بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
زهرا طیبی| بعد از آنکه ترامپ اعلام کرد، مذاکرات میان ایران و آمریکا روز شنبه به صورت رسمی آغاز می‌شود، نتانیاهو هم برای آنکه بگوید از صحبت‌های ترامپ در مورد ایران چندان هم غافلگیر نشده است و خیلی هم بی‌اطلاع نیست، ادعایی که چند روز پیش، تام کاتن، سناتور جمهوری‌خواه آمریکا در مورد ایران مطرح کرده بود را تکرار کرد و گفت: «با رئیس‌جمهور ترامپ درباره راه‌های رسیدگی به بحران برنامه هسته‌ای ایران، بحث کردیم و اگر بتوانیم توافقی با ایران داشته باشیم همانند لیبی، این یک توافق خوب خواهد بود!» اگرچه چهره‌های جنگ‌طلب کابینه ترامپ هم مطلوب‌ترین گزینه در برخورد با ایران را مهار و تعطیل شدن کامل برنامه هسته‌ای ایران می‌دانند، اما شبیه‌سازی مدل لیبی برای ایران، معنای روشنی دارد، نتانیاهو دنبال آن است تا ایده تضعیف ایران را حتی در میز مذاکره هم جای دهد و ایده لیبیزاسیون ایران را مطرح می‌کند. اما بین فعالیت هسته‌ای و موقعیت لیبی 2003 با ایران 1404 تفاوت‌های زیادی وجود دارد.
معنای لیبی‌سازی ایران چیست؟
تام کاتن، سناتور جمهوری‌خواه آمریکا، چند روز پیش از برگزاری دیدار نتانیاهو و ترامپ، طرح لیبی‌سازی ایران را مطرح کرد و گفت: «ترامپ ترجیح می‌دهد با ایران هم توافقی شبیه به توافق لیبی در سال 2003 با آمریکا صورت بگیرد.» موضوعی که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم هم آن را در دیدار با ترامپ مطرح کرد. اگرچه نتانیاهو با مطرح کردن ایده لیبی‌سازی مذاکره با ایران، به دنبال دستاورد‌سازی برای خود و قرار دادن ایران در موضع ضعف بود، تا رفتار ترامپ در جلسه و تحقیر ضمنی خود را خنثی کند و خود را در جایگاه مطلع مذاکرات ایران و آمریکا نشان دهد، اما ادعای او چند معنا هم دارد؛ صهیونیست‌ها انگیزه‌هایی برای لیبی‌سازی ایران و اجرای این طرح دارند که آن را به طور جدی دنبال می‌کنند؛ ارسال نامه ترامپ به ایران، از کانال امارات، کشوری که رژیم‌صهیونیستی را به رسمیت شناخته و با آن روابط دیپلماتیک هم دارد، این شائبه را تقویت می‌کرد که اسرائیل به دنبال اعمال نفوذ در شروع روند مذاکرات احتمالی است، اگرچه اعمال نفوذ رژیم در مذاکراتی که یک طرف آن ایران بوده، پیش از این هم مسبوق به سابقه بود و صهیونیست‌ها تا توانستند در روند مذاکرات اختلال ایجاد کردند، اما ارسال نامه از کانال امارات، این‌بار زمین را برای صهیونیست‌ها هموارتر می‌کرد، مسیری که ایران با هوشمندی، آن را منحرف کرد. تکرار ادعای سناتور جمهوری‌خواه از زبان نتانیاهو در قالب این اعمال نفوذ، اثبات می‌کند که لابی‌های صهیونیستی کابینه ترامپ همچنان فعالند و اگرچه بعد از ماجرای سیگنال‌گیت، طیف جنگ‌طلب کابینه کمی تضعیف شده اما آن‌ها همچنان به دنبال آنند که در مذاکرات ایران، علاوه بر آنکه تعطیلی کامل برنامه هسته‌ای ایران را رقم می‌زنند، مقدمات تضعیف بیشتر ایران را فراهم کنند. علاوه بر این به‌نظر می‌رسد، نتانیاهو هدف دیگری هم از مطرح کردن ایده لیبی‌سازی ایران دارد. پیش‌فرض افکار عمومی ایران، بی‌نتیجه بودن مذاکرات با آمریکاست. مطرح کردن این گزینه که توافق خوب با ایران، تکرار توافق با لیبی در 2003 است آن هم پیش از شروع مذاکره، فضای بدبینی و بی‌اعتمادی به مذاکرات احتمالی را تشدید می‌کند و فشار افکار عمومی را به تیم مذاکره‌کننده افزایش می‌دهد، به این معنی که اگر قرار است دستاورد این مذاکرات چنین توافقی باشد، اساساً چرا مذاکره دنبال شده است. این گزاره قابل انکار نیست که کارشکنی‌ها و شیطنت‌های نتانیاهو در مورد ایران با هدف نابودسازی ایران مطرح می‌شود و دنبال کردن مسیر دیپلماسی توسط ترامپ، گزینه مطلوب او نیست به همین منظور با روی میز گذاشتن ایده لیبی‌سازی ایران، تحقق اهداف ضدایرانی‌اش را دنبال می‌کند. 
لیبی، مثل ایران نبود
فارغ از این موارد، اگر برنامه هسته‌ای ایران و لیبی و سرنوشت فعالیت هسته‌ای آن را در مقام مقایسه قرار دهیم، تقریباً هیچ شباهتی بین فعالیت هسته‌ای این دو کشور پیدا نمی‌شود. لیبی برنامه هسته‌ای‌اش را با کمک کشور‌هایی مثل روسیه و پاکستان راه‌اندازی کرد. قذافی از 1970 به دنبال شروع فعالیت هسته‌ای بود، اما برای شروع این فعالیت روی کمک کشور‌های دیگر حساب باز کرده بود. فعالیت هسته‌ای لیبی از 1975 به طور رسمی کلید خورد. در ژوئن 1975، لیبی و شوروی قراردادی امضا کردند که مرکزی برای شروع فعالیت هسته‌ای لیبی در نظر گرفته شده بود و یک رآکتور کوچک در آن قرار داشت. لیبی پس از آن قراردادی با فرانسه برای ایجاد رآکتور 600 مگاواتی هم امضا کرد، اما بعد از مخالفت‌های زیاد این معاهده نیز به نتیجه نرسید. لیبی در 1977 روابط خود با پاکستان را آغاز کرد، کیک زرد و اورانیوم را از نیجر خرید به این امید که فناوری هسته‌ای را از پاکستانی‌ها در لیبی یاد بگیرد. 1979 لیبی و شوروی تحقیقاتی برای ساخت رآکتور هسته‌ای تاجورا آغاز کردند. قذافی در همان زمان هم ساخت سلاح هسته‌ای را شروع کرد. رئیس‌جمهور لیبی، فعالیت محدود برنامه هسته‌ای خود را ادامه می‌دهد تا شروع حمله نظامی آمریکا به عراق، رئیس‌جمهور لیبی اعلام می‌کند که حاضر است داوطلبانه برنامه هسته‌ای خود را تعطیل کند، نهایتاً در 9 دسامبر 2003 مذاکرات 9 ماهه بین لیبی و آمریکا ادامه پیدا می‌کند و در 27 دسامبر، روند جمع‌آوری فعالیت هسته‌ای لیبی با حضور مقامات آژانس آغاز می‌شود و نزدیک به 55 هزار پوند، اسناد و سازه‌های موشکی لیبی هم به آمریکا منتقل می‌شود. نکته جالب توجه این است که تمام اقدامات و جزئیات فعالیت هسته‌ای لیبی، تحت نظر آمریکایی‌ها قرار داشت و فناوری ساخت و تولید انرژی و سلاح هسته‌ای محدود و وارداتی بود. 
دانش بومی به راحتی نابود نمی‌شود
برنامه هسته‌ای ایران و مسیری که طی کرد، تفاوتی 180 درجه‌ای با برنامه هسته‌ای لیبی دارد. ایران با استفاده از دانش بومی و با به‌کارگیری دانشمندان ایرانی، برنامه هسته‌ای خود را پیش برد به همین منظور نیز رژیم‌صهیونیستی برای ضربه زدن به برنامه هسته‌ای ایران، دانشمندان هسته‌ای ایرانی را در لیست ترور‌ها قرار داد. پیشرفت فعالیت برنامه هسته‌ای ایران در حال حاضر به حدی است که به تولید برق و استفاده از این فناوری در حوزه رادیودارو‌ها رسیده است. حالا بعد از ورود به صنعت هسته‌ای قابلیت ساخت رآکتور هسته‌ای و نیز ورود به چرخه سوخت هسته‌ای را دنبال می‌کند و همچنین وارد مرحله سرمایه‌گذاری شده، به گفته رئیس سازمان انرژی اتمی، در طول 2 سال گذشته بیش از 20 هزار میلیارد در این حوزه سرمایه‌گذاری شده است. برمبنای گزارش اجلاس عمومی آژانس جهانی انرژی اتمی در سال 2023، ایران جزو 10 کشور در حال ساخت رآکتور‌های تحقیقاتی بوده است. فعالیت هسته‌ای ایران بعد از کاهش تعهدات برجامی پیشرفت قابل توجهی پیدا کرد. آژانس در آخرین گزارش هم به این موضوع اشاره کرد که ایران از سال 2022 در حال حفاری 12 معدن اورانیوم جدید است. آژانس در بخشی از گزارش خود اشاره کرد که ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران در سه ماه گذشته 50 درصد افزایش پیدا کرده و به 275 کیلوگرم رسیده است. براین اساس حجم فعالیت هسته‌ای ایران به نحوی نیست که به ادعای صهیونیست‌ها با تکرار پدیده لیبی قابلیت اجرا داشته باشد، علاوه بر این ایران تمام اطلاعات فعالیت هسته‌ای خود را در اختیار آژانس نگذاشته و با کاهش تعهدات خود تنها در چهارچوب پادمان به همکاری با آژانس ادامه داده است، با فرض عزم جدی آمریکا برای تحقق این ایده، امکان عملی‌شدن آن وجود ندارد؛ در حال حاضر آژانس اطلاعات دقیقی ندارد که اورانیوم غنی‌شده ایران در کجا نگهداری می‌شود و بخشی از اعمال فشار‌ها برای افزایش بازرس‌ها و تعداد دوربین‌ها نیز به همین علت صورت گرفته است. 
ابتکار را دست بگیریم آمریکا فرصت زیاده‌خواهی نخواهد داشت
حتی با فرض آنکه آمریکا با هدف اجرای چنین طرحی برای ایران، پای میز مذاکره بیاید، بدیهی است که ایران با رفتار هوشمندانه در دام آن نخواهد افتاد و هیچ زمان با تعطیلی برنامه هسته‌ای موافقت نخواهد کرد. ایران پیش از این هم بار‌ها با زیاده‌خواهی‌های آمریکا مواجه بوده است. نگاهی به تاریخ مذاکرات هم این گزاره را اثبات می‌کند که ایران حتی در سال‌های مذاکرات برجامی زیر بار تعطیلی برنامه هسته‌ای ایران نرفته است. موضوعی که اوباما، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا بعد از به نتیجه رسیدن توافق برجام هم به آن اشاره کرد و گفت که اگر می‌توانست پیچ و مهره‌های فعالیت هسته‌ای ایران را باز می‌کرد اما امکان تحقق چنین امری وجود ندارد. با این وجود اگر ایران با ابتکار و ایده و چهارچوب مشخص در میز مذاکره حاضر شود، اجازه مطرح شدن خواسته‌های زیاده‌خواهانه و غیرواقعی را به آمریکا نمی‌دهد و در زمینی که آمریکا برای ایران چیده، بازی نمی‌کند. 
بازار