چاپ

ایرانیان جهان - در سال 2016، ایران ابتکار منطقه‌ای کریدور خلیج فارس-دریای سیاه را ارائه کرد که این کریدور چندوجهی، از خلیج فارس و جنوب ایران آغاز و سپس با عبور از ارمنستان یا آذربایجان، به بنادر پوتی و باتومی گرجستان در دریای سیاه متصل می‌شود. از آنجا، کشتی‌های رو-رو از دریای سیاه عبور و به بنادر بورگاس و وارنا بلغارستان می‌روند.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
در نهایت، محموله‌ها مجددا از طریق جاده به یونان و اتحادیه اروپا انتقال می‌یابند. در چند سال گذشته، چند نشست تخصصی با حضور ذی‌نفعان کریدور (ایران، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، گرجستان، بلغارستان و یونان) برگزار شده که همه‌گیری ویروس کرونا، روند پایدار آن را مختل کرد.
وقایع ژئوپلیتیکی چند سال گذشته اعم از جنگ روسیه و اوکراین و تنش‌های دریای سرخ، موجب شده است که هند برای راه‌اندازی کریدور حمل‌ونقلی هند-اروپا به گزینه‌های جایگزین ابراز تمایل نشان بدهد. علاوه بر حضور هندی‌ها در کریدور بین‌المللی شمال-جنوب و کریدور عرب-مدیترانه که برای تحقق نیاز هند به مسیر‌های تجاری متنوع برای رسیدن به اروپا با دور زدن کانال سوئز پیش رفته است، کریدور خلیج فارس-دریای سیاه به موازات کریدور شمال-جنوب ترسیم و در دیدگاه هندی‌ها تثبیت شده و منافع آن را در نظر گرفته‌اند.
از طرفی، در خلال کنفرانس بین‌المللی علوم سیاسی که در دهلی‌نو برگزار شد، دولت ارمنستان پیشنهاد ایجاد یک مسیر جایگزین برای تجارت کالا به هند را داد. نارک مکرتچیان، وزیر کار و تامین اجتماعی ارمنستان، در این باره گفت: «دولت ارمنستان مصمم به مشارکت در پروژه‌های بزرگ منطقه‌ای و جهانی مانند توسعه کریدور شمال-جنوب (INSTC)، کریدور خلیج فارس-دریای سیاه و پروژه مشترک بندر چابهار بین هند و ایران است».
اهمیت کریدور خلیج فارس-دریای سیاه برای ایران ارائه و حمایت ایران از این کریدور ترانزیتی راهبردی با چند دلیل عمده صورت گرفته است. اول آن که اتصال بنادر جنوبی کشور (بندر عباس، امام خمینی، خرمشهر و چابهار) به پهنه‌های آبی پیرامون ایران (دریای عمان، خلیج فارس، دریای مدیترانه، دریای خزر و دریای سیاه) به ویژه اتصال ریلی، به موقعیت بی‌نظیر جغرافیایی ایران، ارزش چندین برابری می‌بخشد و بدین ترتیب، اتصال دریای عمان، خلیج فارس و دریای سیاه به یکدیگر امکان پذیر می‌شود.
دوم آن که اتصال کانونی سه کلان طرح راهبردی کریدور بین‌المللی شمال-جنوب، کمربند اقتصادی جاده ابریشم چین (BRI) و کریدور خلیج فارس-دریای سیاه، می‌تواند مسیر‌های آبی، جاده‌ای و ریلی عبوری از ایران باشد که ایران را به هاب ترانزیت و حمل‌ونقل منطقه و اوراسیا تبدیل می‌کند.
کاهش وابستگی ایران به مسیر ترکیه برای دستیابی به اتحادیه اروپا، سومین دلیلی است که ایران را به سمت کریدور جایگزین، سوق می‌دهد. ناسازگاری‌های چند سال گذشته در تعاملات حمل‌ونقلی ایران و ترکیه و همچنین رقابت ترانزیتی در کریدور شرق-غرب (کریدور ترانس کاسپین و اصرار بر کریدور جعلی زنگزور به منظور تغییر ژئوپلیتیک منطقه)، بخشی از دلایل تغییر رویکرد ایران به مسیر ترکیه هستند.

ایرانیان جهان

دلیل چهارم تکیه بر آینده‌نگری ایران در احیای مجدد راه‌آهن تبریز-جلفا-نخجوان-ایروان-تفلیس دارد که می‌تواند جایگزین مسیر ریلی کنونی اما پرهزینه و دشوار ایروان به شهر مغری در مرز ایران و ارمنستان شود. در واقع، اگر ایروان و باکو بتوانند اختلافات خود را بر سر تفسیر ماده 9 توافقنامه آتش‌بس 9 نوامبر 2020 که به احیای چندین راه‌آهن منطقه‌ای دوران شوروی مربوط می‌شود را حل کنند، ایران می‌تواند شبکه ریلی خود را به ارمنستان و گرجستان متصل کند. دلایل مذکور، پیشران‌های جمهوری اسلامی ایران برای راه‌اندازی تجاری هر چه سریع‌تر این کریدور محسوب می‌شوند.
راه‌اندازی کریدور‌های شمالی-جنوبی ایران با همسوسازی منافع کشور‌های ذی‌نفع کارشناس ارمنی، بنیامین پوغوسیان اظهار کرده است: «از آن جایی که جنگ سرد جدید، روابط اقتصادی و سیاسی روسیه و غرب را مختل می‌کند، هرگونه ترانزیت کالایی در مقیاس بزرگ از مرز روسیه و اروپا برای شرکت‌های بین‌المللی لجستیک و بیمه، بسیار خطرناک به نظر می‌رسد». بنابراین ایران به منظور بهره‌برداری از موقعیت جغرافیایی خود در جهت حصول منافع اقتصادی، می‌بایست به طور همزمان کریدور بین‌المللی شمال-جنوب و کریدور خلیج فارس-دریای سیاه که هر دو اتصال‌دهنده کشور‌های جنوبی به شمالی اوراسیا هستند، در دستور کار قرار دهد تا علاوه بر مسیر ترکیه برای دسترسی به اروپا، دو مسیر جایگزین دیگر داشته باشد و در بزنگاه‌های سیاسی و ژئوپلیتیکی، اکوسیستم اقتصادی و حمل‌ونقلی کشور را با مشکل مواجه نسازد.
برگزاری نشست‌های چندجانبه مستمر با کشور‌های ذی‌نفع با رویکرد اقتصادی، یکپارچه‌سازی بخش‌های وابسته به حمل‌ونقل و ترانزیت از جمله گمرک، بیمه و بانک با همکاری کشورها، مدیریت و دیپلماسی سازنده به منظور همسوسازی منافع طرفین، تکمیل یا تقویت حلقه‌های ارتباطی این کریدور‌ها با رعایت اولویت‌ها و راه‌اندازی سرویس منظم و برنامه‌ای از بنادر جنوبی کشور تا بنادر گرجستان در دریای سیاه که مدیریت و بهره‌برداری آن توسط بخش غیردولتی صورت گیرد، راهکار‌هایی هستند که می‌توانند ایران را در پیشبرد اهداف ترانزیتی و کریدوری خود، یاری برسانند.