بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - اقتصاد24- وبگاه ispionline با انتشار یادداشتی مدعی شد، سازش میان بین ترکیه و مصر، که با توافق‌های اساسی مشخص شده است، پتانسیل همکاری و تنش‌های اساسی در شاخ آفریقا را برجسته می‌کند؛ گزاره‌ای که می‌تواند چشم‌انداز ژئوپلیتیکی منطقه را تغییر دهد. به ویژه، در چند ماه گذشته شاهد دو رویداد مهم در تعامل بین دو کشور بوده‌ایم.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
اولین مورد امضای بیانیه مشترک در ماه فوریه بود که طی آن ترکیه و مصر توافق کردند در زمینه‌های مختلف از جمله دفاعی و امنیتی همکاری کنند. دومین توافق در ماه اوت در قاهره محقق شد، جایی که حسن شیخ محمد، رئیس جمهور سومالی، توافقنامه دفاعی را با مصر امضا کرد. مدت کوتاهی پس از توافق، مصر اولین محموله خود (سلاح‌های کوچک، سلاح‌های سبک و خودرو‌های زرهی) و چند افسر را به سومالی فرستاد. افزایش ردپای سیاسی و نظامی مصر در سومالی سناریوی جدیدی را که با ترکیه مشترک است رقم می‌زند. در حالی که به نظر می‌رسد منافع راهبردی دو کشور همگرا است، نشانه‌هایی از رویارویی احتمالی در آینده وجود دارد. فراز و فرود روابط ترکیه و مصر به ادعای این وبگاه، بهبود روابط ترکیه و مصر نشان دهنده همسویی تدریجی استراتژیک ناشی از ارزیابی‌های عملی رهبری سیاسی مربوطه است. سه عامل اصلی بر روند عادی سازی تدریجی روابط بین مصر و ترکیه تأثیر گذاشته است. دو عامل ناشی از ارزیابی‌های عملی در داخل دو کشور است، در حالی که عامل سوم بیشتر تحت تأثیر پویایی بین المللی قرار دارد. پس از انتخابات محلی 2019، سیاست خارجی ترکیه عملگراتر شده و ناسیونالیسم به تدریج جایگزین ایدئولوژی حاکم شده است. علاوه بر این، آنکارا مواضعش در باب غرب و روسیه را بازتعریف کرد. تا سال 2021، ایجاد تعادل در روابط با غرب و بقیه بازیگران جهان از طریق خودمختاری استراتژیک پیامد‌های مثبت و منفی به همراه داشت. از یک سو، آنکارا حضور خود را در بحران‌های مختلف منطقه‌ای و بین المللی برجسته کرده و به عنوان یک دلال احتمالی نقش آفرینی می‌کرد. از سوی دیگر سرد شدن روابط با شرکای سنتی غربی تأثیرات منفی اقتصادی برای آنکارا به همراه داشت. بنابراین، هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، با حفظ استقلال استراتژیک ترکیه با لحاظ کردنچند سناریو قصد دارد روابط با غرب را به میزان قابل توجهی بهبود بخشد.
پس از عادی سازی روابط ترکیه با رقبای سابق مانند امارات متحده عربی و عربستان سعودی (2020-22)، آنکارا دوباره با همسایگانی مانند سوریه، یونان و مصر (2023-2024) وارد تعامل شده است. آنکارا بهبود روابط منطقه‌ای را برای تقویت رشد اقتصادی و ثبات داخلی ضروری می‌داند. مصر بازار مهمی برای کالا‌های ترکیه و کشوری است که می‌توان با آن در مورد مسائل مختلف از جمله شاخ آفریقا رایزنی داشت. بنابراین، ترکیه تصمیم گرفت برای احیای روابط دوجانبه با قاهره، تعاملش با با جنبش‌های اخوان‌المسلمین را قربانی کند. پس از به قدرت رسیدن عبدالفتاح السیسی در سال 2014، ترکیه میزبان بسیاری از اعضای اخوان السملیمن بود گروهی که شبکه‌های رسانه‌ای را برای انتقاد از دولت مصر راه اندازی کردند. قاهره نارضایتی خود را ابراز کرد و روابط ترکیه با این گروه را مانعی برای بهبود تعامل دوجانبه دانست. به همین دلیل، سرد شدن روابط ترکبه با اخوان المسلیمن سیگنالی به السیسی است. از منظر مصر، احیای روابط با آنکارا به عنوان محرکی برای بهبود شرایط اقتصادی این کشور تلقی می‌شود. رهبری سیاسی مصر، ترکیهبه واسطه پویایی بخش‌های دفاعی و کشاورزی اش به عنوان یک شریک تجاری مهم منطقه قلمداد می‌کند.
چرا قاهره به بازار‌های ترکیه دل بسته است؟ مصر فعالانه به دنبال گسترش همکاری امنیتی اش بوده و هست. به همین منظور قاهره همکاری دفاعی خود با روسیه را تشدید کرده است. در این میان محصولات دفاعی ترکیه به طور فزاینده‌ای به عنوان یک جایگزین مناسب در نظر گرفته می‌شوند. از سال 2023، نمایندگان مصری چندین بار با هالوک گورگون، رئیس آژانس صنایع دفاعی ترکیه، برای نهایی کردن توافق‌نامه‌های عرضه دیدار کرده‌اند. علاوه بر پهپاد‌های ساخت ترکیه، قاهره علاقه شدید خود را به محصولات مختلف دفاعی پیشرفته از جمله موشک TRLG-230، مهمات هوشمند کوچک مانند MAM-C، MAM-L و MAM-T و سیستم موشکی ضد تنک را ابراز کرده است. در واقع، توافق با آنکارا از نظر سیاسی کم اهمیت‌تر از تعامل با روسیه یا چین است، زیرا نگرانی‌های کمتری را در میان متحدان غربی مصر، به ویژه ایالات متحده ایجاد می‌کند. علاوه بر این، ترکیه در بخش‌هایی مانند نساجی، مصالح ساختمانی و تجارت کشاورزی سرمایه گذار بوده است. مصر به سرمایه گذاری ترکیه در این بخش‌ها نگاه مثبت دارد. درگیری در اوکراین و دیگر بحران‌های منطقه‌ای فشار بیشتری بر مالیه عمومی مصر وارد کرده است. رهبران مصر با درک این موضوع که افزایش قیمت‌ها و تورم کنترل نشده می‌تواند منجر به بی ثباتی شود، به دنبال راه حل‌های کوتاه مدت و بلند مدت هستند. کارآفرینان ترک، که بسیاری از آنها سابقه طولانی کار در مصر دارند، به عنوان منبعی ارزشمند برای افزایش سرمایه گذاری صنعتی در مصر تلقی می‌شوند.
بیشتر بخوانید: فیلم/ اعتراضات گسترده علیه اردوغان در شهر‌های مهم ترکیه
به ادعای این وبگاه، علاوه بر عوامل داخلی، دو تحول منطقه‌ای به زمینه ساز نزدیکی ترکیه و مصر شد. نخست، اقدام نظامی اسرائیل علیه حماس در پاسخ به حملات 7 اکتبر 2023. به واسطه این ماجرا، هم ترکیه و هم مصر باید مواضع خود را با دقت بررسی می‌کردند. در حالی که مردم ترکیه و مصر به شدت با آرمان فلسطین همدل هستند، روابط نهادی طولانی مدت آنکارا و قاهره با اسرائیل، به ویژه در زمینه‌های اطلاعاتی و امنیتی، ابهاماتی را ایجاد کرده است. رویکرد لفظی اردوغان و السیسی در ارتباط با اسرائیل با عملکرد دو بازیگر ناهماهنگ بود و به نظر می‌رسد تلاشی بودبرای مهار خشم عمومی. برای خروج از این ابهام، ترکیه و مصر مشترکاً خواستار آتش بس و ارسال کمک‌های بشردوستانه برای مردم فلسطین شده‌اند. اما موقعیت آنها ضعیف به نظر می‌رسد. یکی از پیامد‌های درگیری غزه افزایش ناامنی در دریای سرخ به دلیل حملات حوثی‌ها به کشتی‌های تجاری دریایی است. اگر ترانزیت رایگان از طریق دریای سرخ در ماه‌های آینده برقرار نشود، تأثیر آن بر اقتصاد مصر می‌تواند ویرانگر باشد. در واقع، بخش قابل توجهی از درآمد مصر از ترانزیت کشتی‌ها از طریق کانال سوئز به دست می‌آید. در نتیجه کاهش ترافیک به معنای کاهش درآمد است. دومین گزاره توسعه منطقه‌ای است که منجر به همگرایی منافع ترکیه و مصر شده است، در این باره می‌توان به یادداشت تفاهم امضا شده توسط اتیوپی و سومالی لند اشاره کرد. توافق آدیس آبابا و هارجیسا باعث تشدید رقابت بین اتیوپی و مصر شده است. در صورت اجرا، این توافق تجارت بین اتیوپی و بندر بربرا را تسهیل خواهد کرد. همچنین برنامه‌هایی برای اتیوپی وجود دارد که در ازای به رسمیت شناختن استقلال این کشور و ارائه سهام در شرکت‌های دولتی، مقر نیروی دریایی خود را در سواحل سومالیلند ایجاد کند.
رقابت در شاخ آفریقا این وبگاه در ادامه یادداشت خود آورد، مصر و ترکیهد به واسطه دلایل مختلف این تفاهم نامه را یک تحول منفی برای منطقه می‌دانند. ترکیه که روابط قوی با اتیوپی دارد، این توافق را به دلیل به رسمیت شناختن بالقوه سومالیلند نگران کننده می‌داند. آنکارا سال هاست که به طور فعال در تلاش‌های دولت سازی سومالی مشارکت داشته است. از دیدگاه ترکیه، حفظ تمامیت ارضی سومالی برای ثبات آینده این کشور ضروری است. ناسازگاری ترکیه عمدتاً ناشی از ملاحظات سیاسی داخلی است. در واقع، مسئله کرد‌ها آنکارا را مجبور به مخالفت با هرگونه ادعای استقلال از جمله ادعای سومالیلند می‌کند. در مقابل، نگرانی اصلی مصر دسترسی بالقوه اتیوپی به دریای سرخ است. رقابت بین اتیوپی و مصر که قبلاً محدود به حوضه نیل بود، اخیراً گسترش یافته است. با تکمیل سد بزرگ رنسانس اتیوپی، اتیوپی اهرم فشاری بر مصر و توانایی تامین انرژی ارزان برای سایر کشور‌های تشنه انرژی در منطقه به دست می‌آورد و در نتیجه نفوذ خود را افزایش می‌دهد. در نتیجه، قاهره مجبور شده رویکرد خود را تنظیم و دامنه مبارزه را وسیع‌تر کند. السیسی روابط خود را با بسیاری از کشور‌های منطقه برای ایجاد یک جبهه متحد علیه اتیوپی تقویت کرده است. قاهره درگیر دیپلماسی شاتل، از جمله دیدار‌های سطح بالا با رهبران شاخ آفریقا بوده است. این تلاش‌ها شامل مشارکت مصطفی مدبولی، نخست وزیر مصر در مراسم تحلیف محمد سومالیایی بوده است. قاهره همچنین لابی‌های ضد اتیوپی را در سازمان‌های منطقه‌ای و قاره‌ای تعریف می‌کند.
بنابراین، سیاست خارجی مصر در منطقه به تدریج بر دریای سرخ متمرکز شده است. مصر به طور سنتی دریای بین سوئز و عدن را به عنوان یک دریاچه مصری می‌نگریست و از این رو به دنبال گسترش ردپای خود در منطقه‌ای است که آن را بخشی از حوزه نفوذ خود می‌داند. اگرچه ناتوانی مصر در مقابله با تهدید حوثی ها، ضعف نیروی دریایی مصر را آشکار کرده است، اما این کشور همچنان دارای پیشرفته‌ترین و مجهزترین نیروی دریایی در منطقه است. در میان تنش بین اتیوپی و سومالی، موگادیشو به دنبال حمایت بود و مصر فرصتی برای حضور در منطقه دید. مصر به سرعت از سومالی به لحاظ دیپلماتیک حمایت کرد، در حالی که ترکیه با حفظ تعادل ظریف با اتیوپی، با امضای توافقنامه همکاری دفاعی برای نفوذ در سومالی بستر سازی کرد. در نتیجه، ترکیه و مصر پس از تفاهم نامه آدیس و هارگیسا در یک طرف قرار گرفتند. هر دو کشور بر حمایت خود از تمامیت ارضی سومالی تاکید کردند. با این حال، زمانی که مصر با درخواست آنکارا برای میانجیگری دیپلماتیک بین اتیوپی و سومالی مخالفت کرد و موضعی سفت و سخت اتخاذ کرد، تفاوت‌ها در انگیزه‌های آنها ظاهر شد. تصمیم مصر برای امضای توافقنامه همکاری امنیتی و دفاعی با سومالی می‌تواند اختلافات موجود با ترکیه را تشدید کند.
بیشتر بخوانید: فرصت سازی به سبک ترکیه و عربستان/ آیا جنگ اوکراین برگ برنده بن‌سلمان و اردوغان خواهد شد؟
هنوز نگرانی‌های زیادی در مورد تصمیم مصر برای اعزام نیرو به سومالی وجود دارد. یکی از نگرانی‌های اصلی این است که آیا مصر ظرفیت و کارایی لازم برای حفظ حضور در چنین محیط ناآرامی را دارد یا خیر. علاوه بر این، اشتیاق مصر برای رهبری ماموریت صلح آتی اتحادیه آفریقا ممکن است با این واقعیت که نیرو‌های مصری فاقد تخصص عملیاتی هستند، تضاد داشته باشد. همچنین نگرانی در مورد روابط ترکیه با نیرو‌های مصری در میدان وجود دارد. دولت ترکیه نسبت به تصمیم مصر برای اعزام نیرو نسبتاً ساکت مانده است، اما شروع به نشان دادن مخالفت خود با اقدامات قاهره کرده است. برخی از مقامات ترکیه معتقدند که دخالت مصر مانع از میانجیگری میان اتیوپی و سومالی شده است. از منظر ترکیه، اقدامات قاهره می‌تواند تنش‌ها را با اتیوپی تشدید کند و چشم‌انداز سیاسی سومالی را بی‌ثبات کند و خطر بیشتری برای سرمایه‌گذاری‌های سیاسی و اقتصادی ترکیه ایجاد کند.
چالش‌های نزدیکی ترکیه و مصر به ادعای این وبگاه، ترکیه و مصر در ماه‌های اخیر به سمت عادی سازی سریع روابط حرکت کردند. با این حال، نزدیکی به معنای غلبه بر اختلافات در مورد همه موضوعات داغ نیست. در برخی از مسائل منطقه‌ای مانند لیبی و مدیترانه شرقی، دو کشور از هم دور هستند و مواضع متناقضی دارند. با توجه به موارد فوق، مانور سیاسی ترکیه و مصر در منطقه دریای سرخ می‌تواند چالش جدیدی برای عادی‌سازی کامل روابط باشد. در ابتدا، هر دو کشور جبهه واحدی را در حمایت از سومالی ارائه کردند، البته با برنامه‌های اساسی متفاوت. مصر از این فرصت برای گشودن جبهه جدیدی در رقابت خود با اتیوپی استفاده کرد. این در حالی است که ترکیه باید تعهد خود را به روند ملت سازی سومالی حفظ کند. با این وجود، زمانی که مصر تصمتصمیم گرفت حضور نظامی اش را در سومالی تقویت کند، اختلاف نظر ظاهر شد. بدون شک، خط دیپلماتیک ترکیه تا کنون در برابر ناسازگاری مصر دست برتر را داشته است. اگرچه در حال حاضر مشخص نیست، اما دو بازیگر اصلی منطقه‌ای دیگر - عربستان سعودی و امارات - احتمالاً بر تحولات آینده تأثیر خواهند گذاشت. دو متحد تاریخی منطقه‌ای به طور فزاینده‌ای بر سر چندین موضوع از جمله سودان، یمن و روابط سومالی و اتیوپی با هم اختلاف دارند. ریاض می‌تواند برای حمایت از تلاش‌های مصر برای خنثی کردن ابتکارات اقتصادی و سیاسی امارات (به ویژه کریدور آدیس آبابا-بربرا) مداخله کند. این وضعیت می‌تواند ترکیه را به امارات متحده عربی که مدت‌ها در اتیوپی با آن همکاری دارد، نزدیک نماید. از همین رو به ادعای ناظران، بسیاری از تحولات آینده به عوامل متعددی از جمله موضع دولت ترامپ 2.0، انتخاب‌های سیاستی دولت جدید در سومالی لند و تنش‌های داخلی فزاینده در سومالی بین موگادیشو و ایالت‌های فدرال (مانند جوبالند) بستگی خواهد داشت. در این شرایط، شاخ آفریقا به احتمال زیاد شاهد گسست بین مصر و ترکیه خواهد بود، اما در عین حال رقابت منطقه‌ای را احیا خواهد کرد. دینامیک در مجموع، پویایی در حال تغییر بین ترکیه و مصر ماهیت پیچیده سیاست منطقه‌ای در شاخ آفریقا را نشان می‌دهد. از آنجایی که هر دو کشور در عین مقابله با فشار‌های خارجی به دنبال منافع خود هستند، تعاملات آنها نه تنها بر روابط دوجانبه بلکه بر ثبات ژئوپلیتیک گسترده‌تر منطقه تأثیر خواهد گذاشت.
منبع: اقتصاد نیوز