بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - هم میهن- محمدحسین لطف‌الهی:شبه‌نظامیان جدایی‌طلب روز سه‌شنبه هفته گذشته یک قطار مسافربری را در جنوب غرب پاکستان متوقف کردند و مسافران آن را به گروگان گرفتند. ارتش پاکستان روز چهارشنبه اعلام کرد که پس از 36 ساعت موفق شد طی عملیاتی که به کشته شدن دست‌کم 30 شبه‌نظامی انجامید، گروگان‌ها را آزاد کند و به گروگانگیری پایان دهد.
براساس گزارش رسانه‌های محلی، قطار مذکور با نزدیک به 400 مسافر حرکت خود را از مرکز استان بلوچستان آغاز کرده بود که پس از طی مسافت حدود 160 کیلومتر بر اثر حملات متعدد یک گروه شبه‌نظامی به قطار مجبور به توقف شد.
به گفته مقام‌های ارتش پاکستان، طی این عملیات 21 غیرنظامی و 4 سرباز ارتش نیز جان خود را از دست دادند. این مقام‌ها تأکید دارند که علت بالا بودن تعداد غیرنظامی‌های کشته‌شده، استفاده شبه‌نظامیان از آن‌ها به عنوان «سپر انسانی» است. بعد از این حمله، شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان گفت که «حمله بزدلانه» به قطار جعفر اکسپرس را به شدت محکوم می‌کند و در بیانیه‌اش اضافه کرد که با شبه‌نظامیان عامل این حمله، بدون «رحم و شفقت» برخورد خواهد شد. در این گزارش به ریشه‌های بروز این اتفاق و ویژگی‌های گروهی که آن را رقم زد خواهیم پرداخت؛ «ارتش آزادی‌بخش بلوچستان».
ارتش آزادی‌بخش بلوچستان روایت متفاوتی از سرنوشت این عملیات دارد و مدعی است تعداد زیادی از سربازان ارتش را در این عملیات اسیر کرده است. ارتش آزادی‌بخش بلوچستان از اعدام 214نظامی پاکستانی که در حمله به قطار جعفر اکسپرس گروگان گرفته بود، خبر داده است و گفته درگیری‌ها هم‌چنان ادامه دارد. این گروه روز جمعه اعلام کرد که 214نظامی پاکستانی را که به اسارت گرفته بود، اعدام کرده است.
در بیانیه‌‌ی ارتش آزادی‌بخش بلوچستان آمده است که ارتش پاکستان از مذاکره برای آزادی نیروهای خود خودداری کرده و به همین دلیل گروگان‌ها اعدام شده‌اند. در سال‌های اخیر، تعداد عملیات‌های ارتش آزادی‌بخش بلوچستان موسوم به BLA به‌طور بی‌سابقه‌ای افزایش یافته و تنها در طول یک سال گذشته این گروه شبه‌نظامی بیش از 150 عملیات در خاک پاکستان اجرا کردند. اما ارتش آزادی‌بخش بلوچستان چه ویژگی‌هایی دارد، چه زمانی ایجاد شده، رهبرانش چه کسانی هستند، چه خواسته‌هایی دارد و چگونه توانسته سال‌های طولانی به اجرای عملیات در پاکستان ادامه دهد؟
چرا گروه‌های جدایی‌طلب در بلوچستان پاکستان فعال هستند؟
بلوچستان به‌عنوان بزرگترین و در عین حال کم‌جمعیت‌ترین استان در پاکستان، سابقه‌ای طولانی در میزبانی از جنبش‌های جدایی‌طلب دارد. این منطقه در سال 1948، 6 سال پس از جدایی پاکستان از هند به پاکستان ملحق شد و از همان سال‌های نخستین شاهد درگیری‌های زیادی میان گروه‌های جدایی‌طلب و دولت مرکزی پاکستان بود. بر اساس آخرین سرشماری در سال 2023، 15میلیون نفر از جمعیت 240 میلیون نفری پاکستان در استان بلوچستان زندگی می‌کنند.
این منطقه به‌رغم منابع معدنی با ارزشی نظیر زغال‌سنگ، طلا، مس و گاز که در اختیار دارد، یکی از فقیرترین مناطق در پاکستان به شمار می‌رود. منابع معدنی این منطقه، از جمله منابع درآمدی مهم دولت پاکستان است. یکی از مهم‌ترین بنادر پاکستان یعنی بندر گوادر نیز در این منطقه واقع شده است که بندری کلیدی در کریدور اقتصادی چین – پاکستان به ارزش سرمایه‌گذاری 62 میلیارد دلار محسوب می‌شود.
جنبش‌های جدایی‌طلب مدعی هستند که دولت مرکزی، در شرایطی که درآمد سرشاری از منابع استان دارد، به سرنوشت ساکنان و وضع زندگی آن‌ها بی‌توجه است. با این وجود، اتکا به خشونت و روش‌هایی که با تعریف حقوقی تروریسم مطابقت دارد، باعث شده تا این گروه‌ها از سوی بسیاری از کشورهای منطقه و جهان به‌عنوان یک تهدید بزرگ برای امنیت شناخته شوند. هرچند گروه‌های جدایی‌طلب مدعی هستند که بی‌توجهی به اقتصاد منطقه یکی از مهم‌ترین دلایل آن‌ها برای شورش علیه حکومت مرکزی است، با این حال، اقدامات خرابکارانه آن‌ها علیه پروژه‌های زیرساختی بزرگ در منطقه نشان می‌دهد که احتمالاً آن‌ها انگیزه‌هایی فراتر از انگیزه‌های اقتصادی برای شورش خود دارند.
ارتش آزادی‌بخش بلوچستان چه زمانی تشکیل شد؟
بلوچستان پاکستان از زمان تشکیل کشور پاکستان در سال 1947 شاهد پنج خیزش جدایی‌طلبانه بود. آخرین آن‌ها، دهه‌ی اول سال 2000 آغاز شد و در ابتدا بر طرح مطالبه تخصیص سهم بیشتری از بودجه عمومی به بلوچستان متمرکز بود اما خیلی زود این خیزش هم به سوی استقلال کامل از پاکستان گام برداشت.
محققان می‌گویند تشکیل ارتش آزادی‌بخش بلوچستان هم به همین دوره زمانی یعنی اواخر دهه 90 و اوایل دهه‌ی اول سال 2000 بازمی‌گردد. نخستین رهبر آن‌ «بالاچ مری» نام داشت که پدرش «نواب خیربخش مری» هم از جمله رهبران باسابقه مبارزه طولانی در مسیر جدایی‌طلبی به شمار می‌رفت. زمانی که در دوره نخست‌وزیری پرویز مشرف در سال 2006 یکی از چهره‌های جدایی‌طلب سرشناس در بلوچستان به نام نواب اکبر بوگتی کشته شد، درگیری‌ها میان ارتش آزادی‌بخش بلوچستان (BLA) و حکومت مرکزی شدت گرفت.
بالاچ مری، رهبر این گروه شبه‌نظامی هم یک سال بعد کشته شد. ارتش آزادی‌بخش بلوچستان، توسط حکومت‌های ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا، بریتانیا و حکومت مرکزی پاکستان یک گروه تروریستی به‌شمار می‌آید. مقر اصلی این گروه، در قندهار و در افغانستان است اما عمده فعالیت این گروه در ایالت بلوچستان و علیه نیروهای مسلح پاکستان انجام می‌شود.
این گروه همچنین به بمب‌گذاری و کشتن غیرنظامیان و افراد خارجی، پاک‌سازی قومی و حذف اقلیت‌های قومی در بلوچستان متهم است. جدایی ایالت بلوچستان از پاکستان و تشکیل کشور بلوچستان هدف اصلی این گروه است. گفته می‌شود این گروه با دولت هند در ارتباط بوده و از طرف هند، کمک مالی دریافت می‌کند. روزنامه هندو نیز گزارش‌هایی از حضور مخفیانه رهبران زخمی و بیمار این گروه برای مداوا در هندوستان، منتشر کرده‌است.
ارتش آزادی‌بخش بلوچستان در حال حاضر به عنوان گروهی شناخته می‌شود که بیشترین چالش را در برابر دولت پاکستان در منطقه ایجاد کرده است. در سال‌های اخیر ارتش آزادی‌بخش بلوچستان حملات خود را تشدید کرده و تمرکز عملیاتی خود را از هدف گرفتن نیروهای امنیتی پاکستان در ایالت بلوچستان، با حمله به چینی‌هایی تغییر داده که در پروژه‌های منطقه حضور دارند.
حملات اخیر ارتش آزادی‌بخش بلوچ (BLA) 
نام ارتش آزادی‌بخش بلوچ با ربودن یک قطار مسافربری حامل بیش از 400 مسافر در روز سه‌شنبه، بیش از گذشته بر سر زبان‌ها افتاد. این شبه‌نظامیان قطار را مجبور به توقف در یک منطقه دورافتاده کردند، مسافران را به گروگان گرفتند و قبل از مداخله نیروهای امنیتی، چندین واگن را به آتش کشیدند. در نوامبر 2024، یک بمب‌گذاری مرگبار در ایستگاه راه‌آهن کویته، ده‌ها نفر را کشت و بسیاری دیگر را زخمی کرد. این حمله که یکی از ویرانگرترین حملات سال‌های اخیر در پاکستان بود، توسط ارتش آزادی‌بخش بلوچستان انجام شد.
این گروه ادعا کرد که این حمله پاسخی به عملیات نظامی در بلوچستان بوده است. سال گذشته، ارتش آزادی‌بخش بلوچستان مسئولیت یک بمب‌گذاری مرگبار را بر عهده گرفت که کاروانی از اتباع چینی را در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی کراچی، بزرگترین شهر پاکستان، هدف قرار داد. در سال 2022، شاری بلوچ، مادر 30 ساله دو فرزند و معلم مدرسه، در کراچی یک بمب انتحاری را منفجر کرد و خود و چهار نفر دیگر، از جمله سه معلم چینی را به قتل رساند.
ارتش آزادی‌بخش بلوچستان در سال 2020 به ساختمان بورس کراچی که بخشی از آن متعلق به یک کنسرسیوم چینی است و در سال 2018 به کنسولگری چین در کراچی حمله کرد. ارتش آزادی‌بخش بلوچستان بارها کارگران و مهندسان چینی را که در پروژه‌های کریدور اقتصادی چین-پاکستان مشارکت دارند، هدف قرار داده است. این حملات شامل تیراندازی، بمب‌گذاری‌های انتحاری و کمین به کاروان‌های حامل پرسنل چینی بوده است.
چرا ارتش آزادی‌بخش بلوچستان با پروژه‌های سرمایه‌گذاری چین مخالف است؟
ارتش آزادی‌بخش بلوچستان سرمایه‌گذاری‌های چین را استثماری و تهدیدی برای خودمختاری بلوچ‌ها می‌داند. این گروه بارها به اتباع و پروژه‌های چینی، به‌ویژه پروژه‌های مرتبط با کریدور اقتصادی چین-پاکستان، حمله کرده است. بلوچستان محل زیرساخت‌های کلیدی این کریدور، مانند بندر گوادر است. حملات به اتباع چینی، ساختمان‌ها و پروژه‌های زیربنایی با هدف مختل کردن این سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی و ارسال پیامی به پکن در مورد هزینه‌های دخالت در بلوچستان انجام می‌شود. ارتش آزادی‌بخش بلوچستان کارزار خود را مبارزه علیه حضور اقتصادی «استعماری» خارجی‌ها معرفی کرده است.
ارتش آزادی‌بخش بلوچستان یک گروه اسلام‌گرا است؟
خیر. برخلاف بسیاری از گروه‌های شبه‌نظامی دیگر فعال در پاکستان، ارتش آزادی‌بخش بلوچستان یک جنبش جدایی‌طلب سکولار است که به دنبال استقلال بلوچستان است، نه ایجاد یک دولت اسلامی. ایدئولوژی آن ریشه در قوم‌گرایی بلوچی دارد و نارضایتی‌های آن عمدتاً به خودمختاری سیاسی، کنترل اقتصادی بر منابع محلی و مخالفت با آنچه که استثمار توسط دولت پاکستان می‌داند، مرتبط است.
پیامدهای منطقه‌ای فعالیت‌های ارتش آزادی‌بخش بلوچستان چیست؟
شورش بلوچستان پیامدهایی فراتر از مرزهای پاکستان دارد. این استان با ایران و افغانستان هم‌مرز است و جابه‌جایی‌های فرامرزی شبه‌نظامیان نگرانی‌هایی را در مورد بی‌ثباتی گسترده‌تر منطقه‌ای ایجاد کرده است. ایران گاهی اوقات نگرانی‌هایی را در مورد فعالیت‌های جدایی‌طلبانه بلوچ‌ها در نزدیکی مرز خود ابراز کرده است و تلاش زیادی برای جلوگیری از بی‌ثباتی در منطقه دارد. با این حال، وضعیت افغانستان به‌ویژه در 3 سال اخیر چالش‌های زیادی را برای کشورهای همسایه افغانستان یعنی ایران و پاکستان ایجاد کرده است.
چگونه ارتش آزادی‌بخش بلوچستان جنگجو جذب می‌کند؟
ناظران می‌گویند بزرگترین نقطه قوت ارتش آزادی‌بخش بلوچستان، توانایی آن در جذب سربازان جوان و تحصیل‌کرده است.
مالک سراج اکبر، پژوهشگر پاکستانی که تمرکز خود را در سال‌های اخیر بر روی فعالیت‌های BLA گذاشته در این باره می‌گوید: «جذب جنگجویان جوان و تحصیل‌کرده دیگر یک چالش نیست، زیرا این گروه علی‌رغم ماهیت بحث‌برانگیز عملیاتش، از محبوبیت قابل توجهی در میان جوانان بلوچ برخوردار است.»
او اضافه می‌کند که علی‌رغم مسئولیت این گروه در مرگ غیرنظامیان، از جمله شهروندان بلوچ و استفاده از بمب‌گذاران انتحاری زن، این تاکتیک‌ها انتقادهای محدودی را به همراه داشته است. او افزود: «در عوض، جذابیت آن در میان جوانان بلوچ در پاکستان افزایش یافته است، بسیاری از آنها معتقدند مبارزه مسلحانه تنها راه قابل قبول برای بقای مردم‌شان است.»
امتیاز بلوچ، پژوهشگر وب‌سایت دفترچه خاطرات خراسان (TKD)، پلتفرمی که امنیت منطقه‌ای را ردیابی می‌کند، معتقد است ارتش آزادی‌بخش بلوچستان توانسته است تا حدی به دلیل «بی‌کفایتی» دولت، همدردی مردم را جلب کند. او به الجزیره گفت: «سیاست‌های مستبدانه دولت، حکومت‌داری بد، فقدان پاسخگویی و موارد ناپدید شدن اجباری، به کاتالیزورهایی برای شبه‌نظامیان تبدیل شده است تا افراد بیشتری، از جمله افراد دارای تحصیلات عالی مانند کارشناسان حرفه‌ای فناوری اطلاعات، تحلیلگران داده و سایر متخصصان را جذب و تحت تأثیر قرار دهند و در نتیجه دامنه نفوذ و تأثیر رسانه‌های اجتماعی خود را گسترش دهند.»
ارتش آزادی‌بخش بلوچ چگونه عملیات خود را تأمین مالی می‌کند؟
درحالی‌که منابع مالی ارتش آزادی‌بخش بلوچستان نامشخص است، تحلیلگران جریان‌های درآمدی متعددی از جمله فعالیت‌های غیرقانونی مانند اخاذی، قاچاق و قاچاق مواد مخدر را به عنوان منبع اصلی درآمد این گروه معرفی می‌کنند.
دولت پاکستان ادعا می‌کند که هند ارتش آزادی‌بخش بلوچستان را تأمین مالی می‌کند، اما پژوهشگران با اشاره به حضور رهبران این گروه در افغانستان می‌گویند احتمالاً این گروه خود نیز فعالیت‌هایی برای درآمدزایی دارد. وزارت امور خارجه پاکستان در روزهای اخیر ادعا کرد که هند و طالبان افغانستان در حملات شبه‌نظامیان بلوچ در این کشور، دست دارند. شفقت علی‌خان، سخنگوی وزارت خارجه پاکستان در یک نشست خبری با اشاره به حادثه قطار جعفر اکسپرس گفت: «شورشیان پشت این حمله با رهبران افغانستان در تماس هستند.»
خان در این نشست گفت: «هند نیز در تروریسمِ پاکستان دست دارد.» در همین حال، شهباز شریف با اشاره به آزادی تروریست‌های خارجی از زندان‌های افغانستان توسط طالبان در 2021، گفت: «تروریسم از پاکستان ریشه‌کن شده بود، اما با تسلط طالبان بر افغانستان، این زخم‌ ناسور دوباره سرباز کرده است.» قبلاً احمد شریف چودری، سخنگوی ارتش پاکستان نیز روز چهارشنبه در یک نشست خبری ادعا کرد که «گروگان‌گیری مسافران توسط جدایی‌طلبان بلوچ در افغانستان برنامه‌ریزی و هدایت شده است.»
راندیر جیسوال، سخنگوی وزارت خارجه هند در واکنش به این ادعای پاکستان گفت: «ما این ادعاهای پاکستان را با قاطعیت رد می‌کنیم، ما قویاً این اتهامات بی‌اساس را رد می‌کنیم. جهان می‌داند که کانون تروریسم جهانی کجاست. پاکستان باید به جای مقصر دانستن دیگران برای شکست‌های خود، روی مسائل داخلی خود تمرکز کند.»
از سوی دیگر، حکومت طالبان در افغانستان نیز این ادعاهای پاکستان را که حمله به قطار در بلوچستان در افغانستان برنامه‌ریزی شده بود، رد کرد. عبدالقهار بلخی، سخنگوی وزارت امور خارجه طالبان در افغانستان در واکنش به ادعای پاکستان در صفحه «ایکس» خود نوشت: «اعضای گروه‌های مسلح بلوچ در افغانستان حضور ندارند و ما نه در گذشته و نه در حال با آن‌ها ارتباطی نداشته‌ایم.» او نوشت: «تمام اتهامات پاکستان مبنی بر اینکه گروه‌های تروریستی در افغانستان علیه پاکستان برنامه‌ریزی می‌کنند، بی‌اساس است.
دولت پاکستان به جای اتهام‌زنی و اظهارات غیرمسئولانه، باید بر امنیت و مشکلات داخلی خود تمرکز کند.» مالک سراج اکبر، پژوهشگر پاکستانی معتقد است: «با توجه به تمایل پاکستان به مقصر دانستن هند در تقریباً هر مسئله‌ای، پذیرش چنین ادعاهایی بدون شواهد محکم دشوار است. اگر دولت شواهد مشخصی از حمایت هند ارائه دهد، آنگاه اتهامات آن وزن پیدا می‌کند. با این حال، آنچه مشخص است این است که ارتش آزادی‌بخش بلوچ یک حامی مالی قوی دارد و جنگجویان آن آموزش‌های بسیار حرفه‌ای را به طور خاص برای شورش دریافت می‌کنند.»
امتیاز بلوچ، پژوهشگر وب‌سایت دفترچه خاطرات خراسان (TKD)، اما به الجزیره گفت که درآمد حاصل از معادن زغال‌سنگ عظیم در استان بلوچستان، منبع اصلی اقتصادی این گروه است. او افزود: «اگر به عملیات‌های اخیر این گروه نگاه کنید، خواهید دید که موثرتر شده‌اند و توان بیشتری برای وارد کردن ضربه به نیروهای نظامی دارند. یک دلیل آن بحث قدرتمندتر شدن تسلیحات آن‌هاست. آن‌ها با درآمدهای قابل توجهی که دارند، از افغانستان تسلیحات آمریکایی تهیه می‌کنند و از آن‌ تسلیحات برای عملیات بهره می‌گیرند.»
سیاسیون پاکستان نگران تشدید حملات تروریستی
میر سرفراز بگتی سروزیر ایالت بلوچستان پاکستان حادثه قطار مسافربری را حمله تروریست‌ها به امنیت ملی این کشور توصیف کرد. در عین حال برخی از سیاسیون پاکستان نیز نسبت به تشدید حملات تروریستی در ایالات بلوچستان و خیبرپختونخوا عمیقاً ابراز نگرانی‌ کرده و معتقدند که اقدام شورشیان در حمله به قطار و به گروگان گرفتن غیرنظامیان بی‌دفاع یک شکست اطلاعاتی است. بر اساس گزارش ایرنا، عمر ایوب خان، رئیس اپوزیسیون در مجلس پاکستان از آنچه وی عملکرد ضعیف دستگاه‌های اطلاعاتی خواند، انتقاد کرد و خواستار پاسخگویی دولت و رؤسای سازمان‌های مجری قانون این کشور به چرایی افزایش حملات تروریستی و بی‌نتیجه بودن اقدامات نظامی شد.
سردار لطیف، نماینده مجلس از حزب جنبش عدالت پاکستان (پی‌تی‌آی) نیز طی گفت‌وگویی با خبرنگاران در اسلام‌آباد استعفای وزیر دفاع،‌ وزیر کشور و سروزیر ایالت بلوچستان را مطالبه کرد. لیاقت بلوچ نایب امیر جماعت اسلامی پاکستان طی بیانیه‌ای نسبت به توطئه‌های خارجی از جمله در رأس آن آمریکا و اسرائیل علیه پاکستان ابراز نگرانی کرد و گفت: دولت باید رویکرد منطقی برای غلبه بر چالش‌های امنیتی در بلوچستان و رسیدگی به مسائل اقتصادی و اجتماعی مردم اتخاذ کند. او در ادامه خواستار تدوین راهبرد موثر در توسعه روابط پاکستان با جمهوری اسلامی ایران و افغانستان شد و افزود: تشدید مداخله آمریکا در منطقه به گسترش بحران‌های امنیتی منجر شده است.
عطاء‌اله تارر وزیر اطلاع‌رسانی پاکستان با انتقاد از رویکرد موضع‌گیری برخی از احزاب این‌ کشور علیه ارتش و دستگاه‌های امنیتی خواستار همسویی و یکصدایی نیروهای سیاسی در وضعیت بحران در راستای تقویت روحیه نیروهای مسلح در مبارزه با تروریسم شد. سناتور علامه ناصر عباس جعفری نماینده مجلس سنا و رئیس حزب مجلس وحدت مسلمین پاکستان نیز در واکنش به تحولات بلوچستان خواستار همگرایی دولت و احزاب سیاسی برای تدوین راهبرد مشترک علیه تروریسم شد.
او همچنین از رویکرد دستگاه‌های اطلاعاتی پاکستان در برخورد با چالش‌های امنیتی و مداخله در امور سیاسی انتقاد کرد. همچنین بسیاری از کاربران شبکه اجتماعی ایکس در پاکستان حمله به قطار مسافربری را زنگ خطر جدی برای حاکمیت قانون و اعتبار دستگاه‌های امنیتی در ایالت بلوچستان توصیف کردند. برخی نیز خواستار استعفای سروزیر ایالت بلوچستان و فرمانده سپاه این ایالت شدند.
منابع امنیتی پاکستان اعلام کردند: تروریست‌های تجزیه‌طلب و حامیان آنان با اشاعه اخبار جعلی و تصاویر قدیمی درصدد تشویش اذهان عمومی هستند لذا از مردم خواسته می‌شود تا فریب اطلاعات گمراه‌کننده تروریست‌ها را نخورند. آنان افزودند که ربایش غیرنظامیان بی‌دفاع از جمله زنان و کودکان ثابت می‌کند که تروریست‌ها هیچ ارتباطی با اسلام، مردم بلوچستان و پاکستان ندارند.
سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در روزهای گذشته طی بیانیه‌ای با تاکید بر مقابله بر تروریسم، گروگانگیری در پاکستان را محکوم کرد. اسماعیل بقائی با ابراز نگرانی شدید نسبت به گروگانگیری قطار مسافربری در بلوچستان پاکستان و به خطر انداختن امنیت و جان شهروندان بیگناه، این اقدام تروریستی را محکوم کرد. سفارت جمهوری اسلامی ایران در پاکستان نیز حمله عناصر تروریستی به قطار مسافربری در ایالت بلوچستان و به گروگان گرفتن غیرنظامیان از جمله زنان و کودکان را به شدت محکوم کرد.