چاپ

ایرانیان جهان - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
وزیر خارجه اسبق انگلیس به «گاردین» چه گفت؟
«دیوید اوئن» وزیر خارجه بریتانیا بین سال‌های 1977 تا 1979گفت که بریتانیا باید به‌خاطر اعتبارش در نهایت به نقش کلیدی خود در کودتای 1953 (28 مرداد 1332) که منجر به سرنگونی دولت «محمد مصدق» نخست‌‌‌وزیر وقت ایران شد، اعتراف کند.روزنامه گاردین 15 اوت- 24 مرداد در این خصوص نوشت: ایالات متحده 10 سال پیش با افشای حجم زیادی از اسناد اطلاعاتی رسما به نقش خود در کودتای 28 مرداد 1332 ایران اعتراف کرد.
در اسناد آمریکا، به وضوح مشخص شد که خلع مصدق که درست 70 سال پیش صورت گرفت، اقدام و تلاش مشترک «سیا» و «ام‌آی 6» (سرویس امنیت خارجی بریتانیا) بوده است. با این‌‌‌حال، موضع رسمی دولت انگلیس، امتناع از اظهارنظر در خصوص یک موضوع اطلاعاتی بوده است. خلع محمد مصدق به وسیله کودتا، ابتدا قرار بود در عملیات چکمه در آبان 1331 (نوامبر 1952) انجام شود. پس از آنکه مصدق به عنوان نخست‌‌‌وزیر ایران برگزیده شد و نفت ایران که پیش از آن تحت سلطه انگلیس بود، ملی شد، ام‌آی6، پیش‌‌‌نویس عملیات چکمه علیه دولت مصدق را تدوین کرد. دولت «هری ترومن» رئیس‌‌‌جمهور وقت ایالات متحده قصد نداشت اقدامی علیه دولت وقت ایران انجام دهد زیرا مصدق را به عنوان یک سنگر در مقابل کمونیسم می‌‌‌دید اما «وینستون چرچیل» نخست‌‌‌وزیر بریتانیا توانست دوایت آیزنهاور رئیس‌‌‌جمهور ایالات متحده را راضی به اقدام علیه دولت مصدق کند. در بهار 1953، سیا برنامه‌‌‌ریزی مشترک با ام‌آی‌6 را آغاز و عملیات به «آژاکس» تغییر نام پیدا کرد. در هفتادمین سالگرد کودتا علیه دولت مصدق، دیوید اوئن به روزنامه گاردین گفت: «دلایل خوبی برای اعتراف به نقش انگلیس به همراه ایالات متحده در (کودتای) سال 1953 در سرنگونی تحولات دموکراتیک وجود دارد. باید اعتراف کنیم که اشتباه کردیم و به گام‌‌‌هایی که به سوی ایران دموکراتیک در حال گسترش بود، آسیب زدیم. با این اعتراف تا حد اندکی به ایجاد اصلاحات کمک و آن را امکان‌پذیر کنیم.»
در دوران تصدی لرد اوئن در وزارت خارجه، رژیم بیمار شاه در جریان انقلاب اسلامی سقوط کرد، که بسیاری از مورخان آن را پیامد تاخیری مرگ دموکراسی ایران در اوت 1953 می‌دانند. اوئن می‌گوید: من برای شاه روشن کردم که شکل حکومت او باید راه را برای اصلاحات دموکراتیک باز کند، اما ‌ای کاش از بیماری جدی او اطلاع داشتم و می‌توانستم خیلی زودتر در سال 1978 او را تحت فشار قرار دهم تا برای معالجه در سوئیس بماند. یک فیلم مستند جدید به نام «کودتای 53»، تاریخچه کودتای 28 مرداد را دنبال می‌کند و بر زندگی یک جاسوس جوان بریتانیایی متمرکز است که نقش مهمی را در این عملیات ایفا کرده است. این جاسوس انگلیسی «نورمن داربیشایر» نام دارد. این فیلم مستند به کارگردانی و نویسندگی «تقی امیرانی» و با همکاری «والتر مرچ» تولید شده است. فیلم کودتای 53 به‌رغم آنکه نقدهای تمجید‌‌‌آمیز زیادی دریافت کرده است اما به واسطه رمز و رازهای دولت انگلیس در خصوص کودتای 28 مرداد، موفق نشده است که شرکت توزیع‌‌‌کننده‌‌‌ای برای بازاریابی در خصوص این فیلم پیدا کند. امیرانی در این خصوص می‌‌‌گوید: «تلاش‌‌‌های عجیب و شومی برای سرکوب محتوای فیلم و همچنین فرصت جذب توزیع‌‌‌کننده صورت گرفت.» «ریچارد نورتون تیلور» نویسنده کتاب «دولت رمز و راز» در خصوص وزارت اطلاعات و رسانه‌‌‌های انگلیس می‌‌‌گوید: «ناراحت‌‌‌کننده، چرند و در حقیقت غیرسازنده است که دولت انگلیس به پنهان شدن در پشت شعار قدیمی خود یعنی «نه تایید و نه رد» ادامه دهد و همچنان از اعتراف به نقش اصلی ‌ام‌آی6 در سرنگونی مصدق، امتناع می‌‌‌ورزد و این در شرایطی است که سال‌هاست اطلاعات زیادی از جمله اسناد رسمی سیا درباره این مساله فاش شده است.»