بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - اقتصاد 24- "رکسانا فرمانفرمائیان" استاد سیاست بین الملل در دانشگاه کمبریج و کارشناس امور خاورمیانه با تخصص در روابط آمریکا و ایران با انتشار مقاله‌ای تحلیلی در سایت اندیشکده "شبکه رهبری اروپایی" مستقر در لندن به بیان 6 دلیل و فرصت برای حصول توافق بین ایران و آمریکا پرداخته است:
1- اولویت‌های ایالات متحده برای توافق جدید: دولت جدید ترامپ علیرغم تمرکز بر مناطق حاد درگیری مانند اوکراین و غزه، با مقام عالی رهبری ایران برای آغاز مذاکرات درباره توافق نامه صلح هسته‌ای مکاتبات داشته است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
این نشانه‌ای واضح از آن است که مذاکرات بر سر برنامه هسته‌ای ایران از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی دولت ترامپ است. با این وجود، بازگشت دوباره ترامپ به سیاست فشار حداکثری مقام‌های عالیرتبه ایران را از تعامل با واشنگتن دور کرد. با این وجود، در صورت ادامه مذاکرات و نتیجه بخش بودن آن ترامپ می‌تواند آن را به مثابه یک پیروزی و نقطه عطف در سیاست خارجی خود قلمداد کرده و این ادعا را مطرح کند. 2- باز بودن رویکرد ایران برای مذاکره: مشکلات اقتصادی، وضعیت منطقه‌ای و موقعیت تازه ایجاد شده برای نیرو‌های نیابتی ایران کمک کننده آغاز گفت‌و‌گو میان تهران با ترامپ هستند. با این وجود، تهران کماکان محتاط است. این احتیاط به ویژه پس از مشاجره علنی اخیر "ولودیمیر زلنسکی" رئیس جمهور اوکراین با ترامپ تشدید شده است. "مسعود پزشکیان" رئیس جمهور ایران که با وعده خود مبنی بر مذاکره با آمریکا انتخاب شده بود قدری از مواضع پیشین خود عقب نشینی کرده است. با این وجود، همه چیز می‌تواند تغییر کند، زیرا دولت پزشکیان دولتی اصلاح طلب محسوب می‌شود و می‌تواند زمینه را برای حمایت از حرکت به سمت حصول توافق تازه با ترامپ فراهم کند. نتیجه نظرسنجی انجام شده توسط "الجزیره" در ایران در فوریه 2025 میلادی نشان می‌داد که اکثر مقام ها، دیپلمات‌ها و نمایندگان دولت ایران آماده مذاکره هستند که مسئله موشکی و موضوعات دیگر را نیز در ازای تضمین مطمئن برای رفع تحریم‌ها شامل می‌شود. 
با این وجود، به نظر می‌رسد ترامپ حوصله جزئیات و مذاکرات طولانی مدت را ندارد. او تنها زمانی برای عکسبرداری حاضر می‌شود که مقدمات آن فراهم شود و توافق آماده امضا باشد. بدین ترتیب ترامپ بر افزایش فشار بر ایران به عنوان ابزاری برای تحمیل توافق متمرکز است و اگر ایران همکاری نکند ترامپ ممکن است علاقه خود به پیگیری توافق با ایران را از دست بدهد.
3- نقش اروپا در مذاکرات: حتی اگر مذاکرات نهایی دوجانبه باشد، اتحادیه اروپا موقعیت خوبی برای کمک به شروع سریع این روند دارد، زیرا مقام عالی رهبری ایران در مذاکره با اروپا را باز نگه داشته‌اند. علاوه بر این، اروپا می‌تواند در غیاب تجربه تخصصی در میان مقام‌های دولت ترامپ از این وضعیت به نفع خود استفاده کرده و توصیه‌های فنی ارائه دهد.
بیشتر بخوانید: بازی پیچیده میانجی‌ها در زمین ایران و آمریکای ترامپ/ آیا ترامپ باید نگران مذاکرات ایران و اتحادیه اروپا باشد؟
4-اسنپ بک (مکانیسم ماشه) اهرمی در دست اتحادیه اروپا: اتحادیه اروپا به‌طور منحصربفردی می‌تواند از مکانیسم ماشه در قبال ایران به عنوان اهرمی برای پیشبرد مذاکرات استفاده کند. نقش این اهرم در اوایل آوریل برجسته خواهد شد تا از طریق آن توافق پیش از انقضای برجام یا پیش از پایان دائمی محدودیت‌های برنامه هسته‌ای ایران در اواخر سپتامبر حاصل شود. اگر پیشرفت کافی در زمینه دیپلماسی هسته‌ای حاصل نشود، اروپایی‌ها تا اواسط سپتامبر درست پیش از انقضای محدودیت‌های قید شده برای ایران در برجام، مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد یا در عوض تمدید بند‌های غروب آفتاب را برای مجبور کردن ایران به ادامه مذاکرات مطرح می‌سازند. البته از نظر ایران فعال سازی مکانیسم ماشه به ضرر مذاکرات سازنده است و باعث تشدید تنش‌ها خواهد شد، زیرا سبب افزایش فشار سیاسی و اقتصادی بر آن کشور خواهد شد. کارشناسان اجماع نظر دارند که اگر مذاکرات آغاز شود تحت رهبری ترامپ کار‌ها می‌توانند به سرعت و پر شتاب پیش بروند.
اگر ایران بخواهد از پیمان منع گسترش سلاح‌های کشتار جمعی (ان پی تی) خارج شود به زمان نیاز دارد. همین مدت زمان می‌تواند دریچه‌ای برای از سرگیری مذاکرات سخت فراهم کند.
با این وجود، برخی تحلیلگران معتقدند که نه ایران و نه ایالات متحده نمی‌خواهند اروپایی‌ها به طور فعال در مذاکرات مشارکت کنند. تهران اجرای برجام که با حضور اروپایی‌ها حاصل شد را در شرایط کنونی ناممکن می‌بیند. از سوی دیگر، برای ترامپ مشخص نشده که اروپا تا چه اندازه مسائل امنیتی‌ای، چون پرونده ایران را جدی می‌گیرد. ایالات متحده اکنون به جای اروپا، کشور روسیه تحت رهبری پوتین را به عنوان بازیگر مهم در همسایگی ایران می‌بیند. نکته دیگر آن که سوابق ترامپ نشان می‌دهند که او تمایلی به کار با طرفین ثالث و نهاد‌ها ندارد. در این میان، روابط شخصی او با رهبران کشور‌های عربی خلیج فارس موید این نکته است.
با این وجود، اروپا می‌تواند تخصص فنی مورد نیاز برای پیشبرد مذاکرات ایران و آمریکا را ارائه دهد و از کانال‌های دیپلماتیک و پشتی در کریدوری جداگانه حمایت نماید.
5- مشارکت کشور‌های حاشیه خلیج فارس: کشور‌های حاشیه خلیج فارس به دلیل عدم تمایل به برجام اولیه، به سبب عدم حضور در مذاکرات منتهی به آن از توافق بازنگری شده حمایت می‌کنند و مایل هستند بخشی از مذاکرات جدید باشند. این امر می‌تواند منجر به حصول یک توافق دیپلماتیک و اقتصادی گسترده‌تر شود که به طور مستقیم همسایگان ایران در خلیج فارس را نیز شامل شود چیزی که به نظر می‌رسد ایران از آن حمایت می‌کند، به ویژه اگر عربستان سعودی برای میانجی گری مورد استفاده قرار گیرد.
عربستان سعودی رویارویی با ایران را با سیاست ملایم تری عوض کرده، زیرا ریاض به دنبال برنامه خود برای توسعه چشم انداز 2030، ارتقاء ثبات منطقه‌ای و دریافت تضمین‌های امنیتی از واشنگتن و جامعه بین المللی برای مهار تهران است. واقعیت آن است که کشور‌های عربی منطقه اکنون ایران را به عنوان یک اولویت اساسی قلمداد نمی‌کنند. با تغییر شرایط نیرو‌های نیابتی ایران در منطقه، کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس دغدغه‌های پیشین را در قبال ایران ندارند.
6- اسرائیل و چشم‌انداز یک حمله آشکار نظامی: "بنیامین نتانیاهو" نخست وزیر اسرائیل مایل است تاسیسات هسته‌ای ایران را از طریق حمله نظامی نابود کند، اما بعید به نظر می‌رسد که بدون حمایت ترامپ بتواند چنین کاری را انجام دهد. اگرچه در نامه ترامپ به مقام عالی رهبری ایران به صراحت بیان شده بود که گزینه نظامی روی میز باقی مانده، با این وجود، واقعیت آن است که پنجره‌ای حیاتی برای مذاکره بین آمریکا و ایران باز شده است. در نتیجه، تا زمانی که نتانیاهو نتواند ترامپ را برای حمله نظامی علیه ایران متقاعد کند دستانش بسته خواهند بود. ترامپ و نتانیاهو در این دیدگاه اشتراک نظر دارند که نباید به ایران اجازه ساخت سلاح هسته‌ای داده شود، اما به نظر می‌رسد رویکرد آنان برای کسب اطمینان از این موضوع متفاوت از یکدیگر است. در عوض، رئیس‌جمهور ایالات متحده بیش از یک جنگ منطقه‌ای، متعهد به مذاکراتی است که می‌تواند به میراث او درخشش بیش تری بیافزاید.
بیشتر بخوانید: تهدید نظامی علیه ایران؛ ابزار فشار یا خودزنی راهبردی؟
سه سناریوی محتمل در چشم انداز مذاکرات ایران و آمریکا
در ادامه این مقاله به سه سناریوی محتمل پیش روی مذاکرات ایران و آمریکا اشاره شده است:
نخستین سناریو توافق بین آمریکا و ایران است که حتی اگر به میزان قابل توجهی قوی‌تر از برجام فعلی باشد، برای اسرائیل خوشایند نخواهد بود. اگرچه ممکن است اسرائیل بتواند دولت آمریکا را تحت فشار قرار دهد تا خطوط قرمزی را برای اقدامات خاص ایران اعمال کند، اما اسرائیل کاری جز پذیرش آن توافق نمی‌تواند انجام دهد، به خصوص اگر ترامپ آن را به عنوان یک توافق مهم معرفی کند.
دومین سناریو آن است که ایران از توافق خودداری ورزد. در آن زمان اسرائیل از آمریکا انتظار خواهد داشت تا پاسخ نظامی بدهد و اگر آمریکا در این باره دچار تردید شود، اسرائیل پذیرش ایران هسته‌ای را غیر قابل تحمل خواهد دانست و احساس خواهد کرد می‌تواند راحت‌تر دست به اقدام تلافی جویانه بزند.
سناریوی سوم عدم توافق ایران و آمریکا، اما عدم عبور ایران از خطوط قرمز هسته‌ای خواهد بود که سخت‌ترین گزینه برای اسرائیل قلمداد خواهد شد. در آن صورت، اسرائیل باید از خود این پرسش را مطرح سازد که آیا می‌تواند ایران دارای قابلیت دستیابی به سلاح هسته‌ای و در آستانه دستیابی قرار داشتن آن کشور به آن سلاح را بپذیرد. هم چنین، مشخص نیست که آیا ترامپ به اسرائیل چراغ سبزی می‌دهد که بتواند به تنهایی قوه قهریه علیه ایران استفاده کند یا خیر، چرا که ترامپ همواره از لزوم خودداری از جنگ سخت گفته و تندرو‌هایی مانند "برایان هوک" و "مایک پمپئو" را از دولت جدید خود به عنوان گزینه‌های محتمل برای تصدی منصب کنار گذاشت. آیا او با ارائه مهمات مورد نیاز برای نابودی تاسیسات نطنز و فردو به نتانیاهو و محافظت از اسرائیل در برابر هر نوع اقدام تلافی جویانه از سوی ایران، به اسرائیل چراغ زردی برای حمله یکجانبه (بدون حمایت آشکار ایالات متحده) نشان خواهد داد؟
عامل تاثیرگذار دیگر، تعهد مستمر ترامپ به عادی سازی رابطه عربستان سعودی و اسرائیل در چارچوب توافق ابراهیم است. چشم انداز چنین توافقی به دلیل ناتوانی اسرائیل در برآورده ساختن یکی از محکم‌ترین خواسته‌های ریاض، یعنی ایجاد یک کشور فلسطینی، به طور فزاینده‌ای تیره و تار به نظر می‌رسد. در چنین بستری، عربستان سعودی و ایران یک هدف مشترک دارند و این که آیا ترامپ رابطه خود با عربستان سعودی را با ایجاد جنگ در خلیج فارس به خطر خواهد انداخت یا خیر، موضوعی قابل بحث است.
منبع: اندیشکده "شبکه رهبری اروپایی"