ایرانیان جهان - «دیپ‌سیک» در طول یک روز، در یک رکورد تاریخی، 1 تریلیون دلار به بورس آمریکا ضرر زد؛ غول تراشه‌سازی این کشور را گوشه رینگ برد و متا را مجبور کرد 4 اتاق جنگ برای بررسی و مقابله با آن راه بیندازد. این مدلِ چینیِ هوش‌مصنوعی، رکورد بیشترین تعداد نصب در گوشی‌های آیفون آمریکا را زد و «چت‌جی‌پی‌تی» را از صدر پایین کشید.
به گزارش تابناک به نقل از فارس؛ همه این‌ها در شرایطی بود که آمریکا با تحریم‌های سنگین علیه چین در حوزه‌ تراشه‌های هوش‌مصنوعی،‌ تلاش کرده بود رقیب خود را عقب نگه‌دارد و در این حوزه پیشتاز باشد.چه‌چیزی دیپ‌سیک را ویژه کرده و چرا توانسته در دنیای هوش‌مصنوعی چنین گرد و خاکی راه بیندازد؟ این‌ها سوالاتی است که در این گزارش به آن پاسخ می‌دهیم.
دیپ‌سیک از کجا شروع شد؟
دیپ‌سیک (DeepSeek) که به‌طور رسمی با نام شرکت هوش مصنوعی «هانگژو دیپ‌سیک» شناخته می‌شود، یک استارتاپ چینی فعال در حوزه هوش مصنوعی است که در سال 2023 توسط «لیانگ ون‌فنگ»، تأسیس شد. ون‌فنگ 40 ساله که در دانشگاه رشته الکترونیک خوانده،‌ ابتدا بر روی کاربردهای هوش مصنوعی در سرمایه‌گذاری‌های بازار سهام تمرکز داشت. در سال 2015، او به‌همراه همکارانش صندوق سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر «های-فلایر» را تأسیس کرد که با استفاده از الگوریتم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی به موفقیت‌های چشمگیری در معاملات مالی دست یافت. لیانگ با بهره‌گیری از این موفقیت، در سال 2023 شرکت دیپ‌سیک را با هدف پیشرفت در تحقیقات و توسعه هوش مصنوعی بنیان گذاشت.این شرکت در شهر هانگژو مستقر است و به‌طور کامل توسط های-فلایر تأمین مالی می‌شود.در ژانویه 2025 (اواخر دی‌ماه)، دیپ‌سیک مدل هوش مصنوعی «آر-وان» (R1) خود را معرفی کرد که با ارائه توانایی‌های استدلال پیشرفته و هزینه تولید مقرون‌به‌صرفه، دنیای هوش‌مصنوعی را تکان داد.

چه‌چیزی مدل هوش‌مصنوعی دیپ‌سیک را منحصر به‌فرد کرده است؟
مدل آر-وان دیپ‌سیک در انجام وظایفی که به استدلال و منطق نیاز دارند، مانند حل مسائل پیچیده ریاضی، برنامه‌نویسی و استدلال منطقی عملکرد چشمگیری از خود نشان داده است تا آنجا که کارشناسان عملکرد آن در این زمینه‌ها را با مدل‌های پیشرو مانند چت‌جی‌چی،‌ متعلق به اپن‌ای‌آی، قابل‌مقایسه دانسته‌اند. اما در حالیکه اپن‌ای‌آی با صرف هزینه میلیارد دلاری به این نقطه رسیده، دیپ‌سیک این قابلیت‌ها را با سرمایه‌گذاری نسبتاً اندک حدود 6 میلیون دلار محقق کرده است. این، همان ویژگی منحصربه‌فرد مدل هوش مصنوعی چینی است؛ صرف هزینه‌ای کم برای رسیدن به قابلیت‌های پیچیده که تحولی خیره‌کننده در دنیای هوش مصنوعی محسوب می‌شود.

این قابلیت‌های پیچیده، چگونه با هزینه‌ای کم محقق شد؟
در حالی که بسیاری از شرکت‌ها برای آموزش مدل‌های خود به سخت‌افزارهای پیشرفته و گران‌قیمت متکی هستند، دیپ‌سیک با به کارگیری نوآوری، از سخت‌افزارهای متوسط و بهینه‌سازی الگوریتم‌ها برای آموزش مدل‌های خود از جمله آر-وان استفاده کرد.این استارتاپ، برای توسعه مدل‌های هوش مصنوعی خود از یک معماری بهینه تحت‌عنوان MoE (مخفف "Mixture of Experts" به معنای «ترکیب متخصصان») استفاده کرده است که باعث می‌شود تنها بخش‌های خاصی از مدل که برای وظایف خاص ضروری هستند فعال می‌شوند. این ویژگی باعث کاهش بار پردازشی و نیاز به منابع محاسباتی کمتر می‌شود که در نتیجه دیپ‌سیک قادر به استفاده از سخت‌افزارهایی با قدرت پردازشی متوسط‌تر است. این بهینه‌سازی نه تنها به کاهش هزینه‌ها کمک کرده، بلکه امکان بهبود عملکرد با استفاده از منابع محدودتر را فراهم می‌آورد.به‌عنوان مثال، تراشه‌های مورد استفاده دیپ‌سیک «H800» است که به‌عنوان «سخت‌افزاری قدیمی و متوسط» محسوب می‌شوند؛ این در حالی است که رقبایی مانند اپن‌ای‌آی، از سخت‌افزارهای پیشرفته‌ای مانند تراشه‌های «A100» و سیستم‌های «DGX» برای توسعه مدل‌های هوش مصنوعی خود استفاده می‌کنند.تراشه‌ها نقش کلیدی در اجرای مدل‌های زبانی بزرگ دارند، زیرا این مدل‌ها نیازمند حجم عظیمی از پردازش داده و محاسبات ماتریسی هستند. بدون تراشه‌، مدل‌های زبانی مدرن عملاً غیرقابل اجرا خواهند بود.این رویکرد نشان داده که مدل‌های هوش مصنوعی لزوماً به تراشه‌ها و سخت‌افزارهای گران‌قیمت نیاز ندارند. موضوعی که تحریم‌های تراشه‌ای آمریکا را به چالش کشیده و برای شرکت‌هایی مانند انویدیا که به فروش تراشه‌های پیشرفته وابسته‌اند، تهدیدی جدی ایجاد کرده است؛ علت سقوط شدید سهام این شرکت نیز همین بود.

یک سقوط تاریخی برای انویدیا؛ حمام خون در بورس آمریکا
عرضه مدل R1 تأثیر قابل‌توجهی بر بازارهای فناوری و سهام جهانی داشت. در 27 ژانویه 2025، ارزش سهام شرکت انویدیا کاهش چشمگیری را تجربه کرد و با افت 17 درصدی، حدود 600 میلیارد دلار از ارزش بازار آن کاسته شد. این افت بزرگ‌ترین زیان یک‌روزه در تاریخ بازار سهام به شمار می‌رود و نشان‌دهنده پتانسیل تحول‌آفرین پیشرفت‌های دیپ‌سیک در صنعت هوش مصنوعی است.عرضه این مدل هوش مصنوعی توسط دیپ‌سیک باعث کاهش یک تریلیارد دلار از ارزش کلی بازار بورس آمریکا شد. علاوه بر انویدیا،‌ آلفابت (شرکت مادر گوگل)، مایکروسافت و سایر شرکت‌های مشابه نیز تحت تأثیر قرار گرفتند. ترس از کاهش بازار در نتیجه هزینه پایین‌تر برای تولید مدل‌های هوش مصنوعی باعث کاهش ارزش این سهام‌ها شد. بسیاری از سرمایه‌گذاران در پی این تحولات، اقدام به فروش سهام شرکت‌های مرتبط با هوش مصنوعی کرده و به دنبال فرصت‌های جدید سرمایه‌گذاری رفتند، که این نیز به سقوط بیشتر برخی سهام انجامید.

اعلام وضعیت قرمز و تشکیل 4 اتاق جنگ در «متا»
استقبال فوق‌العاده از هوش مصنوعی چینی دیپ‌سیک باعث شد شرکت «متا» - مالک اینستاگرام، فیس‌بوک، واتس‌اپ- با اعلام وضعیت قرمز،‌ 4 اتاق جنگ برای بررسی و مقابله با آن راه‌اندازی کند.متا، مانند رقبای خود، میلیاردها دلار برای پیشرفت در حوزه هوش مصنوعی، از طریق تخصیص منابع سخت‌افزاری محاسباتی و بهینه‌سازی روش‌های آموزش مدل خود، هزینه کرده است. بااین‌حال، توانایی دیپ‌سیک برای دستیابی به نتایج مشابه یا بهتر با هزینه‌های کمتر، نگرانی‌هایی را در مورد پایداری و نتیجه‌بخش بودن چنین سرمایه‌گذاری‌های سنگینی ایجاد کرده است.مدیران هوش مصنوعی متا، از جمله متیو اولدهام مدیر زیرساخت این شرکت، ابراز نگرانی کرده‌اند که نسخه آینده هوش مصنوعی متا موسوم به «لاما» ممکن است در مقایسه با عملکرد پیشگامانه دیپ‌سیک ضعیف‌تر باشد.
متن باز، فرصت استثنائی در اختیار توسعه‌دهندگان
چت‌بات دیپ‌سیک، به‌صورت رایگان در پلتفرم‌های مختلف از جمله اپلیکیشن‌های تلفن همراه برای اندروید و iOS، وب‌سایت‌های دسکتاپ و خدمات شخص ثالث در دسترس است. کاربران می‌توانند با ایجاد یک حساب کاربری، از این سرویس استفاده کنند و گزینه ثبت‌نام سریع از طریق حساب جیمیل نیز فراهم شده است.این شرکت مدل‌های هوش مصنوعی مولد خود را به‌صورت متن‌باز عرضه کرده و کدهای آن‌ها را برای استفاده، ویرایش و بررسی عمومی در دسترس قرار داده است. این اقدام شامل اجازه دسترسی به کد منبع و اسناد طراحی برای اهداف توسعه است.یان لی‌کان، مدیر بخش هوش مصنوعی متا، موفقیت دیپ‌سیک را به ماهیت متن‌باز این مدل نسبت داده و گفته است که مدل‌های متن‌باز در حال پیشی گرفتن از مدل‌های انحصاری هستند.

جنگ تراشه بین آمریکا و چین؛ «لحظه اسپوتنیک»
ایالات متحده در سال‌های اخیر تلاش کرده با اعمال محدودیت‌های گسترده بر صادرات تراشه‌های پیشرفته و تجهیزات تولید نیمه‌هادی‌ها، مسیر توسعه فناوری چین را کند کند. این محدودیت‌ها به‌ویژه در حوزه هوش مصنوعی، که به سخت‌افزارهای قدرتمند مانند پردازنده‌های گرافیکی انویدیا و تجهیزات پیشرفته لیتوگرافی نیاز دارد، اعمال شده است. اما موفقیت دیپ‌سیک نشان داد که چین با وجود این محدودیت‌ها، قادر به رقابت با شرکت‌های پیشروی آمریکایی مانند OpenAI، گوگل و متا است و می‌تواند مدل‌هایی با کیفیتی قابل‌مقایسه توسعه دهد. این مسئله در واشنگتن نگرانی‌های جدی ایجاد کرده است؛ چراکه یکی از اهداف کلیدی تحریم‌های نیمه‌هادی، جلوگیری از دستیابی چین به فناوری‌های حیاتی برای توسعه مدل‌های هوش مصنوعی پیشرفته بود.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در واکنش به رونمایی مدل هوش مصنوعی R1 توسط دیپ‌سیک، آن را «زنگ خطری» برای صنعت فناوری آمریکا دانست.

تحریم‌های شدیدتر یا خودکفایی بیشتر؟
پیشرفت سریع دیپ‌سیک به‌عنوان یک «لحظه اسپوتنیک» برای صنعت فناوری ایالات متحده توصیف شده است. این مقایسه به پرتاب ماهواره اسپوتنیک توسط اتحاد جماهیر شوروی در سال 1957 اشاره دارد که موجب رقابت فضایی میان ایالات متحده و شوروی شد.دستاوردهای دیپ‌سیک می‌تواند سیاست‌های آمریکا را در حوزه جنگ تراشه‌ها تغییر دهد. احتمالاً ایالات متحده محدودیت‌های جدیدی برای صادرات تراشه‌های پیشرفته و تجهیزات ساخت نیمه‌هادی اعمال خواهد کرد و فشار بر کشورهایی مانند کره جنوبی، ژاپن و هلند را برای عدم همکاری با چین افزایش خواهد داد. با این حال، تجربه تحریم‌های قبلی نشان داده که این اقدامات ممکن است نتیجه‌ای معکوس داشته باشد و چین را به سمت خودکفایی بیشتر سوق دهد.