ایرانیان جهان - خراسان /بررسی ها نشان می دهد همزمان با کاهش سهم بودجه عمرانی از بودجه دولت به کمترین سطوح خود در سال های اخیر، طرح های عمرانی موجود با چالش‌های نداشتن ارتباط با اسناد بالادستی، سن بالای طرح های نیمه تمام و همچنین انتقال حجم زیاد پروژه های انباشت شده به سال های بعد روبه رو هستند.
 ​​​​
 بودجه 600 هزار میلیارد تومانی طرح های عمرانی در بودجه سال آینده، اگرچه رشد 50 درصدی نسبت به سال جاری داشته، اما سهم آن از کل مصارف عمومی بودجه دولت به پایین ترین میزان خود در یک دهه گذشته رسیده است. همچنین در یک نگاه کلی، هم اینک طرح های عمرانی با معضلات مهمی از جمله سهم قابل توجه طرح های نیمه تمام با عمر بیش از 20 سال، صعودی شدن سهم طرح های نیمه تمام منتقل شده به سال بعد و رسیدن این رقم به 88 درصد در سال جاری و همچنین غیرمرتبط بودن ارتباط طرح های عمرانی با برنامه های 5 ساله روبه رو هستند.

به گزارش خراسان، اگرچه بخش قابل توجهی از پروژه ها و فعالیت های حوزه عمرانی کشور را شرکت های دولتی انجام می دهند که بودجه آن ها از بودجه عمومی دولت جداست، با این حال، وضعیت بودجه تملک دارایی های سرمایه ای (عمرانی) دولت به خودی خود حائز اهمیت است.
آب باریکه بودجه عمرانی!
بررسی سهم اعتبارات طرح های عمرانی از کل مصارف عمومی دولت در سال های اخیر نشان می دهد که در سال آینده، این رقم به 12 درصد خواهد رسید که از نظر ارقام مندرج در قانون، پایین ترین میزان خود در یک دهه گذشته است و البته باید منتظر عملکرد واقعی آن باشیم.
میانه عمر طرح های نیمه تمام 17سال؛ اتمام با روند جاری نیازمند گذشت 13سال
بررسی های مرکز پژوهش های مجلس که در گزارش شماره 20430 این مرکز منعکس شده است، نشان می دهد که میانه طرح های عمرانی (یعنی بازه زمانی که نیمی از طرح های عمرانی بیش از آن و نیم دیگر قبل از آن به اتمام خواهند رسید)، به 17 سال رسیده است. نکته قابل تامل این که در سال آینده 1713 طرح غیرجاری وجود دارد که اتمام همه آن ها به حدود 4600 هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد؛ در حالی که در سال آینده تنها 350 هزار میلیارد تومان آن قابل تامین است. به این ترتیب انتظار می رود با استمرار وضعیت کنونی (و اضافه نشدن طرح های جدید)، حدودا به 13 سال زمان برای اتمام این طرح ها نیاز باشد!
طرح های نیمه تمام از سال 1344
بررسی سن طرح های نیمه تمام نشان می دهد که از نظر تعداد، طرح های با عمر بیش از 20 سال با 544 طرح، بالاترین سهم را در بین طرح های نیمه تمام دارند. اعتباری هم که برای اتمام آن ها لازم است، بعد از طرح های 10 تا 15 ساله، بیشترین میزان را به خود اختصاص داده است. در فهرست این دسته از طرح ها، سن دو طرح «ساختمان شبکه آبیاری و زهکشی سفیدرود و فومنات» و همچنین «تکمیل و تجهیز شبکه های اندازه گیری آب های سطحی و زیرزمینی در محدوده استان ها» به 59 سال هم می رسد. یعنی کلنگ این طرح ها از سال 1344 زده شده و اصلاً معلوم نیست که اساساً هم اینک نیازی به اتمام این طرح ها به همراه سایر طرح های نیمه تمام با عمر بیش از 20 سال باشد یا نه؟!
انتقال 88 درصد طرح های 1403 به 1404 برخلاف برنامه
در سال های اخیر، همواره درصد بالایی از طرح‌هایی که قرار بوده در هر سال به اتمام برسند، کارشان به سال آینده کشیده و در واقع در سال بعد تلنبار شده اند. این رقم از سال 95 تاکنون، غیر از سال های 1399 و 1402 که به ترتیب 63 و 70 درصد بوده، بیش از 84 درصد برآورد شده است. با توجه به این مسئله و همچنین حجم بالای طرح های کهنه شده نیمه تمام، متاسفانه لایحه بودجه 1404، گام موثری برای غربالگری طرح ها و تمرکز منابع در طرح های با بازده اجتماعی بالا برنداشته است. برای همین، توزیع منابع محدود به این حجم از طرح که زمان زیادی از مطالعات توجیهی آن ها گذشته است، یکی از عوامل ناکارایی اعتبارات عمرانی و از مصادیق اسراف و تبذیر است.
تعریف 56 هزار میلیارد تومان طرح؛ بدون مجوز
در بین طرح های عمرانی سال آینده، 47 طرح جدید با مجموع اعتبار 56 هزار میلیارد تومان وجود دارند که تامین اعتبار آن ها منوط به مجوز خاصی با عنوان ماده 23 (با در نظر گرفتن مطالعات توجیهی فنی، اقتصادی، مالی، زیست محیطی و پدافند غیرعامل و تصویب سازمان برنامه و بودجه) است. در پیوست شماره یک لایحه بودجه سال جدول این طرح ها که البته مجوز مربوطه را ندارند، آمده است. با این حال، این ابهام وجود دارد که برای این طرح ها مطالعات توجیهی لازم انجام شده است یا خیر. در غیر این صورت، اولاً امکان پیشنهاد طرح جدید در لوایح بودجه وجود ندارد و ثانیاً مشخص نیست که نمایندگان قرار است با تصویب این عناوین، دقیقاً چه چیزی را مصوب کنند؟
جدابودن طرح های عمرانی از اهداف و برنامه های بالادستی
حجم زیاد پروژه های نیمه تمام و عدم تحقق اهداف راهبردی مصوب در اسناد بالادستی نظیر برنامه های توسعه 5ساله، گواه بر این واقعیت است که اساساً نظام فنی و اجرایی کشور، هیچ فرایند یا چارچوبی برای تبیین چگونگی تحقق اهداف راهبردی ندارد. به بیان دیگر در نبود حلقه های واسط و میانی، اهداف راهبردی در سطوح بالای نظام سیاسی کشور و اسناد مصوب آن ها محقق نخواهد شد. در این راستا، پیشنهاد اصلی مرکز پژوهش ها این است که متناسب با اهداف مشخص و کلان برنامه (برای مثال توسعه مکران)، سبدی از طرح ها که هدف مشخص آن ها، نیل به آن هدف کلان است، تعریف شود. به این ترتیب می توان پس از تشکیل سبدهای طرح، با قید منابع موجود اولویت بندی کرد و از اختصاص بودجه به طرح های خارج از سبدهای دارای اولویت خودداری نمود.