بزرگنمايي:
ایرانیان جهان - سید محمد باقر صدر که در کاظمین عراق به دنیا آمد، نیاکان او همه از عالمان دین بودند؛ سید اسماعیل صدر پدربزرگش از مراجع تقلید شیعه در عراق بود. همچنین برادر بزرگ او که مثل یک مجتهد پرتلاش، می‌کوشید، سید اسماعیل نام داشت. آمنه بنت الهدی صدر خواهر ایشان در صف زنان دانشمند، شاعر، نویسنده و معلم فقه و اخلاق قرار داشت.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
بنت الهدی در مسیر جهاد و مبارزه که مقابله با کمونیست‌ها و حزب بعث و حمایت از امام خمینی (ره) بود، با برادرش سید محمدباقر هم‌قدم شد. همچنین ایشان از پایه‌گذاران مدارس دخترانه الزهرا (سلام الله علیها) در بغداد، نجف، کاظمین، بصره، دیوانیه و حلّه بود.
رهبری گروه «جماعه العلماء»
ژنرال عبدالکریم قاسم در سال 1337 قمری رژیم سلطنتی عراق را ساقط کرد. او حکومت جمهوری در این کشور را اعلام کرد. کمونیست‌ها از آزادی عمل سیاسی که قاسم برای آن‌ها به وجود آورده بود، سو استفاده کردند و تبلیغات الحادی و ضد اسلامی در عراق به راه انداختند. تعدادی از علمای شیعه از جمله مرتضی آل یس، محمد رضا آل یس، محمدرضا مظفر و شهید سید مهدی حکیم گروه «جماعه العلماء فی النجف» را با هدف تقابل با این هجوم تبلیغاتی تأسیس کردند. سید محمد باقر صدر عضو این گروه نبود اما نقش رهبری جمعیت را بر عهده داشت.
کناره‌گیری از حزب «الدعوه الاسلامیه»
شهید سید محمد مهدی حکیم، سید طالب رفاعی و محمدمهدی سماوی پس از مطالعه اوضاع سیاسی و اجتماعی عراق به این نتیجه رسیده بودند که باید حزبی بر اساس ایدئولوژی اسلامی تأسیس کنند تا بتوانند مبارزات مسلمانان را سر و سامان بدهند. اندیشه خود را با آیت الله صدر در میان گذاشتند و به دنبال آن، گروهی از علمای آگاه و مجاهد شیعه عراق حزب «حزب الدعوه الاسلامیه؛ حزب دعوت اسلامی» را بر اساس ایدئولوژی اسلامی تأسیس کردند. آیت الله سید محمد باقر صدر علاوه بر تأیید این حزب، برنامه و اساسنامه آن‌را نیز تدوین کرد. او معتقد بود شأن روحانیت ایجاب می‌کند که در تشکیلات و سازمان‌های سیاسی وارد نشود و از جایگاه والای معنوی روحانیت نقشش را ایفا کند، به همین دلیل پنج سال بعد از تأسیس حزب، به توصیه آیت الله حکیم، از حزب کنار کشید و توصیه کرد: «اعضای حزب به کار خود ادامه دهند و خودش نیز پشتیبان آنان خواهد بود.»
آیت الله صدر طی یک فتوای تاریخی حزب بعث را تکفیر کرد. در متن این فتوای تاریخی آمده است: «به اطلاع عموم مسلمانان می‌رسد که پیوستن به حزب بعث، تحت هر عنوان، شرعاً حرام است و هرگونه همکاری با آن به منزله یاری ظالم و کافر و دشمنی با اسلام و مسلمین است.» به دنبال این فتوا خانه آیت الله صدر توسط مأموران امنیتی عراق محاصره و رفت و آمد به خانه ایشان ممنوع شد.
اعدام شاگردان آیت الله صدر
رژیم بعث عراق برای ترساندن آیت الله صدر و مجاهدان در سال 1394 قمری پنج تن از شاگردان او از جمله عارف بصری، سید عزالدین قبانچی، سید عمادالدین طباطبایی تبریزی، حسن جلو خان و سید نوری طعمه را دستگیر و اعدام کرد. اربعین سال 1397 قمری به دستور آیت الله سید محمد باقر صدر، تظاهرات ده‌ها هزار عزادار حسینی در نجف و کربلا به تظاهراتی در محکومیت رژیم صهیونیستی و حمایت از ملت فلسطین تبدیل شد.
اعلام آمادگی برای حمایت از انقلاب اسلامی
اوج گیری انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) در ایران باعث شد حکومت بعث عراق از شکل‌گیری انقلابی مشابه انقلاب اسلامی در این کشور نگران شود، به همین دلیل تصمیم گرفت انقلاب اسلامی ایران را نادرست بداند. آیت الله سید محمدباقر حکیم که از اهداف و غرض رژیم بعث آگاه بود در نامه‌ای خطاب به امام راحل در پاریس ضمن تجلیل از قیام شکوهمند و شجاعانه مردم مسلمان ایران به رهبری امام، آمادگی خود را برای همکاری با رهبر انقلاب و امت ایران اعلام کرد. همچنین ایشان نامه‌ای به شاگردانش در ایران نوشت و درخواست کرد با مردم انقلابی ایران همراه شوند. این اقدامات و فتاوی مهم آیت الله صدر سبب شد نه تنها تبلیغات سو و مغرضانه حکومت بعث عراق بر ضد انقلاب اسلامی خنثی بشود بلکه مردم مسلمان عراق با مردم ایران اظهار همدردی کنند.
بیداری مردم عراق در کلاس‌های تفسیر قرآن
کم پیش می‌آمد مرجع تقلیدی در حوزه علمیه نجف درس تفسیر بگوید. آیت الله سید محمد باقر صدر کلاس‌های درس خارج فقه را تعطیل و دو روز در هفته کلاس تفسیر برگزار کرد. کلاس‌های تفسیر موضوعی قرآن آیت الله صدر در بیداری مردم عراق و آماده کردن آن‌ها برای قیام و حرکت در مقابل حکومت باطل آن کشور تاثیرگزار بود، چنانچه برخی از شاگردان ایشان درباره این اقدام سید محمد باقر صدر سوال کردند و او پاسخ داد: «من وظیفه خود می‌دانم که با تفسیر قرآن، افکار مردم مسلمان عراق را آگاه و آرمان‌های انقلابی اسلامی را مطرح نمایم و با بیان مفاهیم حماسی و اجتماعی قرآن کریم، دل‌ها را برای پیوستن به انقلاب اسلامی ایران آماده کنم.»
دست رد آیت الله صدر بر خواسته‌های ضد دینی
روز شنبه 19 جمادی الاول 1400 قمری، «ابوسعید» رئیس سازمان امنیت نجف، با عده‌ای از مزدوران امنیتی، آیت الله صدر را دستگیر و به سرعت از نجف به بغداد منتقل کرد.
فردای آن روز، حکومت جبار بغداد، بنت الهدی را نیز دستگیر کرد، چون بیم داشت مبادا بنت‌الهدی بار دیگر مردم را به اعتراض و تظاهرات دعوت کند و رژیم را رسوا کند! «برزان ابراهیم»، برادر ناتنی صدام و رئیس سازمان امنیت کشور، در زندان از آیت الله صدر خواست که فقط چند کلمه بر ضد امام خمینی و انقلاب اسلامی بنویسد، تا آزاد شود، وگرنه کشته خواهد شد!
آیت الله صدر با قاطعیت این خواسته را رد کرد و گفت: «من آماده شهادتم، هرگز خواسته‌های غیرانسانی و ضددینی شما را قبول نخواهم کرد و راه من همان است که انتخاب کردم! من یک مسلمانم و در برابر سرنوشت همه مسلمانان جهان و نه تنها عراق و ایران مسؤولم. حمایت از انقلاب اسلامی ایران و رهبری آن یک وظیفه شرعی است!»
وقتی که مزدوران بعثی، از منصرف کردن آیت الله صدر و خواهرش مأیوس شدند، آن دو را روز سه شنبه 23 جمادی الاول 1400 قمری زیر شکنجه به شهادت رساندند. پیکر مطهر این دو شهید در جوار حرم امام علی (ع)، در آرامگاه خانوادگی «شرف‌الدین» به خاک سپرده شده است.
امام خمینی (ره) بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران به‌مناسبت شهادت آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر و خواهرش آمنه بنت‌الهدی در دوم اردیبهشت سال 1359 خطاب به ملت مسلمان ایران و مسلمین جهان پیامی صادر کردند. در بخشی از این پیام آمده است: «شهادت این بزرگواران که عمری را به مجاهدت در راه اهداف اسلام گذرانده‌اند به دست اشخاص جنایتکاری که عمری به خونخواری و ستم‌پیشگی گذرانده‌اند عجیب نیست؛ عجب آن است که مجاهدان راه حق در بستر بمیرند و ستمگران جنایت پیشه، دست خبیث خود را به خون آنان آغشته نکنند.»
ادامه جریان صدر در عراق
پس از شهادت سید محمد باقر صدر عموزاده او سید محمد به رهبری شجاع برای معارضین شیعه تبدیل شد. او به احیای نماز جمعه، عزاداری سیدالشهدا (ع) و پیاده روی نجف تا کربلا در نیمه شعبان پرداخت. ایشان مسجد کوفه را پایگاهی فعال برای ایراد خطبه‌های آتشین خود علیه سیاست‌های حزب بعث عراق قرار داد.
با شهادت سید محمد صدر، چهارمین و آخرین پسر او مقتدی خود را مهم‌ترین بازمانده خاندان صدر یافت که می‌توانست سکان داری جریان صدر در عراق را بر عهده گیرد. مقتدی صدر بیشتر از آنکه با فعالیت‌های علمی اش شناخته شود با فعالیت‌های سیاسی اش مشهور است. صدر به گرایش مذهبی_عربی و مخالفت با نفوذ خارجی در عراق شهرت دارد. او بعد از سقوط صدام حسین به عنوان یکی از مهم‌ترین رهبران جریان‌های سیاسی شیعه در عراق ظهور کرد. مقتدی صدر به نماد مقاومت در برابر حضور آمریکا تبدیل شد و از حمایت بسیاری از عراقی‌ها برخوردار بود. ایشان عنوان «قهرمان وطن پرست» را به خود اختصاص داد.
مقتدی صدر سپاه «جیش المهدی؛ سپاه مهدی» را با هدف مقاومت در برابر اشغالگران خارجی در نخستین سال‌های پس از سقوط حکومت بعث ایجاد و به مقابله با آمریکا پرداخت.
صدر پس از فروپاشی حکومت بعث عراق از جریان‌های سیاسی نزدیک به جمهوری اسلامی ایران مطرح می‌شد اما به تدریج به علت گرایش ملی گرایانه عربی از ایران فاصله گرفت. رفتارهای صدر غالباً غیر قابل پیش بینی بوده و اتخاذ تصمیم‌های غیرمنتظره از ویژگی‌های او است. نمونه بارز آن اعلام چند باره کناره گیری از سیاست توسط مقتدی صدر است که هر بار مدت زیادی دوام نمی‌آورد و او مجدداً به صحنه‌ی سیاسی عراق باز می‌گردد.
شهید آیت الله سید محمدباقر صدر به پشتوانه دانش فقهی خود بیشتر در محیط نظری و تئوریک نقش آفرینی سیاسی، اجتماعی داشته و اگر چه در میدان مبارزه و عمل نیز زحمات فراوانی را متحمل شده اما این حضور عملی نیز بر اساس همان مبانی و دیدگاه‌های فکری آن شهید عالی مقام بوده است.
سید محمد صدر نسبت به سوابق خود از وجه تئوریک و فقهی اندکی فاصله گرفته و به جهاد میدانی با استفاده از تریبون نماز جمعه و فعالیت در اجتماع روی می‌آورد. شهید صدر ثانی با درایت خود موج احساسات عراقی‌ها را به سمت و سوی مقاومت در برابر استبداد بعث هدایت کرد و به حرکت صدریون رنگ و بوی مردمی بخشید.
مقتدی صدر نیز در تقویت صبغه مردمی جریان صدر راه پدر را ادامه داد و توجه خود را در عوض نخبگان و خواص جامعه شیعه در عراق به طبقات فرودست جامعه معطوف کرد. همچنین بزرگنمایی هویت عربی شیعه در عراق به زعامت جریان صدر مهم‌ترین برنامه‌ای بوده که در دوران رهبری مقتدی صدر پی گرفته شده است.
کد خبر 6426337
