چاپ

ایرانیان جهان - اعتماد / « روابط ایران و اروپا چالش پشت چالش » عنوان سرمقاله روزنامه اعتماد نوشته محمد جواد قهرمانی است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
گزارش رسانه‌های غربی مبنی بر انتقال موشک‌های بالستیک ایرانی به روسیه آخرین نمونه از تحولاتی است که به واکنش اعلامی و اعمالی جدی اروپا و امریکا درقبال جمهوری اسلامی ایران انجامیده است. در اولین گام، کشورهای غربی به تصویب برخی تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران اقدام کردند. اما پرسش مهم این است که در پی گزارش‌های اخیر، چه چشم‌اندازی را می‌توان برای روابط ایران و اروپا ترسیم کرد؟ اولین موضوعی که لازم است پیش از پاسخ به این پرسش بیان شود وضعیت روابط ایران و اروپا طی سالیان اخیر است؛ کشورهای اروپایی در زمان خروج دونالد ترامپ، رییس‌جمهور سابق امریکا، از برجام، تلاش کردند تا حدی جمهوری اسلامی ایران را متقاعد سازند که اروپا با سیاست‌های یکجانبه امریکا همراهی نخواهد کرد. هرچند اروپا ظاهرا اراده خود در پیگیری این سیاست را نشان داد، اما در عمل از توان کافی برای حمایت از خواسته‌های ایران و جلوگیری از بدتر شدن روابط با غرب برخوردار نبود. در این رویکردِ اروپا، مخالفت با ترامپ نیز نهفته بود، به دلیل آنکه سیاست‌های ترامپ، امریکا را به کنشگری غیر قابل اتکا برای اروپا تبدیل می‌کرد. با این حال، به قدرت رسیدن جو بایدن در امریکا، این امید را به وجود آورد که احتمال بهبود روابط میان ایران و غرب وجود دارد. هرچند، به دلایل مختلف احیای برجام در این دوره محقق نشد. اما با گذشت زمان، وقوع جنگ اوکراین تفاوت مهمی نسبت به گذشته ایجاد کرد، یعنی یک عامل مهم دیگر بر رویکرد اروپا و البته امریکا نسبت به جمهوری اسلامی ایران سایه افکند و آن پیوند زدن تهران با جنگ اوکراین بود. به این معنا که اگر پیش‌تر موضوعات امنیتی مربوط به ایران در حوزه هسته‌ای و مسائل خاورمیانه خلاصه می‌شد اکنون، به باور اروپا، اقدامات ایران از طریق حمایت از روسیه، امنیت اروپا را نیز هدف قرار داده است. اولین موضوعی که در این ارتباط مطرح شد این بود که جمهوری اسلامی ایران به انتقال پهپاد به روسیه اقدام کرده است.
اما در ادامه مقامات اروپایی همواره نگرانی خود را در خصوص تقویت همکاری‌های نظامی ایران و روسیه اعلام می‌کردند. یکی از موضوعات مطرح شده، امکان انتقال موشک‌های بالستیک به روسیه از جانب ایران بود که ظاهرا از اظهارنظرهای مقام‌های اروپایی این‌گونه بر می‌آمد که نسبت به این موضوع حساسیت بسیار بالایی دارند و آماده‌اند واکنش جدی به این مساله درصورت وقوع نشان بدهند. همانطور که گفته شد گزارش برخی رسانه‌های غربی مبنی بر انتقال موشک‌های بالستیک به روسیه واکنش جدی اروپا را نیز در پی داشت. طیف گسترده‌ای از مقامات اروپایی به محکوم کردن همکاری‌های ایران و روسیه پرداختند. مقامات امریکا نیز به همین‌سان مواضع خود را همگام با اروپایی‌ها اعلام کردند. درعمل، نیز اولین واکنش، اعمال تحریم‌هایی علیه برخی افراد و نهادهای جمهوری اسلامی ایران بوده است.
با این تفسیر اروپایی که این همکاری ایران با روسیه امنیت اروپا را هدف قرار داده، به نظر می‌رسد بسیاری از ابعاد روابط دو‌طرف در حال حاضر تحت‌الشعاع این موضوع قرار گرفته است. اگر به مواضع اروپا در پرونده هسته‌ای نیز نگریسته شود به خوبی می‌توان این موضوع را درک کرد. تروییکای اروپایی نقش برجسته‌ای در تصویب آخرین قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ایفا کرد؛ موضوعی که امریکا ظاهرا مخالف آن بود اما در انتها امریکا نیز به آن رأی مثبت داد.

در حال حاضر نیز این موضوع بار دیگر مطرح شده است. به گونه‌ای که روزنامه گاردین اخیرا در گزارشی به بده بستان احتمالی ایران و روسیه پرداخته است. به ادعای این روزنامه، جو بایدن، رییس‌جمهور امریکا، و کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا، در دیدار اخیرشان، نگرانی‌های خود از اینکه روسیه در ازای عرضه موشک‌های بالستیک توسط ایران، اسرار هسته‌ای را با این کشور به اشتراک بگذارد، مطرح کردند. دو طرف همچنین اشاره کردند که این دو کشور «در زمانی که تهران در فرآیند غنی‌سازی اورانیوم کافی برای تکمیل هدف بلندمدت خود برای ساخت یک بمب هسته‌ای قرار دارد، همکاری نظامی‌شان را تقویت کرده‌اند.»
در کنار دغدغه‌های امنیتی ذکر شده که می‌تواند بر تمام ابعاد روابط ایران و اروپا تأثیر بگذارد، باید به این نکته نیز اشاره شود که اروپا همچنان خواهان ایفای نقش برجسته در موضوعات مختلف بین‌المللی است؛ چنین تحولاتی به‌طور طبیعی اهرم‌های مناسبی در اختیار آن قرار می‌دهد؛ به این معنا که حل مسائل ایران در موضوعات مختلف با غرب بدون خواست و حضور اروپا میسر نخواهد بود. در این وضعیت، به نظر می‌رسد اروپا تمایل دارد نقشی متفاوت و معکوس نسبت به گذشته، یعنی زمانی که ترامپ یکجانبه از برجام خارج شد، ایفا کند.
به‌طور کلی، می‌توان گفت پرونده‌های مختلفی وجود دارند که روابط ایران و اروپا را تحت‌الشعاع قرار داده‌اند. مانورهای متعدد بر سر همکاری‌های نظامی ایران و روسیه بار دیگر نشان داده که تا چه اندازه جنگ اوکراین به یکی از موضوعات مهم و جدید در روابط ایران و اروپا تبدیل شده است. این موضوع می‌تواند دستورکارهای سیاست خارجی کشور را تحت تأثیر قرار بدهد، به ویژه آنکه هماهنگی کشورهای غربی امکان امنیتی‌سازی بیشتر تهران در این موضوع را برای آنها فراهم می‌کند. در این حالت، آنها از این اهرم نیز برای فشار بر ایران استفاده خواهند کرد.