چاپ

ایرانیان جهان - این دو نظریه‌پرداز آمریکایی ضمن توصیه به ترامپ برای پیگیری روند دیپلماسی با ایران از او خواستند که گزینه نظامی را نیز در نظر داشته باشد. هرچند که به گفته هاس و نفیو احتمال موفقیت گزینه نظامی بسیار اندک است. باوجود اینکه هاس اخیرا بازنشسته شده ولی هنوز صدای مهمی در سیاست خارجی آمریکا محسوب می‌شود.
این دو تئوریسین گفته بودند که اولین گام ترامپ در قبال ایران باید باز کردن در مذاکره باشد ولی همزمان به تهران بگوید که همه سناریوها روی میز است از جمله استفاده از گزینه نظامی توسط خود آمریکا یا همپیمانان آن یعنی اسرائیل.
البته اینگونه صحبت‌ها، جدید نیست و از 20 سال پیش روسای جمهوری آمریکا چه جمهوریخواه و چه دمکرات این ایده را داشتند که هر گونه مذاکره با ایران باید ذیل سیاست چماق و هویج باشد و هر دو گزینه با هم استفاده شود تا نتیجه مطلوب آمریکا به زعم خود آنها حاصل شود.
امروز اگر دوباره بحث مذاکره و گزینه نظامی در قبال ایران از سوی آمریکا مطرح شده به این دلیل است که تیم سیاست خارجی ترامپ یک تیم بسیار دست‌راستی است و تا به امروز مواضع ضدایرانی شدیدی داشتند. لذا به نظر می‌رسد که افرادی چون هاس و نفیو می‌خواستند به ترامپ هشداری بدهند که زیر فشار این تیم وارد درگیری با ایران نشود. بلکه ابتدا باید حتما گزینه و مسیر دیپلماسی را امتحان کند.
در حال حاضر صداهای خیلی زیادی در آمریکا شنیده می‌شود؛ چه از طرف افرادی که در حال خروج از کاخ سفید هستند و چه کسانی که به زودی کار خود را در کابینه جدید ترامپ آغاز می‌کنند. امروز در روزنامه‌ها، رسانه‌ها و حتی مقاله‌هایی که در ژورنال‌های علمی نوشته می‌شود مشاهده می‌کنیم می‌گویند که ایران 2025 میلادی نسبت به قبل خیلی فرق کرده است؛ یعنی هم از نظر قدرت نظامی و هم از نظر موقعیت سوق‌الجیشی‌اش در خاورمیانه. آنها مدعی هستند که ایران الان در ضعیف‌ترین موقعیت خود در بعد از انقلاب است. حتی اخیرا در مقاله‌ای خواندم که نوشته بود ایران کنونی حتی از ایران زمان حمله صدام نیز ضعیف‌تر است.
در این مقاله ادعا شده بود که شاید ایران از نظر سخت‌افزارهای نظامی قوی‌تر شده باشد ولی از نظر اراده در موقعیت ضعیف‌تری قرار دارد. درواقع به زعم نویسنده مقاله مذکور در زمان جنگ تحمیلی، اراده و انسجام زیادی بین جامعه ایران وجود داشت. صاحب‌نظران آمریکایی با چنین استنباطی می‌گویند که الان بهترین زمان است که فشار زیادی روی ایران وارد بیاورند.
یک استاد دانشگاه جورج تاون نیز مدعی شده بود که اگر پیش از مذاکره به ایران حمله کنیم خیلی بیشتر به نتیجه خواهیم رسید.
البته این گونه صحبت‌ها، مواردی است که بین نخبگان، اساتید دانشگاه و رسانه‌های آمریکایی مطرح می‌شود و مشخص نیست که دولت ترامپ چقدر بخواهد این سیاست را در دستورکار قرار دهد.
هر چند به نظر من این روزها صداهایی مبنی بر استفاده از تهدید نظامی علیه ایران بیش از قبل یعنی دو، سه دهه قبل شنیده می‌شود. هنوز مشخص نیست که چنین تهدیداتی ممکن است جنبه داخلی داشته باشد و یا برای جلب نظر هم‌پیمانان این کشور باشد.
از سوی دیگر باوجود اینکه ترامپ یک فرد جنجالی است و حرف‌هایی می‌زند که طرف مقابلش را شوکه می‌کند اما او در موارد مختلف در یک چارچوب سیستمی باید تصمیم بگیرد که صداهای مختلفی در آن وجود دارد. بخشی از این صداها خواهان استفاده از ابزار نظامی هستند و دسته دیگر معتقد هستند که گزینه ابزار نظامی باید در بلندمدت مورد توجه قرار بگیرد.
دونالد ترامپ معروف است به شخصی غیرقابل پیش‌بینی با صحبت‌هایی عجیب. در خصوص این ویژگی ترامپ باید به تئوری «مرد دیوانه» رجوع کرد که در زمان نیکسون مطرح شد. چارچوب این تئوری این بود که اگر رئیس‌جمهور آمریکا خود را به عنوان یک فرد غیرقابل پیش‌بینی و دیوانه به دنیای خارج معرفی کند، آنها عقب‌نشینی بیشتری خواهند داشت. ترامپ تلاش دارد شبیه به این تئوری عمل کند اما باید توجه داشت که این تئوری مرد دیوانه حتی زمان نیکسون هم عمل نکرد.
اخیرا مصاحبه‌ای با برخى افراد بالارتبه روسیه که در زمان اتحاد جماهیر شوروى سمت داشتند انجام شد و از آنها پرسیدند که آیا این تئوری مرد دیوانه روی تصمیمات شوروی در مقابل آمریکا اثری داشت یا نه که اکثر این افراد گفتند خیر . آنها گفتند ما نیکسون را مى شناختیم و می‌دانستیم فرد بلوف زنی است. لذا امروز نیز مشخص است که تئورى مرد دیوانه از سوى ترامپ عمل نمى کند.
ترامپ در راستاى این نگاهى که دارد درباره ایران هم از گزینه دیپلماسى سخن مى گوید و هم از گزینه نظامى. با توجه به شرایط ایران و سابقه ترامپ، از بیستم ژانویه که ترامپ وارد کاخ سفید می‌شود ایران باید منتظر همه سناریوها باشد و در برنامه‌ای که طرح مى کند در مورد سیاست خارجی به خصوص در قبال آمریکا باید تمام این سناریوها را در نظر بگیرد.
باید توجه داشته باشیم که ترامپ تحت فشار خیلی شدیدی از طرف اسرائیل است و این موضوع را نباید هیچ وقت فراموش کنیم که این فقط ترامپ نیست که تصمیم مى گیرد بلکه فشار اسرائیل و کنگره آمریکا روى تصمیمات در خصوص ایران بسیار اثرگذار است.
ایران هیچ کدام از سناریوهاى ممکن را حتى اگر احتمال آن ضعیف باشد نباید نادیده بگیرد. حال اگر فرض را بر این بگذاریم که دونالد ترامپ وارد روند گفتگو با ایران شود، با توجه به رفتار وى در دوران نخست ریاست جمهوری اش احتمالا سعی خواهد کرد هم ایران را تهدید کند و هم تشویق. به قول معروف هدف ترامپ از مذاکره برد است. ‌ اگر کتاب معروف او یعنى هنر معادله را در نظر بگیریم دائما در آن کتاب مى گوید که در مذاکره باید برنده شد و امتیازات خیلى کمی به طرف مقابل داد. ترامپ مذاکره برد -برد را قبول ندارد و مى خواهد به زعم خود برنده هر مذاکره اى باشد.
همچنین یک ویژگى دیگر ترامپ این است که مى خواهد هر طرفى با او وارد مذاکره شد، به او احترام بگذارد. لذا براى گرفتن امتیاز از ترامپ باید به نوعى زیر بغل او هندوانه گذاشت.
در نهایت باید توجه داشت که برجام ٢٠١٥ به شکل اولیه اش مرده است و اگر قرار است توافقى شکل بگیرد همه چیز باید از اول شروع شود. امروز تیم مذاکره کننده ایران کسانى هستند که در زمان مذاکرات منتهى به برجام هم حضور داشتند و این امید مى رود که امروز با درس گرفتن از تجربیات گذشته بتوانند گام هاى درستى در مقابل آمریکا بردارند.
*استاد دانشگاه آلابامای جنوبی