چاپ

ایرانیان جهان - محسن بهاروند، حقوقدان و دیپلمات بازنشسته در یادداشت اختصاصی برای جماران نوشت:
آی‌تی و زیرمجموعه های آن مانند تکنولوژی دیجیتال، اینترنت، هوش مصنوعی، پردازش ابری، اپلیکیشن ها و... در زمره تکنولوژی های جدید و یکی از حوزه های مهم رقابت چین و آمریکا است. شاید تا 30 سال پیش چین اصولا نمی توانست با آمریکا رقابت کند و اهمیت چندانی برای آمریکا نداشت، اما اکنون اولین نگرانی آمریکا، چین است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
مهم‌ترین پرسش این است که چین چگونه به این سطح از تکنولوژی رسید؟ یکی از مهمترین دلایل پیشرفت چین سخت کوشی و نظام آموزشی این کشور است که به تدریج و طی نسل‌ها در فرهنگ این کشور رسوخ کرده است. چینی ها در دو دهه گذشته به شدت بر تحقیق و توسعه تمرکز کرده و در این زمینه سرمایه گذاری بسیار زیادی انجام دادند.
شرکت‌های بزرگ چینی مانند هواوی بخش قابل توجهی از سود خود را صرف تحقیق و توسعه می کنند. در بازدیدی که شخصا از شرکت هواوی داشتم در شهر شنزن، 30 هزار جوان نخبه بصورت 24 ساعته مشغول تحقیق و توسعه بودند و امکانات بسیار خوبی در اختیار آنان قرار داشت تا در هر ساعتی از شبانه روز بتوانند به کار خود مشغول شوند.
اما یک فاکتور مهم در توسعه چین را نمی توان نادیده گرفت و آن فاکتور بین المللی شدن اقتصاد و بازار چین بخصوص روابط آن با آمریکا است. حدود سه دهه پیش چین سیاست خارجی خود را دچار تغییراتی کرد و به صورت هدفمند از تنش با سایر کشورها پرهیز می‌کرد.
در آن زمان که ما دیپلمات جوانی بودیم و بر سر مسائل بین المللی با کشورهای غربی و اقمار آن در حال تقابل بودیم گاهی از سکوت دیپلماتهای چینی عصبانی شده و به آنها اعتراض می کردیم که چرا در مباحث بین المللی مشارکت نمی کنند. دیپلماتهای چینی پاسخ می دادند که دستورالعملی از پایتخت خود برای مشارکت در این مباحث دریافت نکرده اند. بعدها که پیشرفت چین آغاز شد متوجه شدیم که عدم مداخله چین در مباحث تقابلی، زمینه سازی آنان برای پیشرفت و توسعه بوده است.
عناصر داخلی پیشرفت و توسعه در چین مانند آموزش، سخت کوشی، اطاعت پذیری و مانند این سابقه بسیار طولانی در چین دارند. ولی تا سه دهه قبل صدها میلیون نفر در این کشور با گرسنگی دست و پنجه نرم می کردند و بزرگترین دغدغه دولت این کشور ریشه کن کردن گرسنگی در بخش‌های بسیار وسیعی از آن بود.
از سه دهه قبل چین فاکتور جدیدی را به تدریج در اقتصاد و سیاست خارجی خود وارد کرد که همان فاکتور نیز رشد و توسعه اقتصادی در این کشور را کلید زد. در واقع بین المللی شدن اقتصاد چین در اثر تنش زدایی هوشمندانه تغییرات جدیدی در این کشور ایجاد کرد. بخش بزرگی از توسعه اقتصادی چین مدیون روابط اقتصادی این کشور با آمریکا است.
تنش زدایی با کشورهای غربی بخصوص آمریکا به این معنی نیست که دولت این کشورها می تواند به توسعه و پیشرفت سایر کشورها کمک کند. نقش اصلی در تجارت بین الملل، سرمایه گذاری، انتقال تکنولوژی در واقع بر عهده بخش خصوصی و روابط بین شرکت‌های بزرگ است و روابط در سطح دولتی نمی تواند در آن دخالت مثبت داشته باشد. علم، تکنولوژی و سرمایه توسط شرکت‌های خصوصی بین المللی تبادل می شود.
اگر صدها موافقتنامه تجاری و اقتصادی در سطح دولت‌ها به امضا برسد ولی پس از امضای این توافقات زمینه برای روابط شرکت‌ها ایجاد نشود این توافقات تاثیری واقعی در روابط اقتصادی نخواهند داشت.
تنش زدایی با دولت‌هایی مانند آمریکا باعث می شود که موانع قانونی و دولتی در ارتباط بین شرکت‌های خصوصی برداشته شود و با ایجاد بستر مناسب بتوان از توان تکنولوژی و سرمایه شرکت‌های خصوصی استفاده کرد.
به عبارت دیگر دولت‌ها در تجارت بین الملل تنها می‌توانند نقش منفی و بازدارنده ایفا کنند. آنها می توانند با استناد به منافع ملی، امنیت ملی و مصالح دولتی از طریق ابزار قانونی شرکت‌های خصوصی را از رابطه و سرمایه گذاری در یک کشور منع کنند ولی نمی توانند با ابزار قانونی شرکت‌ها را مجبور به ارتباط با کشور دیگری کنند.
در واقع تنش زدایی بین دولت‌ها به منظور برداشتن موانع دولتی در ارتباط با بخش خصوصی است. تنش زدایی به معنی روابط دوستانه یا موافقت با سیاست‌های طرف مقابل آنگونه که در افواه بیان می شود، نیست بلکه می تواند به عنوان حذف یک مانع مزاحم در روابط بخش خصوصی و شرکت‌ها تلقی شود.
چنانچه ساختن هوش مصنوعی «دیپ سیک»*، نتیجه روابط بین شرکت‌های خصوصی در زمینه IT است. تولید هوش مصنوعی نیازمند سرورهای پردازش اطلاعات مانند GPU H100 یا H20 است که شرکت‌های چینی تا کنون قادر به تولید همه قطعات نشده اند و تنها شرکت‌های آمریکایی مانند NVIDIA دارای تکنولوژی تولید قطعات ریز و پیچیده این پردازنده ها هستند.
تنش زدایی دولت چین با آمریکا باعث شد که شرکت‌های چینی بتوانند از علم، تکنولوژی و سرمایه شرکت‌های آمریکایی و در مواردی از آنها سبقت بگیرند به گونه‌ای که هوش مصنوعی «دیپ سیک» در چند روز یک تریلیون دلار به شرکت‌های آمریکایی خسارت وارد کند.
*دیپ سیک (DeepSeek) یکی از مدل‌های پیشرفته هوش مصنوعی توسعه‌یافته در چین است که به عنوان یک جایگزین بومی برای مدل‌های غربی مانند ChatGPT (از OpenAI) و Gemini (از Google) معرفی شده است. این مدل به دلیل هزینه پایین توسعه، بهره‌گیری از سخت‌افزارهای داخلی چین و سرعت پیشرفت بالا، توجه بسیاری از کارشناسان را جلب کرده است. اما در عین حال، باعث نگرانی غرب نیز شده است.