بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
وحیده کریمی| مذاکرات غیرمستقیم روز شنبه میان ایران و آمریکا به یکی از محورهای کلیدی مباحث دیپلماتیک این هفته تبدیل شده است. این گفت‌وگوها که به میانجیگری عمان انجام می‌شود، به‌عنوان فرصتی برای ارزیابی روابط دو کشور پس از سال‌ها تنش و بی‌اعتمادی مورد توجه قرار گرفته است. مذاکراتی که می‌تواند گره کور تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا را برای ما باز کند و برای ترامپ هم افتخار یک توافق جامع با ایران را به دنبال داشته باشد و حتی گامی باشد در جهت رفع مناقشات 40 سال و اندی دو کشور. بنابراین ایران تأکید دارد که این مذاکرات یک آزمون برای ارزیابی میزان صداقت و جدیت طرف مقابل است.
بازار
سید‌عباس عراقچی، وزیر امور خارجه که قرار است شنبه نماینده ایران پشت میز مذاکره باشد، یادآور شده است «‌‌ایران صرفا در صورتی به توافق نزدیک خواهد شد که منافع ملی کشور تضمین شود». از این‌رو اگر اعتماد متقابل میان دو کشور ایجاد شود و بر مسائل کلیدی، به‌ویژه برنامه هسته‌ای ایران، تمرکز شود، احتمال دستیابی به توافقاتی موقت یا حتی بلندمدت وجود دارد. عمان به عنوان میانجی می‌تواند نقش مهمی در این فرایند ایفا کند.
وزارت خارجه آمریکا هم در بیانیه‌ای اعلام کرده که این مذاکرات «گفت‌وگوهای مقدماتی» برای بررسی امکان توافق است و نه مذاکره رسمی. به گزارش الجزیره قطر، وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرده که «استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا، به عنوان نماینده این کشور در این گفت‌وگوها حضور خواهد داشت». در حالی که عباس عراقچی یک دیپلمات برجسته به همراه تیم دیپلماتیک ‌همراهش سابقه موفق مذاکرات برجامی را در کارنامه خود دارد، اما استیو ویتکاف‌ پیش از ترامپ نه یک دیپلمات بوده و نه یک مقام رسمی. بااین‌حال، ویتکاف به‌عنوان نماینده ویژه ایالات متحده در مذاکرات با ایران، چهره‌ای جنجالی و متفاوت در دولت آمریکا محسوب می‌شود.
او پیش از این در مذاکرات دیپلماتیک نقش رسمی نداشته، اما به دلیل تجربه موفق در مدیریت بحران‌های پیچیده و مهارت‌های مذاکره، از سوی ترامپ به این مأموریت مهم منصوب شده است. ویتکاف در اظهارات عمومی خود به نظر می‌رسد طرفدار دیپلماسی و مذاکره است. او در مصاحبه‌ای با تاکر کارلسون، از ضرورت بررسی برنامه‌های هسته‌ای ایران برای جلوگیری از دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای سخن گفته و اشاره کرده که توافق ممکن است تنها راه برای کاهش تنش‌ها باشد. این دیدگاه نشان‌دهنده تمایل او به یافتن راه‌حل‌های دیپلماتیک است. با‌این‌حال، موضع‌گیری‌های ویتکاف در برخی موارد باعث شده او به‌عنوان یک مذاکره‌کننده عمل‌گرا و نه لزوما طرفدار توافق کامل شناخته شود. وی همچنین به خوبی از فشارهای داخلی آمریکا، از‌جمله مخالفت‌های برخی نمایندگان کنگره، آگاه است و تلاش می‌کند مواضع خود را با مخاطرات سیاسی داخلی هماهنگ کند. دولت ترامپ در رابطه با ایران رویکرد دوگانه‌ای دارد. در حالی که ویتکاف و معاون رئیس‌جمهور تلاش دارند از طریق دیپلماسی به نتیجه برسند، مقامات دیگری از‌جمله مشاور امنیت ملی بیشتر به گزینه‌های نظامی تمایل دارند. این تضاد داخلی می‌تواند بر روند مذاکرات و موفقیت آن تأثیر بگذارد. به‌ هر حال نباید از نظر دور داشت که علاوه بر اختلافات داخلی آمریکا، فشارهای خارجی از سوی اسرائیل و برخی گروه‌های منطقه‌ای نیز ممکن است مواضع ویتکاف و راهبرد مذاکرات را پیچیده‌تر کند. این چالش‌ها او را مجبور می‌کند که با مهارت بالا میان خواسته‌های مختلف در داخل و خارج از آمریکا توازن ایجاد کند.
تاکنون این‌گونه القا شده که ویتکاف نماینده‌ای است که تلاش می‌کند میان خواسته‌های دیپلماتیک و فشارهای سیاسی تعادل ایجاد کند. او حتی اخیرا نیز ‌به توییت وزیر خارجه ایران که گفته بود «ایران هرگز به دنبال سلاح هسته‌ای نخواهد بود» واکنش نشان داده و نوشته بود «عالی». هرچند بعدا این پاسخ را حذف کرد. بنابراین با توجه به رویکرد عمل‌گرایانه ویتکاف، احتمال دارد که مذاکرات غیرمستقیم در روز شنبه بر موضوعاتی محدود و حساس مانند برنامه هسته‌ای ایران تمرکز داشته باشد. در صورت موفقیت این مذاکرات، می‌توان انتظار داشت که آمریکا به دنبال دستیابی به یک توافق موقت برای کاهش تنش‌ها باشد. با‌این‌حال، شکست مذاکرات نیز می‌تواند به افزایش تنش‌های منطقه‌ای و فشارهای سیاسی داخلی برای هر دو کشور منجر شود. در دگر سوی ماجرا، برخی از تحلیلگران بر اهمیت این مذاکرات برای کاهش تنش در منطقه و تقویت دیپلماسی تأکید کرده‌اند. آنها معتقدند این فرصت می‌تواند مقدمه‌ای برای گفت‌وگوی مستقیم باشد؛ اگرچه روندی پیچیده و حساس خواهد داشت. در صورت موفقیت مذاکرات غیرمستقیم روز شنبه میان ایران و آمریکا، سناریوهای مختلفی در سطح جهانی قابل پیش‌بینی است. این سناریوها می‌توانند تأثیرات گسترده‌ای بر روابط بین‌المللی، اقتصاد جهانی و امنیت منطقه‌ای داشته باشند، ازجمله کاهش تنش‌های منطقه‌ای؛ زیرا موفقیت مذاکرات می‌تواند به کاهش تنش‌ها در خاورمیانه و افزایش همکاری‌های منطقه‌ای برای حل بحران‌های موجود منجر شود.
همچنین می‌توان به رفع تدریجی تحریم‌ها امید داشت؛ زیرا در صورت دستیابی به توافق، احتمال دارد برخی از تحریم‌های اقتصادی علیه ایران کاهش یابد. این موضوع می‌تواند به بهبود وضعیت اقتصادی ایران و بازگشت ایران به تجارت بین‌المللی منجر شود. از سویی موفقیت این گفت‌وگوها به تقویت دیپلماسی جهانی کمک خواهد؛ زیرا موفقیت این مذاکرات می‌تواند به‌عنوان الگویی برای حل اختلافات بین‌المللی از طریق دیپلماسی مورد استفاده قرار گیرد. این امر می‌تواند اعتماد به دیپلماسی را در سطح جهانی افزایش دهد. همچنین از تأثیر این مذاکرات بر بازارهای انرژی هم نباید غافل شد؛ چراکه با کاهش تنش‌ها و احتمال بازگشت ایران به بازارهای جهانی نفت و گاز، قیمت انرژی ممکن است تثبیت شود. این موضوع می‌تواند تأثیرات مثبتی بر اقتصاد جهانی داشته باشد.
موفقیت مذاکرات می‌تواند به بهبود روابط ایران با کشورهای اروپایی و آسیایی منجر شود؛ زیرا این کشورها از کاهش تنش‌ها و افزایش همکاری‌های اقتصادی استقبال می‌کنند.
از سویی موفقیت مذاکرات ممکن است به تقویت موقعیت دولت آمریکا در سیاست داخلی منجر شود؛ زیرا این امر می‌تواند به‌عنوان یک دستاورد دیپلماتیک، مهم تلقی شود. بنابراین از زوایای مختلفی این مذاکرات زیر ذره‌بین قرار دارد و موفقیتش اثرات گسترده و مثبتی خواهد داشت؛ هرچند نگاه بدبینا‌نه‌ای هم وجود دارد که در صورت عدم جدیت طرفین یا مداخله عوامل خارجی مانند فشارهای اسرائیل یا مخالفان داخلی، احتمال شکست مذاکرات و حتی افزایش تنش‌ها وجود دارد. در صورت عدم جدیت طرفین یا مداخله عوامل خارجی، سناریوهای بدبینانه‌ای برای روابط میان ایران و آمریکا قابل تصور است؛ مانند افزایش تنش‌های نظامی. در صورت شکست مذاکرات، احتمال دارد آمریکا حضور نظامی خود در منطقه را تقویت کند و ایران نیز به اقدامات دفاعی و رزمایش‌های نظامی بیشتری روی آورد. این وضعیت می‌تواند به رویارویی مستقیم یا غیرمستقیم میان دو کشور منجر شود.
ممکن است شکست مذاکرات به اعمال تحریم‌های جدید و شدیدتر از سوی آمریکا و متحدانش منجر شود. این تحریم‌ها می‌توانند اقتصاد ایران را تحت فشار بیشتری قرار دهند و به نارضایتی‌های داخلی دامن بزنند. در صورت عدم توافق، ایران ممکن است برنامه هسته‌ای خود را گسترش دهد و به سطحی نزدیک به تسلیحاتی برسد. این اقدام می‌تواند نگرانی‌های بین‌المللی را افزایش دهد و به تشدید فشارهای دیپلماتیک و اقتصادی منجر شود.
همچنین شکست مذاکرات می‌تواند به افزایش رقابت میان ایران و متحدان آمریکا در منطقه منجر شود و آتش جنگ را در منطقه شعله‌ور کند و دستیابی به ثبات و صلح را تحت‌الشعاع قرار دهد.
بنابراین این مذاکرات نه‌تنها برای ایران و آمریکا، بلکه برای منطقه و جهان نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. امکان دارد این گفت‌وگوها به‌عنوان نقطه عطفی در تاریخ دیپلماسی دو کشور ثبت شو‌د، اما تحقق این امر به شفافیت، اعتمادسازی و اراده سیاسی طرفین بستگی دارد.