چاپ

ایرانیان جهان - فن هیپل معتقد است: «من فکر می‌کنم که تلاش ژاپن بسیار ارزشمند و قابل ستودن است. اینکه مذاکرات احتمالی چه زمانی شروع می‌شود را نمی‌توان حدس زد ولی هر چه این مذاکرات زودتر شروع شود بهتر است.»
، خبرگزاری کیودو ژاپن مدعی شد دولت ایران در حال بررسی میانجیگری ژاپن در مذاکرات پشت پرده با دولت بعدی «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور منتخب آمریکا درباره موضوع هسته‌ای است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
خبرگزاری کیودو با انتشار این مطلب گزارش داد: دولت قبلی ترامپ رویکرد سختگیرانه‌ای نسبت به موضوع برنامه هسته‌ای ایران داشت که موجب افزایش تنش‌ها در روابط ایران و آمریکا شد. ژاپن کشور دوست ایران محسوب می‌شود و در صورت میانجیگری، انتظار می‌رود در کاهش تنش‌ها میان آمریکا و ایران درباره برنامه هسته‌ای آن و موضوع تحریم‌ها ایفای نقش کند.
پیش از این نیز و در دولت ابراهیم رئیسی برخی اخبار حاکی از میانجیگیری ژاپن برای احیای مذاکرات برجام مخابره شده بود.
در خصوص نقش ژاپن به عنوان میانجی در روابط ایران و آمریکا در دوره ترامپ می‌توان به تلاش‌های «شینزو آبه» نخست وزیر وقت ژاپن در دوره اول ترامپ در این زمینه نیز اشاره کرد.
هر چند تلاش‌ها در آن زمان بی نتیجه ماند ولی می‌توان ارزیابی کرد شرایط کنونی ایران، منطقه و مناسبات بین المللی متفاوت از آن زمان است و طرف ایرانی نیز برای گفت‌و‌گو با دولت ترامپ ابراز تمایل کرده است.
ژاپن به عنوان متحد آمریکا و کشوری که روابط دیرینه با ایران دارد می‌تواند به عنوان یک میانجی در روابط ایران با آمریکا و حتی غرب مطرح باشد. این کشور عضو 7 کشور صنعتی است و از لحاظ اقتصادی نیز جایگاه بالایی در نظام بین الملل دارد.
درباره این موضوع، خبرنگار تابناک گفتگویی با «اولی هاینونن» معاون پیشین مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در امور پادمان‌ها، پروفسور «فرانک فن هیپل» مدیر اسبق اداره علم و تکنولوژی کاخ سفید و استاد دانشگاه پرینستون و پروفسور «پل پیلار» استاد دانشگاه جورج تاون آمریکا انجام داده که در ادامه می‌آید.
«اولی هاینونن» ، معاون پیشین مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که تا تابستان سال 2010 مسئول مستقیم بازرسی‌های هسته‌ای ایران بود. وی رئیس سابق بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی و محقق پیشین مرکز روابط و علوم بین‌المللی دانشگاه هاروارد است. وی در حال حاضر پژوهشگر مرکز استیمسون در آمریکاست.
«پل پیلار» یکی از سردبیران نشریه نشنال اینترست و عضو ارشد مرکز تحقیقات امنیتی دانشگاه جورج تاون و نیز مرکز سیاست‌های امنیتی ژنو است. وی در سال 2005 پس از 28 سال فعالیت در جامعه اطلاعاتی ایالات متحده از سازمان اطلاعات مرکزی (DCI) بازنشسته شد و پس از آن به عنوان استاد مهمان در برنامه مطالعات امنیتی در دانشگاه جورج تاون حضور یافت.
مناصب ارشد دولتی پیلار، شامل افسر اطلاعات ملی خاورنزدیک و آسیای جنوبی، رئیس واحد‌های تحلیلی در CIA در حوزه‌های خاورنزدیک، خلیج فارس و آسیای جنوبی، معاون رئیس مرکز ضد تروریستی DCI و دستیار اجرایی مدیر اطلاعات مرکزی بوده است. پروفسور پیلار همچنین در شورای اطلاعات ملی به عنوان یکی از اعضای اصلی گروه تحلیلی آن فعالیت می‌کرد. وی کهنه‌سرباز جنگ ویتنام و افسر بازنشسته ارتش ایالات متحده نیز هست.
پل پپلار دارای مدرک افتخاری از کالج دارتموث، لیسانس فلسفه از دانشگاه آکسفورد و کارشناسی ارشد و دکترا از دانشگاه پرینستون است. کتاب‌های پل پیلار عبارتند از: «مذاکره برای صلح: خاتمه جنگ بعنوان یک روند چانه‌زنی (1983)»؛ «تروریسم و سیاست خارجی ایالات متحده (2001)»؛ «اطلاعات و سیاست خارجی ایالات متحده: عراق، 11 سپتامبر و اصلاح اشتباهات (2011)» و «چرا آمریکا جهان را اشتباه می‌فهمد: تجربه ملی و ریشه‌های سوءبرداشت (2016)».
*خبرگزاری کیودو ژاپن اعلام کرده که ایران در حال بررسی میانجیگری ژاپن در مذاکرات پشت پرده با دولت بعدی دونالد ترامپ، رئیس جمهور منتخب آمریکا در موضوع هسته‌ای است. ارزیابی شما از این موضوع چیست؟
هاینونن: «ژاپن به طور فزاینده‌ای به عنوان میانجی در اختلافات بین المللی، به ویژه تسهیل حل و فصل اختلافات تجاری از طریق مرکز میانجیگری بین المللی ژاپن (JIMC-Kyoto) نقش داشته است. همچنین باید به ارتباطات عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران با محافل دیپلماتیک ژاپن اشاره کرد. عراقچی به عنوان سفیر ایران در توکیو از سال 11-2007 خدمت کرد.»
پیلار: «احتمال میانجیگری ژاپن پنج سال پیش، زمانی که ترامپ در اولین دوره ریاست جمهوری خود بود و «آبه شینزو» نخست وزیر ژاپن بود، مطرح شد. در آن زمان، ایران تمایل کمتری برای گفت‌و‌گو با دولت آمریکا - که به تازگی کمپین «فشار حداکثری» خود را علیه ایران آغاز کرده بود - نسبت به الان داشت، اما ترامپ نکات مثبتی درباره میانجی‌گری احتمالی ژاپن گفت. شاید تصمیم گیرندگان ایرانی در آن زمان هنگام مطرح کردن مجدد موضوع میانجیگری ژاپن، نظرات ترامپ را در ذهن داشتند.»
فن هیپل: «من فکر می‌کنم که تلاش ژاپن بسیار ارزشمند و قابل ستودن است. اینکه مذاکرات احتمالی چه زمانی شروع می‌شود را نمی‌توان حدس زد ولی هر چه این مذاکرات زودتر شروع شود بهتر است.»
*با توجه به تمایل دولت ایران برای گفت‌و‌گو با دولت ترامپ و برخی میانجی‌گری‌ها، آیا این امکان وجود دارد که مذاکرات ایران و آمریکا زودتر از حد انتظار آغاز شود؟
هاینونن: «مسائل روی میز پیچیده است و هر توافقی نتایج دور از دسترس دارد؛ بنابراین مهم است که کانال‌های ارتباطی حتی زمانی که جلسات و ترتیبات سازمانی تنظیم می‌شوند روشن باشند. با توجه به این موضوع و شناخت بسیاری از افراد کلیدی دولت ترامپ در این زمینه، فکر می‌کنم که آنها کانال‌های مستقیم ایجاد کنند و روی واسطه‌ها حساب چندانی نکنند»
پیلار: «این امکان وجود دارد، اما ابهاماتی در طرف ایالات متحده وجود دارد. یکی به این موضوع مربوط می‌شود که ترامپ تصمیم می‌گیرد ابتدا روی چه چیزی تمرکز کند، زیرا به دنبال کسب اعتبار برای دستیابی به توافقات جدید است. اگر او توجه بیشتری به آتش بس در غزه یا جنگ در اوکراین داشته باشد، ممکن است مذاکرات جدی با ایران (بر سر مسائل هسته‌ای و احتمالا موضوعات منطقه‌ای غیر از غزه) با وقفه مواجه شود. یکی دیگر از ابهامات این است که ایالات متحده چه نوع خواسته‌هایی از ایران خواهد داشت. فهرست خواسته‌هایی که «پمپئو» وزیر امور خارجه وقت در دوره اول ترامپ اعلام کرد غیرواقعی بود و چیزی نبود که ایران بتواند به عنوان مبنایی برای مذاکره با آن موافقت کند.»
فن هیپل: «متأسفانه، همانطور که ایران می‌داند، ترامپ قابل پیش‌بینی نیست و من هنوز هیچ بینشی از افرادی که او در گفت‌و‌گو با ایران درگیر خواهد کرد، ندارم.»
* ژاپن روابط خوبی با ایران دارد و متحد آمریکاست. ژاپن تا چه اندازه می‌تواند نقش سازنده‌ای در این میانجی گری ایفا کند؟
هاینونن: «مذاکره و حل مسائل پیچیده‌ای که بر منطقه و فراتر از آن تأثیر می‌گذارد، برای دولت آینده آمریکا مهم است. آنها مطمئناً خود را درگیری خواهند کرد، اما نه فقط برای گفت‌و‌گو، بلکه به دنبال راه حلی بادوام هستند که احتمالاً فراتر از مفاد برجام خواهد بود.»
پیلار: «میانجی‌های بالقوه تا حد زیادی قابل تعویض هستند و ژاپن می‌تواند به روش‌هایی مشابه عمانی‌ها یا قطری‌ها کمک کند. با توجه به عدم وجود کانال ارتباطی منظم و مستقیم بین واشنگتن و تهران، یکی از راه‌ها برقراری اولیه ارتباطات خوب است. سپس میانجی می‌تواند فرمول‌های مصالحه‌ای را پیشنهاد کند که هیچ یک از طرفین به دلیل ترس از نشان دادن انعطاف‌پذیری بیش از حد، آماده پیشنهاد کردن از سوی خود نیستند.»
فن هیپل: «ژاپن پیش از این و در دوره نخست وزیری «شینزو آبه» نیز برای کاهش تنش میان ایران و آمریکا (دولت اول ترامپ) تلاش کرده بود. این تلاش‌ها هر زمان که صورت بگیرد ارزشمند و قابل تقدیر است.»
*عمان و قطر پیش از این میانجی در روابط ایران و آمریکا محسوب می‌شدند. چه عواملی باعث شد ژاپن چنین نقشی را بر عهده بگیرد؟
هاینونن: «ژاپن دلایل متعددی برای علاقه مندی به حل این اختلافات دارد. دلایل ژاپن نه تنها اقتصادی، بلکه شامل دلایل امنیتی نیز می‌شود. ژاپن یکی از حامیان رژیم NPT است که به دلیل عدم پایبندی ایران به تعهدات پادمانی خود به تدریج به خطر افتاده است. این مذاکرات با رفتار «کشور‌های مقاومت» (resistant states) یعنی روسیه، ایران و کره شمالی نیز ارتباط دارد که رفتار این کشور‌ها نیز مایه نگرانی است.»
پیلار: «ژاپن امیدوار است که هر نقش سازنده‌ای که در به سرانجام رساندن توافق ایفا می‌کند و ترامپ برای آن ادعای اعتبار می‌کند، منجر به برخی از لطف‌های ترامپ به ژاپن، به ویژه در مورد مسائل اقتصادی مانند تعرفه‌ها شود.»