بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
وحیده کریمی| در‌حالی‌که مرحله نخست مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان با ارزیابی مثبت طرفین پایان یافته، برخی از چهره‌های شاخص جریان‌های تندرو در ایران، حملاتی شدید و صریح را علیه مسیر دیپلماتیک در پیش گرفته‌اند؛ حملاتی که از تریبون مجلس تا شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های رسمی بازتاب یافته‌اند.
گزارش‌ها از مذاکرات غیرمستقیم اخیر تهران-‌واشنگتن حاکی از آن است که مذاکره‌کنندگان دو کشور، مذاکرات را «سازنده» و «رو به جلو» توصیف کرده‌اند و قرار است دور دوم این گفت‌وگوها هفته آینده برگزار شود. با‌این‌حال، از ساعات ابتدایی پس از پایان ‌دور نخست، موجی از مخالفت‌ها از سوی برخی چهره‌های اصولگرا و رادیکال‌های نزدیک به جریان موسوم به پایداری شکل گرفته است.
مخالفت با مذاکره؛ از مجلس تا توییتر
در نخستین جلسه علنی مجلس پس از مذاکرات، مهدی کوچک‌زاده، نماینده اصولگرای تهران، ضمن حمله به مذاکره‌کنندگان، آنها را به تلاش برای «غارت اموال ملت» متهم کرد. وی با لحنی تهدیدآمیز خطاب به مردم گفت: «لحظه، لحظه‌ای حساس است و مراقب باشید... دنبال اینها نروید». این اظهارات بلافاصله با واکنش رئیس مجلس مواجه شد. محمدباقر قالیباف، در پاسخ به ادعای کوچک‌زاده مبنی بر بی‌اطلاعی مجلس از مذاکرات گفت: «این حرف صحیح و درستی نبود. شما از طرف مجلس نمی‌توانید بگویید که مجلس در جریان مذاکرات نبوده است».
حسن قشقاوی، نماینده رباط‌کریم نیز در واکنش به اظهارات مهدی کوچک‌زاده در مجلس، اعلام کرد‌ اعضای کمیته هسته‌ای‌ از روند مذاکرات حمایت می‌کنند. قشقاوی با تأکید بر اینکه نظارت مجلس به معنای دخالت در مذاکرات نیست، خاطرنشان کرد ‌هیچ‌گونه درخواستی از مذاکره‌کنندگان برای توضیح نداشته‌اند. او همچنین تأکید کرد که ادعای کوچک‌زاده مبنی بر عدم اطلاع از مذاکرات در آغاز، ناشی از جنگ روانی و تلاش برای ایجاد تفرقه در میان تصمیم‌گیران است. این نماینده مجلس با اشاره به حمایت قوی از رهبری و اجماع ملی، مذاکرات را فرصتی برای بهبود شرایط کشور دانست و با تأکید بر حرفه‌ای‌بودن تیم مذاکره‌کننده ایران، آن را اقدامی مثبت ارزیابی کرد.
در همین حال، حمید رسایی، دیگر چهره شناخته‌شده جریان پایداری، با اشاره به سخنان رهبر انقلاب درباره «عدم اعتماد به آمریکا»، تأکید کرد مذاکرات فعلی تنها برای «آشکار‌شدن چهره واقعی آمریکا برای مردم» انجام شده و باید از آن «انتظاراتی محدود» داشت. او حتی به دیدار کوتاه عراقچی و ویتکاف هم حمله کرد و حتی نزاکت دیپلماتیک را امری غیر‌معمول دانست و در پستی نوشت: «این برخورد اصلا چیز معمولی نیست». امیرحسین ثابتی‌منفرد، نماینده دیگر جریان پایداری‌ نیز که از مخالفان سرسخت مذاکره با آمریکا و رفع چالش‌های دو کشور است، نسبت به مذاکرات ابراز تردید کرد، اما آن را در صورت لغو تحریم‌های بانکی و نفتی، «قابل قبول» دانست و گفت: «اگر این اتفاق نیفتد، تکرار یک خسارت است». او در نهایت ‌گفت: «لذا به‌جای منت‌کشیدن از استکبار خارجی، به جنگ استکبار داخلی بروید و اموال بلوکه‌شده ملت را بگیرید».
تقابل ایدئولوژیک یا حفظ جایگاه سیاسی؟
در این بین، منتقدان مسیر دیپلماسی، مانند رحیم‌پور ازغدی، حتی به توهین‌های آشکار روی آوردند. او در توییتی با لحنی تحقیرآمیز، مذاکره‌کنندگان ایرانی را تحت ماجرای سخنان ترامپ مورد خطاب قرار داد؛ اظهارنظری که واکنش‌های تندی را در رسانه‌ها، از‌جمله عصر ایران، در پی داشت. این سایت نوشت: «شنیدن چنین سخنی نه از یک اراذل و اوباش، بلکه از عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، تأسفی عمیق برمی‌انگیزد».
برخی تحلیلگران معتقدند این مخالفت‌ها بیش از آنکه بر پایه تحلیل منافع ملی باشد، با انگیزه‌های جناحی و برای حفظ موقعیت در فضای سیاسی داخل کشور انجام می‌شود. تجربه برجام در سال 1394 نشان داده‌ مخالفت بی‌امان تندروها، هم‌صدا با لابی‌های مخالف در آمریکا و اسرائیل، در نهایت به خروج دولت ترامپ از توافق هسته‌ای انجامید.
ریشه‌های فکری؛ از انجمن حجتیه تا امروز
نگاهی به ریشه‌های فکری این جریان‌ها، به گفته ناظران سیاسی، نشان می‌دهد که مخالفت با تعامل با غرب‌ سابقه‌ای عمیق در بخشی از بدنه سیاسی جمهوری اسلامی دارد. حجت‌الاسلام منتجب‌نیا، از فعالان سیاسی اصلاح‌طلب، در گفت‌وگویی با خبرآنلاین، ریشه این دیدگاه را به تفکرات «انجمن حجتیه» نسبت داده که با شعار «عدم سازش با غرب» و نگاه آخرالزمانی، مخالف هرگونه تعامل بین‌المللی بودند.
صدای موافقان؛ مذاکره طاعون نیست
در مقابل اما‌ شماری از نمایندگان مجلس، از‌جمله احمد فاطمی، از تیم مذاکره‌کننده حمایت کرده و منتقدان تندرو را «اقلیتی متوهم» خوانده‌اند. او با اشاره به حمایت رهبر انقلاب از مذاکرات غیرمستقیم گفت: «ملت بدانند آنهایی که توییت می‌زنند و با ادبیاتی سخیف نسبت‌های ناروا به تیم دیپلماسی وارد می‌کنند، وحدت‌شکن هستند. اقلیتی متوهم هستند که بذر ناامیدی، یأس و وحدت‌شکن می‌پاشند. ملت بدانند که صدای اکثریت ملت و مردم و نمایندگان مردم صدای عقلانیت، وحدت و امید است و ما به تدبیر و هوشمندی مقام معظم رهبری ایمان داریم. ما به دیپلماسی ایمان داریم و مذاکره را طاعون نمی‌دانیم. ما از عزت و شرف ملت دفاع می‌کنیم و یقین داریم که تیم دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران، تیمی متدین، شجاع و کاربلد است و ما به آینده امیدواریم».
سلمان اسحاقی، نماینده قائنات نیز در جلسه علنی دیروز مجلس، در تذکری با تشکر از تیم مذاکره‌کننده گفت: «تیم مذاکره‌کننده با توجه به حفظ و شأن قانون اساسی، همه امور را با هماهنگی رئیس محترم مجلس شورای اسلامی و دو رئیس قوه دیگر انجام می‌دهد. اعتقاد دارم که رئیس محترم مجلس شورای اسلامی اجازه نخواهند داد تیم مذاکره‌کننده از هیچ‌یک از خط قرمزها عبور کند».
قسیم عثمانی، نماینده بوکان‌ هم در نطق میان‌دستور خود ضمن تقدیر از دولت، تیم مذاکره‌کننده و رهبر انقلاب بابت حمایت از مذاکرات با آمریکا، تأکید کرد که نظام جمهوری اسلامی بن‌بست‌ناپذیر است. او خواستار حمایت همه‌جانبه از روند دیپلماسی شد و از تندروها خواست از مواضع ولایت فراتر نروند. عثمانی با اشاره به ضرورت انسجام ملی، آن را مشروط به تحقق عدالت، کاهش فاصله طبقاتی و حذف تبعیض دانست. او هشدار داد که شکاف اقتصادی و وجود رانت در حاکمیت می‌تواند انسجام ملی را تهدید کند‌.
میرزایی، دیگر نماینده مجلس نیز در نطق خود در صحن علنی مجلس، با تأکید بر جایگاه جمهوری اسلامی به‌عنوان نظامی برخاسته از خون شهدا، از تیم مذاکره‌کننده خواست با قدرت، شجاعت و در چارچوب رهنمودهای رهبری عمل کنند و مسئولیت خود را در قبال خون شهدا در نظر داشته باشند.
عباس گودرزی، سخنگوی هیئت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگویی با اشاره به مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا تأکید کرد سیاست خارجی ایران بر پایه «عزت، حکمت و مصلحت» است. او گفت ایران اهل مذاکره است، اما در چارچوبی که شأن کشور حفظ شود. گودرزی افزود آمریکا کشوری «بدعهد» است و سابقه نقض توافق‌ها را دارد، به همین دلیل ایران مسیر گفت‌وگوی غیرمستقیم را برگزیده تا ضمن حفظ مصالح ملی، نشان دهد‌ خواهان گفت‌وگو است، اما با اقتدار و عقلانیت تصمیم‌گیری می‌کند.
حمایت از تیم مذاکره‌کننده خارج از مجلس هم دیروز ادامه یافت و محسن رهامی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب،‌ در گفت‌وگویی با خبرآنلاین، بر لزوم مذاکره و مصالحه در روابط ایران و آمریکا تأکید کرد و آن را مشابه روند صلح پس از جنگ جهانی دوم دانست. وی افزود: جمهوری اسلامی باید براساس آموزه‌های دینی و روش پیامبر اسلام، با مخالفان خود به مذاکره بپردازد. رهامی پیشنهاد کرد که مذاکرات ابتدا از سطح وزارت خارجه آغاز شود و در صورت موفقیت، به سطوح بالاتر و بازگشایی سفارت‌ها برسد. او همچنین به آثار مثبت روانی این اقدامات در بهبود وضعیت اقتصادی کشور اشاره کرد و افزود که اخبار مربوط به مذاکرات تأثیرات مثبتی بر کاهش قیمت دلار و طلا در ایران داشته است.
سخنگوی دولت نیز درباره مذاکرات بین ایران و آمریکا در عمان، با تأکید بر اینکه «دور اول مذاکرات ایران و آمریکا در فضای سازنده و حرفه‌ای برگزار شد»، توضیح داد: دولت مسیر دیپلماسی را دنبال می‌کند؛ اما با مذاکره چه بدون آن، مسئولیت ما تلاش حداکثری در رفع مشکلات مردم است. تخریب، غبارآلود کردن و توهین به افکار عمومی که با امید به آینده نگاه می‌کند، به نفع هیچ جریانی نخواهد بود؛ اتفاقا باید از فضای فعلی برای ترمیم شکاف مردم و مسئولان بهره گرفت.
رسانه‌ها و نقش دوگانه
رسانه‌های متعلق به جریان تندرو یا مخالف مذاکرات نیز ساکت نماندند و برای نمونه روزنامه کیهان در گزارشی مدعی شده‌ پیشنهاد طرف آمریکایی در مذاکرات «هیچ نشانی از تهدید نظامی یا تعطیلی برنامه هسته‌ای ندارد»، اما نسبت به «بدعهدی آمریکا» هشدار داده و همچنان بر ساز مخالفت با مذاکره تأکید داشته و ‌برای تیم مذاکره‌کننده خط‌و‌‌نشان ‌کشیده است.
نورنیوز، رسانه نزدیک به شمخانی هم‌ با بازنشر نظرات و توییت‌های مخالفان سرسخت مذاکرات، به تیم مذاکره‌کننده حمله می‌کند. حتی در مواردی که این نظرات دارای ادبیات تند بودند، این رسانه بدون تغییر آنها را منتشر کرده که واکنش‌هایی هم در‌بر داشته که چرا ادبیات سخیف برخی توییت‌ها در این رسانه بازنشر پیدا کرده که توهین مستقیم به وزیر امور خارجه و تیم مذاکره‌کننده بودند.
انسداد دیپلماتیک به نفع هیچ‌کس نیست
در‌حالی‌که کشور با بحران اقتصادی و فشارهای معیشتی روبه‌روست، ناظران هشدار می‌دهند که مخالفت با مسیر مذاکره می‌تواند انسداد دیپلماتیک و تداوم تحریم‌ها را به همراه داشته باشد. سؤال مهم اینجاست که در صورت شکست گفت‌وگوها، چه گروه‌هایی از تداوم بحران و ناامیدی اجتماعی سود می‌برند؟ آیا این مخالفت‌ها از سر دغدغه واقعی است یا تلاشی است برای حفظ موقعیت سیاسی در فضای بحران‌زده کشور؟
در این میان، آنچه‌ بیشتر از همه توجه‌ها را جلب کرده، واکنش تندروها و رادیکال‌ها در جناح اصولگرایی است که با هر نوع ارتباط و تعامل با غرب مخالف‌ هستند. این گروه‌ها که خود را مدافع اصول انقلاب می‌دانند، مذاکرات را تهدیدی جدی برای آرمان‌های خود و استقلال کشور قلمداد می‌کنند. در مقابل، جریان‌هایی از درون همین جناح، به‌ویژه کسانی که به رویکردهای معتدل‌تری تمایل دارند، به این مذاکرات به‌عنوان فرصتی برای کاهش فشارهای بین‌المللی و تقویت موقعیت ایران در عرصه جهانی نگاه می‌کنند.
بااین‌حال، نکته مهم این است که در نهایت، آینده این مذاکرات و واکنش‌های داخلی نسبت به آن، به قدرت و تأثیرگذاری بازیگران کلیدی در داخل ایران و همچنین تحولات بین‌المللی بستگی دارد. ایران باید بتواند در این شرایط حساس، به یک راهبرد جامع و متوازن دست یابد که هم منافع داخلی و هم موقعیت جهانی‌اش را حفظ کند. در این مسیر، حمایت از تیم مذاکره‌کننده اصلی اجتناب‌ناپذیر است و نمی‌توان پشت سربازان را در میدان جنگ با تکیه بر اختلاف‌های جناحی خالی کرد.
بازار