بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - فرارو /متن پیش رو در فرارو منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
زوی بارل (Zvi Bar"el)، تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه در روزنامه هاآرتص| پس از اولین دیدار میان هیئت‌های ایران و ایالات متحده که روز شنبه در مسقط برگزار شد، جو امیدبخشی به وجود آمد. مقامات هر دو طرف از «بحث‌های سازنده» و توافق بر سر برگزاری ملاقات مجدد در روز شنبه آینده خبر دادند. به گفته منابع خبری، استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در خاورمیانه، در جریان این نشست چند کلمه «مستقیم» با عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران رد و بدل کرده و پیش‌نویس توافقی را به او ارائه داده است که برای بررسی و تحلیل بیشتر به دولت ایران ارجاع شد. در پی این نشست، دونالد ترامپ نیز بیانیه‌ای صادر و اعلام کرد که مذاکرات «به‌خوبی پیش می‌رود». با این حال، تمامی این تحولات هنوز به هیچ وجه به معنای تحقق یک توافق میان دو کشور نیست.
چه کسی جدول زمانی مذاکرات هسته‌ای ایران را تعیین می‌کند؟
برای عباس عراقچی که ریاست هیئت ایرانی را در مذاکرات مربوط به توافق هسته‌ای در دوران دولت بایدن بر عهده داشت، وضعیت کنونی نوعی «دِژا وَو» (یادآوری گذشته) به شمار می‌رود. این شرایط یادآور یاد جو امیدوارکننده‌ای است که در آوریل 2021 (فروردین 1400) حاکم بود. در آن زمان، به نظر می‌رسید دو طرف در آستانه دستیابی به یک توافق تاریخی قرار دارند؛ به‌طوری که دو ماه بعد، حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت ایران اعلام کرد که اگر اراده سیاسی وجود داشته باشد و عباس عراقچی اختیارات لازم را دریافت کند، دولت ایالات متحده می‌تواند تحریم‌ها را همان روز لغو کند.
در سال 2021، ایران بود که جدول زمانی مذاکرات را تعیین می‌کرد و این به تحولات سیاسی داخلی کشور بستگی داشت. اما اکنون، ایران در شرایطی قرار گرفته که بین دو زمان گرفتار شده است. یکی از این زمان ها، مهلتی است که ترامپ برای شروع مذاکرات عنوان کرده است. زمان دوم، آخرین تاریخی است که کشور‌های امضاکننده برجام می‌توانند فرآیند بازگشت خودکار تحریم‌ها (مکانیسم ماشه) را که در توافق اولیه پیش‌بینی شده، اجرایی کنند. این تاریخ 25 اکتبر (3 آبان 1404) است، اما آماده‌سازی برای این فرآیند به 90 روز زمان نیاز دارد.‌
می‌توان فرض کرد که اگر مذاکرات با سرعت بیشتری پیش رفته و نتایج عملی به همراه داشته باشد، رئیس‌جمهور ترامپ ممکن است موافقت کند که مهلت تعیین‌شده را به تعویق بیندازد. در این صورت، کشور‌های اروپایی باید متقاعد شوند که ادامه مذاکرات، از دست دادن فرصت یک‌باره برای تمدید تحریم‌ها را توجیه می‌کند. عبارت مبهم و کلیدی در این زمینه «نتایج عملی» است.
ماهیت و تفسیر این نتایج، موضوع اصلی بحث در مذاکرات پیش رو خواهد بود. گزارش‌ها و بیانیه‌های صادر شده از سوی هر دو طرف، اجازه نمی‌دهند که نتیجه‌گیری دقیقی در مورد آنچه که ایالات متحده به دنبال آن است و آنچه که ایران حاضر به توافق بر سر آن است، صورت گیرد. سخنگویان ایرانی بر نسخه‌ای تأکید دارند که طبق آن، مذاکرات تنها به بخش هسته‌ای محدود خواهد بود و هیچ موضوع دیگری از جمله برچیدن برنامه تولید و استقرار موشک‌های بالستیک یا حمایت ایران از گروه‌های مقاومت در منطقه در دستور کار قرار نخواهد گرفت.
چرا ترامپ به‌جای مشاوران جنگ‌طلب، از استیو ویتکاف برای مذاکرات ایران استفاده می‌کند؟
در مقابل، دولت آمریکا تاکنون در چندین جبهه مختلف صحبت کرده است. از یک سو، استیو ویتکاف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا، توضیح داده که هدف رئیس‌جمهور ایجاد مکانیسم نظارتی مؤثر بر برنامه هسته‌ای ایران است. از سوی دیگر، مایک والتز، مشاور امنیت ملی، اعلام کرده است که کل برنامه هسته‌ای و شبکه موشک‌های بالستیک ایران باید برچیده شود. ترامپ تا به امروز موضعی مبهم را حفظ کرده و به نظر می‌رسد که منتظر است تا محدودیت‌های احتمالی یک توافق را درک کند تا بتواند هدفی را در چارچوب آن تعیین کرده و موفقیت را بر اساس آن تعریف کند. با توجه به رفتار ترامپ که استیو ویتکاف را به عنوان رئیس تیم مذاکره‌کننده منصوب کرده و نه والتز، و همچنین عزم نمایشی او برای دستیابی به توافق، می‌توان فرض کرد که شرایط اساسی برای رسیدن به هر توافقی ممکن است محدودتر از شرایط توافق اصلی باشد.
ترامپ در دوره قبلی ریاست‌جمهوری خود، جان بولتون، مشاور امنیت ملی و مایک پومپئو، وزیر امور خارجه که هر دو خواهان اقدام نظامی علیه ایران بودند را از سمت‌های خود برکنار کرد. این دو مقام ارشد همچنین از حامیان اصلی بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل بودند و در تلاش‌های مستمر او برای قانع کردن ترامپ به خروج از توافق هسته‌ای، نقش مهم و تعیین کننده‌ای داشتند. در مقابل، استیو ویتکاف با مأموریتی متفاوت وارد میدان می‌شود و احتمالاً با نتانیاهو در خصوص تفسیر تهدید هسته‌ای ایران و روش‌های مقابله با آن هم‌نظر نخواهد بود. نتانیاهو باید به‌خوبی درک کرده باشد که در مورد ایران، ترامپ او را «منصوب» کرده است تا حمله نظامی را هدایت کند؛ اما در نهایت ترامپ خواهد بود که شرایط را تعیین خواهد کرد.
ایران که یک سال کامل پس از خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای منتظر ماند تا نقض این توافق از سوی واشنگتن رخ دهد، همواره تأکید کرده که آماده است در هر زمان به شرایط و محدودیت‌های تعیین‌شده در آن توافق بازگردد؛ مشروط بر آنکه تحریم‌ها لغو شده و تضمین‌هایی داده شود که ایالات متحده دیگر آن توافق را نقض نخواهد کرد.
به نظر می‌رسد این موضع می‌تواند مبنای ادامه مذاکرات باشد، اما در دل این رویکرد چالش‌هایی نهفته است که تهدیدی جدی برای هر توافقی که دو طرف به دنبال آن هستند، ایجاد می‌کند. ترامپ به‌طور قاطع از بازگشت به توافق قدیمی امتناع کرده و ابتکار عمل خود را به‌عنوان تلاشی برای دستیابی به یک توافق جدید معرفی می‌کند؛ توافقی که باید از نظر او بهتر و قابل‌اعتمادتر از توافقی باشد که باراک اوباما آن را امضا کرده بود. هنوز مشخص نیست که آیا ایران حاضر است تنها با ایالات متحده یک توافق جدید امضا کند؛ بدون آنکه بسته‌ای بین‌المللی که تضمین‌های لازم برای لغو تحریم‌ها را فراهم می‌آورد، در آن گنجانده شود.
آیا ایران و آمریکا بر سر یک توافق موقت به توافق می‌رسند؟
یکی از سوالاتی که همچنان بدون پاسخ باقی مانده، این است که دو طرف چگونه قصد دارند به توافق نهایی برسند. آیا ایالات متحده و ایران برنامه دارند که این فرآیند را در یک حرکت سریع و در یک جدول زمانی کوتاه انجام دهند و همه مسائل را در مقابل همه مسائل مبادله کنند؟ یا اینکه قصد دارند روند مذاکرات را به یک فرآیند طولانی و پیچیده تبدیل کنند که شامل مراحل مختلفی باشد، بدون اینکه نتیجه نهایی آن تضمین شده باشد؟
گزارشهایی که در دو روز اخیر منتشر شده، نشان می‌دهد که در قالب حسن نیت و اعتمادسازی، ایران خواسته است به میلیارد‌ها دلار موجود در حساب‌های خود در بانک‌های مختلف در سراسر جهان دسترسی پیدا کند. در همین راستا، گزارش‌ها حاکی از آن است که ایالات متحده ممکن است یک توافق کوتاه‌مدت و محدود را پیش برده و به‌عنوان پایه‌ای برای دستیابی به توافق جامع و نهایی در آینده عمل کند. این گزارش‌ها ممکن است به ساختار مراحل مختلف توافق اشاره کنند، اما باید با شک و تردید به آنها نگریسته شود؛ چرا که تاکنون اهداف نهایی این مذاکرات به‌طور دقیق مشخص نشده‌اند.
بازار