ایرانیان جهان - به گزارش ، سودان، واقع در شمال شرقی آفریقا، به دلیل موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیکی خود یکی از کشور‌های کلیدی در قاره آفریقا و منطقه خاورمیانه محسوب می‌شود. این کشور با مساحتی حدود 1.88 میلیون کیلومتر مربع، سومین کشور بزرگ آفریقا و اتحادیه عرب است. سودان از شمال با مصر، از شمال غربی با لیبی، از غرب با چاد، از جنوب غربی با آفریقای مرکزی، از جنوب با سودان جنوبی، از جنوب شرقی با اتیوپی و اریتره، و از شرق به دریای سرخ هم‌مرز است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
این موقعیت، سودان را به پل ارتباطی بین آفریقای شمالی، شاخ آفریقا، و خاورمیانه تبدیل کرده است. دریای سرخ و بندر پورت سودان: دسترسی سودان به دریای سرخ از طریق بندر پورت سودان، آن را به یک نقطه استراتژیک برای تجارت بین‌المللی و مسیر‌های کشتیرانی تبدیل کرده است. این بندر همچنین در نزدیکی عربستان سعودی قرار دارد که اهمیت ژئواستراتژیک آن را افزایش می‌دهد. پورت سودان به عنوان تنها بندر دریایی سودان، نقش حیاتی در اتصال کشور‌های بدون ساحل مانند چاد، جمهوری آفریقای مرکزی و جنوب سودان به آب‌های آزاد ایفا میکند. این بندر با دسترسی مستقیم به دریای سرخ، تنها مسیر ترانزیت کالا برای این کشور‌ها محسوب میشود. موقعیت جغرافیایی پورت سودان در تنگه باب المندب—که 9٪ از تجارت دریایی جهانی از طریق آن عبور میکند—آن را به نقطه کلیدی در معادلات اقتصادی و امنیتی جهان تبدیل کرده است. ترانزیت از طریق باب المندب به این معنی است که بخشی از این حجم عظیم تجارت جهانی (حداقل 10٪ از کل ترانزیت باب المندب) از طریق پورت سودان جابجا میشود. این شامل کالا‌هایی مانند نفت، مواد معدنی، محصولات کشاورزی و کالا‌های صنعتی است. برای مثال، چاد که فاقد دسترسی به دریا است، 90٪ صادرات نفت خود را از طریق پورت سودان به بازار‌های جهانی ارسال میکند. جمهوری آفریقای مرکزی نیز برای صادرات الماس و مواد معدنی، کاملاً به این بندر وابسته است. این وابستگی، پورت سودان را به شریان حیاتی برای اقتصاد‌های این کشور‌ها تبدیل کرده است. رقابت قدرت‌های جهانی بر سر کنترل این مسیر، اهمیت پورت سودان را مضاعف کرده است. امارات متحده عربی با سرمایه گذاری 6 میلیارد دلاری در توسعه زیرساخت‌های این بندر، سعی در تسلط بر ترانزیت کالا‌ها دارد. روسیه نیز با توافق برای احداث پایگاه دریایی در سواکین (نزدیک پورت سودان)، دسترسی خود به دریای سرخ را پس از 30 سال احیا کرده است. چین نیز با مشارکت در توسعه راهآهن پورت سودان به چاد، مسیر ترانزیت را کوتاهتر کرده تا نفوذ خود را در آفریقا گسترش دهد. این رقابت‌ها نشان دهنده اهمیت استراتژیک پورت سودان در معادلات انرژی و تجارت جهانی است. با این حال، ناپایداری سیاسی و امنیتی سودان، این مسیر را تهدید میکند. جنگ داخلی 2023 بین نیرو‌های مسلح سودان (SAF) و نیرو‌های پشتیبانی سریع (RSF)، به تعطیلی موقت بندر و افزایش هزینه‌های ترانزیت انجامیده است. تهدید‌های تروریستی مانند فعالیت‌های گروه بوکو حرام در چاد، امنیت مسیر‌های زمینی به پورت سودان را نیز به خطر میاندازد. این چالشها، پورت سودان را به میدان نبرد پروکسی قدرت‌های خارجی تبدیل کرده است. در نهایت، موقعیت پورت سودان نه تنها بر اقتصاد کشور‌های بدون ساحل، بلکه بر امنیت انرژی جهانی و رقابت‌های بین قدرت‌های بزرگ تأثیرگذار است. هرگونه اختلال در این مسیر، میتواند بر قیمت جهانی نفت و ثبات اقتصادی آفریقا تأثیرگذار باشد. بنابراین، پورت سودان به عنوان گرهگاه ژئوپلیتیک در شاخ آفریقا، نقش کلیدی در تعادل قدرت‌های جهانی ایفا میکند.

تلاش‌های میانجی‌گری عربستان و آمریکا (مذاکرات جده در مه 2023) به آتش‌بس‌های شکننده منجر شد که هیچ‌کدام پایدار نماند. درگیری به ایالت‌های کردوفان، جزیره و شرق سودان گسترش یافت. RSF در دارفور قتل‌عام‌هایی انجام داد، در حالی که SAF کنترل خارطوم شمالی و مناطق مرکزی را تقویت کرد. دردسامبر 2024، SAF واد مدنی را بازپس گرفت و RSF یک دولت موازی در نایروبی اعلام کرد. در ماه فوریه 2025، SAF کنترل خارطوم شمالی را تثبیت کرد و RSF یک هواپیمای نظامی را در نیالا سرنگون کرد. در 21 مارس، SAF کاخ ریاست‌جمهوری در خارطوم را از RSF پس گرفت. در طول این جنگ داخلی بیش از 150,000 نفر (تا نوامبر 2024) در اثر بمباران، قتل‌عام، قحطی، و بیماری جان خود را از دست داده‌اند. در خارطوم به تنهایی، تا ژوئن 2024، بیش از 61,000 نفر کشته شده‌اند و احتمالاً تا امروز بیشتر. 8.8 میلیون آواره داخلی و 3.5 میلیون پناهنده به کشور‌های همسایه (مانند چاد، مصر، و اتیوپی). پناه برده‌اند. همچنین قحطی در دارفور شمالی تایید شده و نیاز 30.4 میلیون نفر نیازمند کمک‌های بشردوستانه هستتند. این بزرگ‌ترین بحران آوارگی در جهان تا به امروز است مداخلات کشور‌های دیگر در سودان جنگ داخلی سودان به یک میدان رقابت منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شده است و کشور‌های مختلف به دلایل استراتژیک، اقتصادی، و سیاسی در آن دخالت دارند: امارات متحده عربی از RSF حمایت مالی و لجستیکی می‌کند. این کشور از طریق چاد، لیبی، و آفریقای مرکزی تسلیحات و تجهیزات به حمیدتی می‌رساند. هدف امارات، تسلط بر دریای سرخ، بهره‌برداری از منابع سودان (به‌ویژه طلا)، و تضعیف نفوذ عربستان در منطقه است. عربستان سعودی از ارتش سودان (SAF) حمایت می‌کند و به دنبال حفظ ثبات در همسایگی خود و جلوگیری از نفوذ امارات است. ریاض همچنین در مذاکرات جده در مه 2023 نقش میانجی داشت. مصر به دلیل نگرانی از امنیت آبی رود نیل و ثبات مرز‌های خود، از ارتش سودان حمایت می‌کند و روابط نزدیکی با البرهان دارد. گروه واگنر روسیه با هر دو طرف همکاری داشته، اما بیشتر به RSF نزدیک است و در ازای دسترسی به معادن طلا، تسلیحات و آموزش ارائه می‌دهد. ترکیه و قطرهم به صورت غیرمستقیم از طریق روابط با گروه‌های اسلام‌گرا و شبکه‌های منطقه‌ای در سودان نفوذ دارند. ایالات متحده و اتحادیه اروپا: این قدرت‌ها تحریم‌هایی علیه افراد و نهاد‌های مرتبط با SAF و RSF اعمال کرده‌اند و به دنبال میانجیگری برای آتش‌بس هستند، اما موفقیت محدودی داشته‌اند. اسرائیل پس از عادی‌سازی روابط با سودان در سال 2020، به دنبال نفوذ در سودان برای اهداف امنیتی و مقابله با ایران است. نقش ایران در سودان، منافع و اقدامات ایران تا پیش از قطع روابط دیپلماتیک با سودان در سال 2016 (به دلیل مشارکت سودان در جنگ یمن به رهبری عربستان)، روابط نزدیکی با دولت عمر البشیر داشت. ایران از سودان به عنوان پایگاهی برای نفوذ در آفریقا استفاده می‌کرد. اما پس از سرنگونی البشیر و تحولات منطقه‌ای، روابط تغییر کرد. از سال 2023 و پس از بهبود روابط دیپلماتیک (اعلام‌شده در اکتبر 2023)، ایران به ارتش سودان (SAF) نزدیک شده است. گزارش‌هایی وجود دارد که ایران پهپاد‌های نظامی (مانند مهاجر-6) به البرهان ارائه داده تا توازن قوا را در برابر RSF تقویت کند. منافع ایران: از لحاظ ژئوپلیتیکی سودان به دلیل نزدیکی به دریای سرخ و عربستان، برای ایران یک نقطه استراتژیک است؛ و از جهت اقتصادی دسترسی به منابع سودان (مانند طلا و کشاورزی) و بازار‌های آفریقایی ایران کاهش نفوذ امارات و عربستان در منطقه را نیز دنبال می‌کند. ایران سفیر خود را در ژوئیه 2024 به خارطوم فرستاد و روابط نظامی و سیاسی را تقویت کرده است. پهپاد‌های ایرانی به SAF کمک کرده‌اند تا در برخی جبهه‌ها، مانند خارطوم و کوردوفان شمالی، پیشروی کند. وضعیت نظامی و پیشرفت‌های اخیر کنترل کاخ ریاست جمهوری توسط ارتش: در 1 فروردین 1404 (21 مارس 2025)، ارتش سودان به رهبری عبدالفتاح البرهان کنترل کامل کاخ ریاست جمهوری در خارطوم را به دست آورد. این پیشرفت پس از ماه‌ها نبرد شدید و پیشروی تدریجی ارتش در امتداد رود نیل رخ داد. نیرو‌های واکنش سریع (آراساف) که پیشتر این منطقه را در اختیار داشتند، اکنون به ایجاد یک دولت موازی در غرب سودان و مناطق تحت کنترل خود مانند اومدورمن و دارفور روی آوردهاند. ارتش با انجام حملات هوایی و پهپادی، خیابان‌های کلیدی اطراف کاخ را تصرف کرد و خودرو‌های و تجهیزات آراساف را منهدم کرد. منابع نظامی از آغاز «مرحله نهایی نابودی» نیرو‌های شبه نظامی توسط ارتش خبر داده‌اند. تاکنون 420+ کشته و 3700 زخمی در درگیری‌ها گزارش شده و 200 سرباز مصری نیز توسط آراساف اسیر شدهاند. تحولات سیاسی و بین المللی کنترل خارطوم توسط ارتش، تقسیم شرق و غرب سودان را تشدید کرده است. آراساف با متحدانش در دارفور و غرب کشور، مقاومت خود را ادامه میدهد. درگیری‌ها به بزرگترین بحران انسانی جهان با قحطی گسترده و شیوع بیماری‌ها در مناطق مختلف منجر شده است. هر دو طرف به جنایت‌های جنگی متهم شده‌اند، اما هیچ مذاکره صلحی تاکنون شکل نگرفته است.