بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
زهرا طیبی| مسعود پزشکیان، هرچند با تأخیر، اما سرانجام با رفتار معاون پارلمانی‌اش فاصله‌گذاری کرد. رئیس‌جمهور صبح اولین روز کاری بعد از آنکه تقریباً همه دستگاه‌های دولتی و خصوصی فعالیت خود را شروع کردند، شهرام دبیری را به خاطر «سفر پرهزینه‌اش» عزل کرد و توجیهات دبیری را در مورد سفرش با هزینه شخصی را «قابل دفاع و توجیه‌پذیر ندانست.» متن صریح و نسبتاً تند رئیس‌جمهور و عزل رسمی او که نه دعوت به استعفا در شرایطی که حجم زیاد انتقادات به کابینه، لزوم برخورد دولت با این اقدام دبیری را تقویت می‌کرد، این پیام را به افکار عمومی منتقل کرد که آنچه برای دولت اولویت دارد، جلب اعتماد مردم و تثبیت گفتمان دولت است و رئیس‌جمهور برای حفظ این تصویر، حتی با اشخاصی که در حلقه افراد نزدیک به خود قرار دارند هم برخورد خواهد کرد و اهل مماشات نیست. اقدامی که تا حدودی می‌تواند، تصویر این عدم موضوعیت دولت را برهم بزند. برکناری دبیری، بازنمایی تازه‌ای از گفتمان و شعار دولت هم بود و می‌توان آن را گام مثبتی برای بازسازی سرمایه اجتماعی در شروع سال جدید دانست. 
اقدامی مثبت اما دیرهنگام
5 فروردین‌ماه بود که گمانه‌زنی‌هایی از سفر پرهزینه معاون پارلمانی رئیس‌جمهور به قطب جنوب منتشر شد. گمانه‌زنی‌ها، می‌گفتند، سفر به مقصد قطب جنوب بوده است، اما منابع آگاه به برخی رسانه‌ها اعلام کردند، دبیری به سفر خارج از کشور رفته اما مقصد سفر او قطب جنوب نبوده و مقصد سفر یکی از کشور‌های منطقه است. دفتر معاون رئیس‌جمهور هم در کمال تعجب این خبر را تکذیب کرد و اخبار منتشر شده را حاشیه خواند و نوشت: «تصاویر منتشر شده قدیمی هستند.» اما واکنش عضو شورای اطلاع‌رسانی دولت به این اخبار و حواشی و بالا گرفتن موج انتقاد از جانب چهره‌های اصلاح‌طلب نزدیک به دولت نشان داد، خبر سفر معاون پارلمانی، یک شایعه نبوده است. انتشار این خبر در کنار برخی مواضع حاشیه‌ساز اعضای دولت، موج انتقادات به دولت را صعودی کرد و بدتر از آن، موضع طلبکارانه دبیری در توجیه سفرش، به آتش انتقادها دمید. در تمام این مدت، موضعی صریح، شفاف و علنی از جانب رئیس‌جمهور و مقامات دولت مطرح نشد و دولت عملاً سکوت اختیار کرده بود. اظهارنظر سخنگوی دولت در واکنش به سفر دبیری و احتمال وضع قوانین برای مقامات آن هم تنها برای اطلاع‌رسانی سفر خارجی، بیش از آنکه نارضایتی‌ها را کم کند، به توجیهی ناشیانه از اقدام دولت شباهت داشت. علاوه بر این حتی رسانه‌های اصلاح‌طلب نیز عموماً موضعی خنثی در مورد سفر پرحاشیه شهرام دبیری داشتند و حتی در مواردی این اتفاق را نادیده گرفتند یا به تعبیری به آن ضریب ندادند. اگرچه رئیس‌جمهور بالاخره روز گذشته، شهرام دبیری را از سمت خود عزل کرد اما تأخیر دوهفته‌ای در تصمیم‌گیری در مورد معاون پارلمانی رئیس‌جمهور، انتقادها به رئیس‌جمهور و دولت را افزایش داد و این شائبه را به وجود آورد که دولت به دنبال عزل معاون پارلمانی رئیس‌جمهور نیست و توان تصمیم‌گیری قاطع در این مورد را ندارد، آن هم در شرایطی که چند اظهارنظر حاشیه‌ساز از مقامات دولت و زیست تبعیض‌آمیز آن‌ها در رسانه‌ها منتشر شد، رسماً زنگ خطر را در مورد از دست رفتن سرمایه اجتماعی دولت به صدا درآورد، امری که نشان داد، سفر گران آقای دبیری، تنها از جیب آقای دبیری خرج نشده و هزینه‌ای را هم متوجه سرمایه اجتماعی دولت کرده است. 
در سیاست هنوز مردم حرف اول را می‌زنند
جدای از تأخیری دو هفته‌ای در تصمیم‌گیری قاطع رئیس‌جمهور، مسعود پزشکیان بالاخره روز گذشته، متن صریح و تندی برای عزل دبیری نوشت. در بخشی از متن این پیام، رئیس‌جمهور صراحتاً به این موضوع اشاره کرد که دبیری در مورد سفرش صادق نبوده و برخلاف ادعایش، سفرش به قطب جنوب واقعیت داشته است. در بخشی از این متن آمده: «در این ایام پس از بررسی خبر، قطعی شد که در ایام نوروز، در سفر تفریحی قطب جنوب، بودید.» پزشکیان در ادامه این پیام، رفتار دبیری را خلاف مشی دولت دانست و نوشت: «در دولتی که مفتخر به اقتدا به مولای متقیان است و در شرایطی که هنوز، در کشورمان، فشار‌های اقتصادی بر مردم زیاد و محرومان پرشمارند، سفر پرهزینه تفریحی مسئولان رسمی، حتی با هزینه‌های شخصی، قابل دفاع و توجیه‌پذیر نبوده و با معیار ساده‌زیستی مسئولان سازگار نیست.» در پایان هم ضمن تأکید به این موضوع که «دوستی دیرین» و «همکاری» با دبیری، «مانع آن نیست که پایبندی به صداقت، عدالت و وعده‌هایی که به مردم دادیم، مقدم شود.» رسماً به همکاری او با دولت پایان داد. موضع‌گیری رئیس‌جمهور در عزل معاونش که به گفته خود دوست دیرین او بوده، در شرایطی که در خاطره تاریخی مردم، بیشتر کارگزاران سیاسی و رؤسای دولت‌ها به جای برخورد قاطع با تخلف اعضای کابینه، مسیر مماشات و مصلحت‌سنجی را پیش می‌گیرند - که یا برای برهم نخوردن زد و بند‌های سیاسی‌شان بوده یا برای بهانه ندادن به دست رقبا - این تصویر را به افکار عمومی مردم ایران منتقل کرد که اصل اساسی برای رئیس‌جمهور دولت چهاردهم، جلب اعتماد مردم است، این اقدام پالس مثبتی به افکار عمومی منتقل می‌کند که برخلاف تصور منفی ایجاد شده، جلب سرمایه اجتماعی مردم، در فضای سیاسی جامعه موضوعیت دارد. حفظ و ایجاد این باور میان مردم، توسط دولت می‌تواند به مزیت دولت تبدیل شود و فاعلیت را به باور عمومی و فضای سیاسی بازگرداند. 
فرصت دولت برای بازسازی اجتماعی
همان‌طور که پرحاشیه شدن سفر معاون پارلمانی، تنها به یک فضاسازی رسانه‌ای، محدود نشد و کمترین اثر آن تعمیم این سبک زندگی به کل سیاستمداران بود، عزل دبیری و متن پیام رئیس‌جمهور نیز اثراتی کلان‌تر از حذف یک معاون در دولت دارد. در وهله اول این پیام، قابل درک است که برخلاف برخی اظهار‌نظر‌ها بر این اساس که اعتماد میان مردم و دولت به حدی مخدوش شده که قابل بازسازی و ترمیم نیست، دولت همچنان این امکان را دارد که با کنار گذاشتن رواداری‌های بی‌مورد، سرمایه اجتماعی دولت را بازسازی کند، فرصتی که رفتار رئیس‌جمهور امکان آن را فراهم کرده است. به بیان دیگر، فضای سیاسی در ایران در بن‌بست قرار ندارد و امکان جبران خطا و کم کردن فاصله سیاست با مردم، با اقدام درست، در زمان مناسب و با در نظرگرفتن خواست مردم، وجود دارد. اقدامی که می‌تواند، شروع خوبی برای بازسازی سرمایه اجتماعی مردم باشد. برکناری دبیری، همچنین امکان خوبی در اختیار دولت قرار داده تا اعتماد دوباره بدنه حامی خود را جلب کند. البته با توجه به این موضوع که اعتماد عمومی در ادوار گذشته و در اثر نادیده گرفتن نگاه مردم در وضعیتی کاملاً شکننده قرار دارد، غفلت در موارد مشابه و تکرار برخی خطا‌ها، موقعیت را به نقطه صفر برمی‌گرداند. براین اساس، ضروری است تا دولت حساسیتی ویژه در جلب اعتماد عمومی و افزایش سرمایه اجتماعی خود داشته باشد. 
خنثی کردن خطر رفتار‌های تبعیض گونه
یکی از اصلی‌ترین اثرات منفی سفر پرخرج دبیری، القای حس تبعیض میان مردم و مسئولان بود. القای این تصویر علاوه براینکه در تضاد با مشی دولت بود، در روز‌هایی که قیمت دلار، سیر صعودی را طی می‌کرد، این شائبه را تقویت می‌کرد که میان دغدغه‌های دولت و مردم فرسنگ‌ها فاصله است. علاوه براین جامعه احساس می‌کرد، کشور در وضعیت بی‌دولتی قرار دارد و گویی دولتی وجود ندارد؛ غیبت برخی از معاونان رئیس‌جمهور مخصوصاً معاون پارلمانی در جلسات هیئت دولت، این تصور را ایجاد می‌کرد که اعضای کابینه عملاً دولت را ر‌ها کرده‌اند و بعضاً برای تعطیلات مقاصدی در خارج از کشور را انتخاب کردند. اما رئیس‌جمهور در متن پیام خود اشاره روشنی به این موضوع و تأکید کرد، در شرایطی که مردم، فشار‌های اقتصادی تحمل می‌کنند و محرومان هم در کشور زیادند، رفتن به یک سفر پرهزینه، توجیهی ندارد. اقدام رئیس‌جمهور این پیام را به مردم منتقل کرد که دولت، متوجه مشکلات و فشار‌های اقتصادی مردم است و نسبت به آن بی‌توجه نیست. رئیس‌جمهور مقابل این رفتار تبعیض‌آمیز ایستاد و نشان داد که این رفتار‌ها، از جنس آنچه معاون پارلمانی انجام داد، رویه همه اعضای کابینه نیست، به واقع دولت با رفتار دبیری، فاصله‌گذاری کرد. علاوه بر این، برخورد با این رفتار‌های تبعیض‌آمیز، هزینه تکرار این اقدامات از جانب دیگر کارگزاران را هم بالا می‌برد. 
با دوستان هم تعارف نداریم
در فضای سیاست، بازار باندسازی و انتصاب‌های رفاقتی و ‌فامیلی، کم‌رونق نیست، سیاستمداران گاهی برای حفظ این رفاقت، تا مرز نابودی حیات سیاسی خودشان و سقوط مقبولیت دولت هم پیش رفتند. موضوعی که در بخشی از پیام رئیس‌جمهور به آن هم اشاره شده بود؛ تأکید بر رفاقت دیرینه‌اش با دبیری بود. پزشکیان ضمن اشاره به این موضوع که دبیری علاوه برآنکه دوست دیرین او بوده، همکاری و خدمات ارزشمند هم داشته است، این گزاره را اثبات کرد که برای دولت، چیزی که بیش از رفاقت‌ها و حتی خدمات ارزشمند اهمیت دارد، حفظ و دفاع از جایگاه و تصویر دولت برای افکار عمومی است. برخورد رئیس‌جمهور این امکان را دارد تا به مزیت نسبی دولت تبدیل شود و از دل آن ایده و گفتمان دولت را برای افکار عمومی به تصویر بکشد. 
این توافق جمعی را حفظ کنید
بعد از عزل دبیری، تقریباً تمام سلایق و چهره‌های سیاسی، حتی برخی از چهره‌های تندرو در جریان اصولگرایی، اقدام رئیس‌جمهور را تحسین کردند. برخی این رفتار را اقدامی بی‌سابقه دانستند، صراحت و قاطعیت در این اقدام را مثبت دانستند. برخی از چهره‌های اصلاح‌طلبی نیز که پیش از این نقد‌هایی به سفر دبیری داشتند، هم مشابه این مواضع را داشتند. رفتار فراجناحی رئیس‌جمهور، همه گروه‌های سیاسی را در یک موضوع متفق‌القول کرد. این اقدام را می‌توان یکی از مصادیق برقراری وفاق میان کارگزاران هم به شمار آورد‌. یکی از انتقاداتی که به فضای سیاسی کشور وارد است، نادیده انگاشتن یا بی‌توجهی به اقداماتی است که می‌تواند، توافقی در فضای سیاسی کشور ایجاد کند، برای عزل دبیری، تقریباً یک توافق همگانی وجود داشت، این خواسته جمعی و حالا تحقق آن، این امکان را در اختیار قرار می‌دهد که این توافق در فضای سیاسی حفظ شود.
بازار