critical Raw Materials Club» درآمده است تا منابع تامین مواد اولیه حیاتی مورد نیاز خود را متنوع سازد. به علاوه، هند حجم سرمایه‌گذاری‌های خود را از طریق موسساتی مانند سازمان زمین‌شناسی هند و شورای تحقیقات علمی و صنعتی هند در توسعه صنعت بازیافت و رشد اقتصاد دورانی به منظور کاهش وابستگی به استخراج مواد معدنی از ذخایر زیرزمینی افزایش داده است.
رشد بسته‌های تشویقی مرتبط با بخش تولید و استخراج مواد معدنی حیاتی از طریق بازیافت نیز یک حرکت روبه‌جلو از سوی دولت هند به شمار می‌رود. با این حال، کاهش اتکا به چین در بخش واردات مواد معدنی حیاتی مستلزم سرمایه‌گذاری پایدار و تعهد بلندمدت در اجرای طرح‌های مذکور است.