چاپ

ایرانیان جهان - به گزارش خبرنگار اقتصادی ایونا به نقل از هم میهن، اول آنکه تغییر سیستم‌‏های مالی، بانکی و حسابداری هزینه‌‏بر خواهد بود. دوم اینکه اگرچه حذف صفرها اثرات مثبت روانی و اقتصادی به همراه دارد اما موفقیت بلندمدت آن به ادامه اصلاحات اقتصادی وابسته خواهد بود. حذف صفر از اسکناس، مدت‌هاست که در ذهن و فکر یکی از مردان اقتصاد کشور می‌چرخد؛ عبدالناصر همتی.
او که در دولت مسعود پزشکیان وزیر اقتصاد است و سکان کشتی پرتلاطم اقتصاد ایران را در دست دارد در دولت دوم حسن روحانی نیز رئیس کل بانک مرکزی بود و از همان جا به حذف صفرهای اسکناس و تغییر پول می‌اندیشید و همین است که دولت چهاردهم دوباره لایحه اصلاح قانون پولی و بانکی کشور را به مجلس ارائه داده که از اهداف آن می‌توان به حذف 4 صفر از پول ملی و تغییر واحد پولی کشور نام برد. این لایحه پیشتر یعنی در مرداد سال 1398 توسط هیئت وزیران دولت حسن روحانی تصویب شده بود و حالا دولت مسعود پزشکیان آن را به عنوان لایحه یک‌فوریتی به مجلس دوازدهم ارائه داده و هدف آن را اصلاح ساختار پولی کشور، کاهش تورم و افزایش کارآیی پول ملی در معاملات روزانه می‌داند. این تصمیم، مشابه اقداماتی است که کشور‌هایی مانند ترکیه در گذشته انجام داده‌اند.
ترکیه در سال 2005 برای کاهش آثار تورم مزمن خود، تصمیم گرفت شش صفر از پول ملی خود (لیر ترکیه) حذف کند. این اقدام باعث شد تا اقتصاد ترکیه از نظر روانی به ثبات برسد و مردم حس بهتری از ارزش پول خود پیدا کنند. ترکیه از 1970 تا اوایل 2000 با تورم مزمن و بسیار بالا مواجه بود. در دهه 1990، نرخ تورم سالانه گاهی به بیش از 100درصد نیز می‌رسید. در آن زمان ارزش پول ملی ترکیه به‌طور مداوم کاهش می‌یافت و اسکناس‌های با ارزش اسمی بسیار بزرگ (مانند یک میلیون لیر) رایج شده بود. همین موضوع باعث شد تا ترکیه سیاست حذف شش صفر از پول ملی خود را اجرایی کند. نکته مهم در ارتباط با کشور ترکیه این بود که حذف صفر از پول ملی همراه با اصلاحات ساختاری گسترده‌ای و با کمک صندوق بین‌المللی پول (IMF) و بانک جهانی اجرا شد.
مردادماه سال 1398 بود که دولت دوازدهم لایحه پیشنهادی بانک مرکزی مبنی بر تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان و حذف چهار صفر را تصویب کرد که هدف آن حفظ کارایی پول ملی، تسهیل و بازیابی نقش ابزارهای پرداخت نقد در تبادلات پولی داخلی، هماهنگی با آنچه در فرهنگ و عرف جامعه درباره واحد پول ملی رواج یافته است، بود.
کاهش هزینه چاپ و نشر اسکناس و سکوک و نیز رفع مشکلاتی از قبیل استفاده از ارقام بزرگ در مبادلات ساده روزمره، معضلات شمارش و حمل حجم بالای اسکناس و سکه و خارج شدن مسکوکات از چرخه مبادلات اقتصادی کشور، از دیگر اهداف این لایحه عنوان شده بود.
دولت چهاردهم دوباره این لایحه را به گردش درآورده و بر اساس متن تصویب‌شده یک بازه زمانی دوساله را برای تغییر واحد پولی کشور پیش‌بینی کرده که بر اساس این لایحه واحد پول ایران «تومان» خواهد بود و هر تومان معادل 10 هزار ریال جاری و یکصد پارسه است. به گفته شهرام دبیری، معاون رئیس‌جمهور، این لایحه در کمیسیون اقتصادی برای رفع ایرادات شورای نگهبان در حال بررسی است و دولت برای آن اولویتی قائل نشده است.
با این حال اسکناس‌هایی با حذف چهار صفر چند سالی است که در دست مردم می‌چرخد و این روند در دوره ریاست همتی بر بانک مرکزی به صورت کلی اجرایی شده بود؛ اسکناس‌هایی که صفرهای آن در قسمت بالایی آن کمرنگ و در قسمت پایین حذف شده بودند.
اینکه چرا دولت‌ها به سراغ چنین روشی می‌روند را باید در اوضاع بد اقتصادی کشورها جست‌وجو کرد؛ تورم بالا ارزش پول ملی را پایین می‌آورد و اعداد و ارقام مبادلات تجاری را دشوار می‌کند به همین دلیل یکی از راه‌ها این است که صفرها را از اسکناس‌ها حذف کنند؛ در نهایت نیز تاثیری بر روی شرایط تورم و جیب مردم ندارد و شاید بار هزینه حذف اسکناس‌های قدیمی و چاپ اسکناس‌های جدید را به دوش مردم بگذارد. اما باید به این نکته نیز توجه داشت که شرایط سیاسی و اجتماعی مثل تحریم‌ها و نارضایتی‌ها نیز در مسائل اقتصادی ایران دخیل است و نمی‌توان با تغییر پول تاثیر آنان را نادیده گرفت.
ایده حذف صفر از اسکناس را باید در دولت دوم مرحوم هاشمی‌رفسنجانی جست‌وجو کرد که در دستور کار بانک مرکزی قرار گرفت اما پیگیری نشد. دولت احمدی‌نژاد نیز در مقطعی به فکر آن افتاد و حتی به دنبال تغییر نام پول کشور افتاد و حتی در سایت بانک مرکزی از مردم نظرخواهی کرد که آیا با تغییر نام پول ملی به «پارسی» موافق هستند یا خیر. تیم اقتصادی دولت محمود احمدی‌نژاد به دنبال حذف سه صفر و همچنین تولید مسکوکات جدید بود اما شرایط در دولت حسن روحانی فراهم شد و بانک مرکزی در سال 1398 از طرح جدید ایران‌چک 500،000 ریالی رونمایی کرد که چهار صفر از آن حذف شده بود.
همتی به عنوان رئیس وقت بانک مرکزی درباره حذف صفرها گفته بود: «اصلاح نرخ برابری پول ملی ازطریق حذف صفرها وجهه‌ی پول ملی را در صحنه‌ی بین‌المللی ارتقا می‌بخشد و اقدامی است که در بسیاری از کشورها درکنار سایر اقدامات، سرآغازی برای اصلاحات جدی اقتصادی می‌شود.»
با این حال حذف صفرها تبعاتی نیز به همراه دارد. اول آنکه تغییر سیستم‌های مالی، بانکی و حسابداری هزینه‌بر خواهد بود. دوم اینکه اگرچه حذف صفرها اثرات مثبت روانی و اقتصادی به همراه دارد اما موفقیت بلندمدت آن به ادامه اصلاحات اقتصادی وابسته خواهد بود. همچنین حذف صفرها به‌تنهایی نمی‌تواند مشکلات بنیادی اقتصاد ایران را حل کند و نیاز است در کنار این سیاست، اقدامات و سیاست‌های مکمل نیز اجرایی شود. شق‌القمر نخواهد شد
ایده حذف صفرها از اسکناس موافقان و مخالفانی نیز دارد، موافقان می‌گویند حذف صفرها، آن هم در زمانی که دیگر از واژه «ریال» استفاده نمی‌شود پول را برای مردم کاربردی‌تر می‌کند و در مقابل مخالفان معتقد هستند باید ساختارهای اقتصادی کشور را به صورت زیربنایی درست کرد و ظاهر مهم نیست.
اسفندیار جهانگرد، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با «هم‌میهن» در پاسخ به این پرسش که دلیل اینکه دولت به سمت حذف صفرهای پول رفته چیست؟ عنوان کرد: «دلیل آن تورم و کاهش ارزش پول ملی است اما با حذف سه صفر و چهار صفر مسئله حل نخواهد شد. تنها راه این است که دولت کانال‌های ایجاد تورم را بندد که دلیل اصلی وجود چنین کانال‌هایی مشکلات ساختاری در اقتصاد کشور است.»
او افزود: «دولت باید از چاپ پول زیاد دست بکشد، در کنار آن تحریم‌ها نیز رفع شود و شرایط تجارت آزاد با کشورهای مختلف فراهم گردد تا شوک‌های ارزی به اقتصاد وارد نشود و بتوانیم به راحتی صادرات انجام دهیم و منابع ارزی خود را تامین کنیم. باید سیاست‌های مالی دولت که بر روی سیاست‌های پولی چنگ انداخته اصلاحات صورت بگیرد که متاسفانه هیچگاه انجام نشده است.»
این استاد دانشگاه ادامه داد: «اگر ناکارآمدی‌های اقتصادی حل شود آن زمان می‌توان گفت که برخی از معضلات کاهش ارزش پول ملی در اقتصاد از بین رفته و یا حداقل کمتر شده است و در این موقعیت است که حذف صفرها می‌تواند مقداری حساب‌کتاب‌های کشور را ساده‌تر کند وگرنه حذف صفر تنها یک بحث حسابداری است و تاثیری بر روی متغیرهای حقیقی اقتصاد مثل تولید ناخالص ملی، اشتغال و سرمایه‌گذاری ایجاد نمی‌کند.»
جهانگرد گفت: «شرط لازم برای اینکه اعتماد در جامعه فراهم شود این است که مشکلات ایجاد تورم حل شود و تورم به زیر 20 درصد برود تا بتوان با حذف چند صفر از پول، حساب‌کتاب‌ها را ساده‌تر انجام دهیم.»
او عنوان کرد: «اگر دولت می‌خواهد در جامعه الزامات ایجاد کند و با حذف صفر در جامعه تاثیر بگذارد، باید در ابتدا خود را اصلاح کند و مشکلاتی که باعث تورم شده‌اند را رفع کند. شاید تنها سودی که حذف صفرها برای مردم داشته باشد ساده‌تر شدن حساب‌کتاب‌ها است وگرنه تاثیری در زندگی آنها نخواهد داشت. اگر فکر کنیم با حذف سه صفر یا چهار صفر در اقتصاد کشور شق‌القمر رخ خواهد داد و اشتغال و تولید افزایش پیدا خواهد کرد، کاملاً اشتباه کرده‌ایم.»
اینکه حذف صفرها از اسکناس می‌تواند باری از مشکلات اقتصادی مردم حل کند را باید در طول زمان دید، اما به نظر می‌رسد وزیر اقتصاد دولت چهاردهم این ایده را که در دوره تصدی خود در بانک مرکزی تا کمی اجرایی کرد، اکنون با اراده بیشتری دنبال کند.
همچنین حیدر مستخدمین حسینی، اقتصاددان در گفت‌گو با «هم‌میهن» گفته: روزبه‌‌روز پیچیدگی در معادلات اقتصادی کشور زیاد می‌‌شود و اگر دولت در این شرایط بخواهد یک سیاست بنیادی مانند حذف صفرها را پیش ببرد قطعاً اشتباه کرده ‌است. مردم به دنبال حذف صفرها نیستند چون هیچ‌وقت حذف صفر تورم را پایین نمی‌‌آورد و در این شرایط مردم منتظر هستند تا مسائل اقتصادی آنان حل شود و قطعاً اگر چنین اتفاقی صورت بگیرد از برنامه‌‌های بنیادین اصلاحی دولت که نیازمند بار مقبولیت مدنی و اجتماعی است، حمایت خواهند کرد.