بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - صبح نو /متن پیش رو در صبح نو منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
دور دوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا بر سر احیای توافق هسته‌ای، به میزبانی سفارت عمان در شهر رم برگزار شد و با پیشرفت «رو به جلو» به پایان رسید. در این مذاکرات که با حضور عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد ایرانی و استیو ویتکاف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا و به میانجی‌گری عمان انجام شد، دو طرف بر سر ورود به مرحله بعدی گفت‌وگوها توافق کردند. محور اصلی اختلافات همچنان موضوع «تضمین در برابر راستی‌آزمایی» است: ایران خواهان دریافت تضمین‌های معتبر برای رفع مؤثر تحریم‌هاست و تأکید دارد تنها در صورت لغو واقعی تحریم‌ها و ارائه تضمین، حاضر به توافق است؛ درحالی‌که آمریکا تصریح می‌کند هرگونه توافق باید با راستی‌آزمایی دقیق پایبندی ایران همراه باشد تا اطمینان دهد تهران به سمت تسلیحات اتمی حرکت نمی‌کند.
بازار
تضمین معتبر برای رفع تحریم‌ها، خواسته ایران است
مقام‌های ایرانی همواره بر ضرورت دریافت تضمین‌های قابل اتکا از آمریکا جهت انتفاع اقتصادی ایران و پایدار ماندن رفع تحریم‌ها تأکید کرده‌اند. این مطالبه پس از تجربه خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در سال 2018 پررنگ‌تر شد و تهران می‌خواهد اطمینان یابد که رفع تحریم‌ها دائم و غیرقابل بازگشت خواهد بود. به گفته مذاکره‌کنندگان ایرانی، بدون تضمین کافی، هر توافقی برای ایران پرریسک است و ممکن است سرنوشت برجام تکرار شود. ایران تصریح کرده تنها در چارچوب لغو مؤثر تحریم‌ها، ارائه تضمین‌های معتبر و احترام به حقوق ملت ایران حاضر به ادامه مذاکرات است. درعین‌حال، تهران می‌گوید اهدافی فراتر از برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ندارد و با راستی‌آزمایی در چارچوب‌های مورد توافق بین‌المللی مشکلی ندارد.
تهران بارها اعلام کرده به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیست و حتی رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز اخیرا خاطرنشان کرده بود که بدون تأیید آژانس، هر توافقی صرفا روی کاغذ خواهد بود. بنابراین ایران ضمن پذیرش اصل نظارت فنی، خواهان آن است که در ازای اقداماتش، منافع اقتصادی تضمین‌شده‌ای دریافت کند و تحریم‌ها به‌طور عملی برداشته شوند. به‌روزرسانی بیانیه وزارت خارجه عمان پس از پایان دور دوم مذاکرات رم نیز بر مطالبه ایران صحه می‌گذارد. در این بیانیه تصریح شده هدف مذاکرات، رفع تحریم‌ها در کنار اطمینان از عدم نظامی‌شدن برنامه هسته‌ای ایران و حفظ توان ایران برای توسعه انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز است. به بیان دیگر، تهران به ‌دنبال تضمینی است که هم بهره‌مندی اقتصادی‌اش از توافق حداکثری باشد و هم حقوق هسته‌ای صلح‌آمیزش محفوظ بماند. عباس عراقچی، رئیس هیأت ایرانی در پایان مذاکرات رم فضای گفت‌وگوها را «مثبت و رو به جلو» توصیف کرد و گفت طرفین در خصوص برخی اصول به تفاهم بهتری دست یافته‌اند. این تفاهمات اولیه زمانی به نتیجه پایدار خواهد رسید که خواسته ایران درباره ضمانت رفع تحریم‌ها تأمین شود. ایران تأکید دارد بدون تضمین، هر لحظه امکان بازگشت تحریم‌ها و نقض تعهدات وجود دارد و چنین وضعیتی برای اقتصاد کشور غیرقابل قبول است.
در سوی مقابل، ایالات متحده آمریکا بر ضرورت راستی‌آزمایی دقیق تعهدات ایران اصرار می‌ورزد. از دید واشنگتن، اطمینان از ماهیت صرفا صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران و عدم دستیابی تهران به سلاح اتمی، خط قرمز اصلی است. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا صراحتا اعلام کرد مذاکرات رم با هدف تضمین عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای برگزار می‌شود . به این منظور آمریکا خواستار آن است که برنامه غنی‌سازی ایران در سطح محدودی (زیر 3٫67 یا 4 درصد) باقی بماند و ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران از میزان معینی فراتر نرود.
همچنین ایالات متحده بر اعمال یک نظام بازرسی و نظارت فراگیر توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأکید دارد تا هرگونه تخطی احتمالی به سرعت آشکار شود. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، مذاکرات رم را «یک روز مثبت برای صلح» توصیف کرد و نقش آژانس در راستی‌آزمایی هر توافقی میان تهران و واشنگتن را تعیین‌کننده دانست.
فضای رسانه‌ای و روایت‌سازی‌های پیرامون مذاکرات
دور تازه گفت‌وگوهای ایران و آمریکا در فضایی آکنده از گمانه‌زنی‌ها، اخبار ضد و نقیض و فضاسازی رسانه‌ای جریان داشت. از یک‌سو، رسانه‌های نزدیک به محافل ضدایرانی و اسرائیل، حجم بالایی از اخبار جعلی و شایعات را پیرامون مذاکرات رم منتشر کردند.
 به گفته یک مقام ایرانی، حجم انتشار اخبار خلاف ‌واقع درباره دور رم به‌مراتب بیش از دور قبلی در مسقط بود. برای نمونه، در میانه مذاکرات شایع شد هیأت ایرانی محل گفت‌وگو را ترک کرده که بعدها مشخص شد صرفا برای اقامه نماز بوده و ترک کامل مذاکرات صحت نداشت. همچنین در ساعات پایانی نشست رم، گمانه‌زنی‌های تأییدنشده‌ای درباره توافق یا شکست مذاکرات در برخی رسانه‌ها منتشر شد که بلافاصله توسط منابع موثق تکذیب گردید. عباس عراقچی نیز تأکید کرد که هیچ‌یک از این گمانه‌زنی‌ها مورد تأیید نیست و بهتر است به آنها توجه نشود. از سوی دیگر، اسرائیل که به‌طور رسمی در این مذاکرات حضور نداشت، به تلاش‌های پشت پرده برای اثرگذاری بر روند گفت‌وگوها پرداخت. رسانه‌های صهیونیستی فاش کردند که دیوید بارنیا، رئیس موساد و ران درمر، وزیر امور راهبردی اسرائیل هم‌زمان با دور دوم مذاکرات به رم سفر کردند و در دیداری محرمانه با استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا، پیام‌ها و نگرانی‌های تل‌آویو را منتقل نمودند.
این دیدارها خارج از چارچوب رسمی مذاکرات انجام شده و نشانگر نارضایتی اسرائیل از روند رو به جلو در گفت‌وگوهای ایران و آمریکا تلقی می‌شود. ناظران معتقدند مقامات صهیونیست از احتمال کاهش تنش‌ها و بازگشت به چارچوب توافق 2015 ناخشنودند، چراکه این امر را مغایر رویکرد تقابلی خود می‌بینند. اسرائیل حتی از کاخ سفید خواسته در صورت شکست دیپلماسی، گزینه نظامی علیه ایران را مدنظر قرار دهد. بااین‌حال، به صورت علنی وزیر خارجه اسرائیل اظهار کرده اگر جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح اتمی از طریق روش‌های دیپلماتیک ممکن باشد، برای تل‌آویو قابل قبول است که نشان می‌دهد تل‌آویو نمی‌خواهد در ظاهر در برابر مذاکرات قرار گیرد، هرچند در عمل برای سخت‌تر کردن شروط توافق تلاش می‌کند. علاوه بر اسرائیل، برخی محافل سیاسی در داخل آمریکا نیز رویکردی منتقدانه یا محتاطانه نسبت به این گفت‌وگوها اتخاذ کرده‌اند. گزارش‌هایی در رسانه‌های نزدیک به دموکرات‌ها منتشر شده که یادآور مخالفت جمهوری‌خواهان با برجام است. 
دور بعدی و چشم‌انداز توافق
با پایان دور دوم در رم، طرفین ضمن ابراز رضایت محتاطانه از پیشرفت حاصل ‌شده، برای ادامه مسیر اعلام آمادگی کرده‌اند. بر اساس بیانیه عمان، قرار است دور بعدی مذاکرات در چند روز آینده در مسقط پایتخت عمان برگزار شود. عراقچی نیز خبر داد که از روز چهارشنبه همین هفته (چند روز پس از مذاکرات رم)، گفت‌وگوهای فنی و کارشناسی در عمان آغاز خواهد شد و روز شنبه آینده، نتایج کار کارشناسان در سطح بالا مرور می‌شود.
این جدول زمانی فشرده نشان می‌دهد دو طرف برای حفظ شتاب ایجاد شده در رم تلاش دارند و نمی‌خواهند فرصت فراهم ‌شده را از دست بدهند. همچنین ادامه گفت‌وگوها در خاک عمان - کشوری بی‌طرف که میانجی‌گری آن مورد اعتماد تهران و واشنگتن است - می‌تواند به کاهش تنش‌های پیرامونی کمک کرده و تمرکز بر موضوعات اصلی را تسهیل کند. هرچند هنوز تا حصول یک توافق نهایی فاصله هست، اما نشانه‌های امیدبخشی دیده می‌شود. منابع مطلع فضای دور دوم را سازنده‌تر از دور نخست ارزیابی کرده‌اند و می‌گویند گفت‌وگوها از مرحله ارزیابی اولیه وارد مرحله چانه‌زنی جزئیات شده است.
مدل ایران: انتفاع اقتصادی و اجرای گام‌به‌گام
ایران در روند مذاکرات، مدلی گام‌به‌گام و متکی بر انتفاع اقتصادی ملموس را پیگیری می‌کند؛ مدلی که طی آن هر گام فنی یا محدودیتی که ایران می‌پذیرد، باید هم‌زمان با یک اقدام مشخص در زمینه رفع تحریم‌ها همراه باشد. به بیان ساده‌تر، تهران می‌گوید هر «تعهد» باید با یک «دستاورد واقعی» همراه شود.
در این چارچوب، ایران خواهان آن است که بخشی از دارایی‌های مسدود شده آزاد شود، مبادلات بانکی از سر گرفته شود و صادرات نفت بدون مانع انجام گیرد، سپس گام‌های بعدی را در خصوص محدودیت غنی‌سازی یا همکاری با آژانس اجرا کند. این مدل به‌نوعی اعتمادسازی متقابل در عمل است، نه بر پایه وعده و حرف.
مذاکره‌کنندگان ایرانی تأکید دارند تجربه تلخ برجام، جایی که ایران تعهدات خود را یک‌باره و کامل اجرا کرد ولی در ازای آن «رفع تحریم‌های واقعی» محقق نشد، نباید تکرار شود. به همین دلیل، مکانیزم مرحله‌بندی و پایش هم‌زمان پیشرفت‌ها در دستور کار ایران قرار دارد. تهران همچنین به‌ دنبال تعریف یک سازوکار نظارتی مستقل برای بررسی پایبندی طرف مقابل به تعهدات رفع تحریمی‌اش است تا در صورت بدعهدی، بتواند به سرعت پاسخ متناسب بدهد.
مدل آمریکا: راستی‌آزمایی صرفا در چارچوب آژانس
در سوی مقابل، مدل مورد نظر آمریکا متکی بر نظارت کامل و اختصاصی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. واشنگتن بر این باور است که هیچ نهاد یا مکانیسمی جز آژانس صلاحیت و قابلیت راستی‌آزمایی دقیق اقدامات هسته‌ای ایران را ندارد. به همین دلیل، تأکید اصلی آمریکا بر اجرای پروتکل الحاقی، دسترسی‌های گسترده برای بازرسان و نصب تجهیزات نظارتی در تأسیسات ایران است.
از نظر واشنگتن، اگر بازرسی‌ها در بالاترین سطح انجام شود، نیاز به ارائه «تضمین کتبی» کمرنگ‌تر خواهد شد؛ زیرا در صورت نقض توافق، گزارش‌های آژانس فورا هشدار می‌دهند و جامعه جهانی می‌تواند واکنش نشان دهد. بااین‌حال، این نگاه از سوی ایران ناکافی و یک‌طرفه تلقی می‌شود؛ چراکه راستی‌آزمایی صرفا درباره اقدامات ایران انجام می‌شود، اما رفتار آمریکا و اجرای واقعی رفع تحریم‌ها از نظارت مؤثری برخوردار نیست.
چالش انباشت مواد هسته‌ای؛ گره سخت فنی
یکی از اصلی‌ترین چالش‌های فنی در مذاکرات اخیر، مسأله مواد انباشته ‌شده هسته‌ای ایران است. در جریان خروج آمریکا از برجام و کاهش تعهدات از سوی تهران، سطح و حجم غنی‌سازی اورانیوم ایران به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافت. ایران اکنون صدها کیلوگرم اورانیوم با غنای بالای 20 درصد و حتی مقداری با غنای 60 درصد در اختیار دارد که در صورت تمایل فنی می‌تواند ظرف مدت کوتاهی آن را به سطح تسلیحاتی (90 درصد) نزدیک کند.
برای آمریکا و متحدانش، این انباشت مواد، نگران‌کننده‌ترین بخش پرونده هسته‌ای ایران است. به همین دلیل، ایالات متحده خواهان کاهش فوری این ذخایر و انتقال یا رقیق‌سازی آن‌هاست. در مقابل، ایران تأکید دارد که این مواد، در واکنش به بدعهدی آمریکا و در چارچوب قانون مجلس تولید شده‌اند و تنها زمانی حاضر به کاهش آن است که انتفاع اقتصادی قابل راستی‌آزمایی و تضمین‌ شده دریافت کند.
این موضوع به یکی از اصلی‌ترین محل‌های چانه‌زنی در مذاکرات رم تبدیل شد. بر اساس برخی گزارش‌ها، مذاکره‌کنندگان در حال بررسی گزینه‌هایی نظیر تعلیق تدریجی غنی‌سازی با درصد بالا، ذخیره‌سازی تحت نظارت یا واگذاری موقت به کشوری ثالث هستند. اما هنوز هیچ‌یک از این گزینه‌ها به نتیجه قطعی نرسیده است.
در نهایت، آنچه مذاکرات رم را از سایر نشست‌های سال‌های اخیر متمایز می‌کند، ورود طرفین به بحث‌های دقیق‌تر درباره مدل توافق است: ایران خواهان توافقی مرحله‌به‌مرحله با تضمین‌های واقعی اقتصادی است و آمریکا توافقی با تمرکز بر راستی‌آزمایی یک‌طرفه توسط آژانس می‌خواهد. اختلاف بر سر چگونگی برخورد با مواد انباشته‌ شده اورانیوم نیز به‌عنوان گره فنی، آینده این مسیر دیپلماتیک را با چالش مواجه کرده است.
آیا می‌توان مدلی مشترک یافت که هم ایران را از منافع اقتصادی توافق مطمئن کند و هم نگرانی‌های فنی آمریکا و آژانس را پاسخ دهد؟ پاسخ به این سوال، احتمالا در دور سوم مذاکرات که به ‌زودی در مسقط برگزار خواهد شد، روشن‌تر خواهد شد.
 در مجموع، مسیر دیپلماسی میان تهران و واشنگتن بار دیگر گشوده شده و مذاکرات رم نقطه عطف مهمی در این روند به حساب می‌آید. چالش تضمین در برابر راستی‌آزمایی که بازتاب‌دهنده بی‌اعتمادی متقابل به جا مانده از تجربیات گذشته است، همچنان مهم‌ترین مانع پیش روی توافق محسوب می‌شود. حل‌وفصل خلاقانه این مسأله - برای مثال از طریق مرحله‌بندی اقدامات یا ارائه ضمانت‌های مرحله‌ای - می‌تواند راه را برای توافقی «منصفانه و بادوام» که عمان نیز خواستار آن است هموار کند. به گفته مقامات عمانی، تنها از طریق گفت‌وگو و ارتباطات شفاف است که می‌توان به تفاهمی متقابل و معتبر به نفع همه طرف‌ها دست یافت. اکنون نگاه‌ها به دور سوم در مسقط دوخته شده است؛ جایی که فرصت دیگری برای نزدیک‌تر شدن دیدگاه‌های ایران و آمریکا فراهم خواهد شد. اگر هر دو طرف با واقع‌بینی و انعطاف به نگرانی‌های اصلی یکدیگر پاسخ دهند - یعنی ایران دغدغه‌های راستی‌آزمایی را رفع کند و آمریکا خواسته‌های تضمین ایران را درک نماید - می‌توان امیدوار بود فصل جدیدی در حل‌وفصل مسالمت‌آمیز مناقشه هسته‌ای گشوده شود. مذاکرات رم نشان داد که علی‌رغم فضای پرتنش گذشته، دیپلماسی همچنان کارآمدترین راه‌حل است و با ابتکار عمل دیپلماتیک می‌توان بن‌بست‌های چندساله را نیز پشت سر گذاشت. حال باید دید در هفته‌های پیش رو این روند رو به جلو حفظ خواهد شد و آیا دود سفید نهایی از دودکش مذاکرات بلند خواهد شد یا خیر.