ایرانیان جهان - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
تا اطلاع ثانوی رفع تحریم‌ها از طریق دیپلماسی باید راهبرد اصلی دولت و حاکمیت باشد. همچنین دولت شایسته است که حاکمیت را قانع کند که در این شرایط سختی که مردم در آن گرفتارند، دیگر مردم را اذیت نکنند
فرهاد فخرآبادی- منصوره محمدی| روی کار آمدن دوباره دونالد ترامپ با توجه به خاطراتی که از حضور پیشین او در کاخ سفید همزمان با دوره دوم ریاست‌جمهوری حسن روحانی و زدن زیر میز مذاکرات برجام، از او به‌جای مانده است؛ از همان روز پس از انتخابات آمریکا و گمانهها بر پیروزی ترامپ در بسیاری از نقاط جهان از جمله ایران با نگرانی فراوان همراه است.
در چنین شرایطی با توجه به اینکه فرصت احیای برجام با سنگ‌اندازی داخلی و مشکلات خارجی از بین رفت و فشار ترامپ بر همه کشورها و بر ایران امکان مذاکره را در هاله ابهام فرو برده است؛ اینکه پزشکیان چگونه می‌خواهد ادامه دهد و چگونه پایگاه اجتماعی و حامیان خود را حفظ کند؛ از جمله موضوعاتی است که در این کوران ناامیدی و نارضایتی مردم قطعاً نیاز به برنامه‌ریزی و مساعی بیشتری دارد.
در راستای ترسیم تصویری از موقعیت دولت پزشکیان و آینده آن و طرح راهکاری برای عبور از این پیچ تند به سراغ حمیدرضا جلایی‌پور، فعال سیاسی و جامعه‌شناس و محمد عطریانفر، معاون سیاسی دبیرکل حزب کارگزاران رفته‌ایم و از آنها نظر خواسته‌ایم که در ادامه می آید.
![]()
با توجه به اتفاقاتی که در روزهای اخیر افتاده است (یادداشت ترامپ و واکنش مقامات کشورمان) وضعیت کشور را چگونه ارزیابی میکنید؟
حمیدرضا جلایی‌پور: وضعیت کشور خوب نیست. حرکت‌های مخالف توسعه در دو دهه گذشته ادامه داشته است. کاستی‌ها تجمیع شده است. حالا در چنین وضعیت سختی، ایران هم گرفتار تهدیدات دو فرد زورگو (نتانیاهو و ترامپ) شده است. ترامپ دارد ایران را تهدید می‌کند و می‌گوید یا تسلیم شوید یا نتانیاهوی جنایتکار مواضع ایران را بمباران می‌کند! به بیان دیگر مشکل ما قبلاً این بود که چگونه می‌توان دوباره کشور را در مسیر توسعه قرار داد؛ قولی که پزشکیان هم به مردم داده است. اما هم‌اکنون مسئله اضطراری این است که چگونه می‌توان عزتمندانه تهدیدات ترامپ را خنثی کرد؟
محمد عطریانفر: آنچه که در عرصه بین‌الملل و عرصه کشورها اتفاق می‌افتد، سطحی از گفتوگوها و نقد و نظرها، نوعی سیاست‌ورزی علنی است. اما واقعیت در کشور ما چیز دیگری است و فرایند سیاست‌های واقعی الزاماً از طریق بنگاه‌ها و تریبون‌های عمومی شنیده نمی‌شود. اگرچه باید این دو با هم همسویی داشته باشند، به این معنی که آنچه که تریبون‌های رسمی و سیاسی یک کشور به جامعه ارائه می‌دهند، نباید با سیاست‌های پنهان آن در تعارض باشد.
اما به‌طور کلی این الزاماً به این معنا نیست، هر آنچه که در ظاهر و از طریق بنگاه‌های خبرپراکنی و رسمی شنیده می‌شود، معادل با آنچه در پشت پرده و لایه‌های پنهان سیاست در جریان است یکسان باشد. از همین روی فکر می‌کنم جامعه و افکار عمومی ما نباید توقع داشته باشد آنچه که از تریبون‌های رسمی شنیده می‌شود، مطابق با آن چیزی باشد که کارگزاران سیاست خارجی در لایه‌های پنهان روابط بین‌الملل تدوین می‌کنند.
در چنین شرایطی، وضعیت دولت پزشکیان و مسیری که در پیش دارد چگونه خواهد بود؟
حمیدرضا جلایی‌پور: یکی از کارهای خوب دولت پزشکیان این بوده که اولاً در شرایط «شبه‌جنگی» کنونی و در ماه‌های اخیر به استقبال جنگ نرفته است. ثانیاً از مذاکره و دیپلماسی در شرایط برابر با آمریکا دفاع کرده است اما در لحظه کنونی ترامپ و اطرافیانش عملاً دنبال مذاکره نیستند و با زبان تهدید با ایران صحبت می‌کنند. حکومت ایران هم به درستی زیر بار زور نمی‌رود.
در چنین شرایطی عاملی که می‌تواند تهدیدات ترامپ را خنثی کند «همراهی بین حکومت و مردم» است؛ همان کاری که قبلاً مردم ایران در دوره اول ترامپ انجام دادند. در آن زمان هم مثل شرایط فعلی مردم از وضعیت معیشتی خود و از حکومت ناراضی بودند. اما وقتی ترامپِ نامتعادل، قاسم سلیمانی را ترور کرد و به شهادت رساند میلیون‌ها ایرانی در هنگام تشییع پیکر سلیمانی به خیابان‌های شهرهای ایران آمدند و جنایت ترامپ را محکوم کردند. به نظر من این وحدت مردم و حکومت در برابر تهدیدات ترامپ خنثی‌کننده توطئه مشترک نتانیاهو و ترامپ است.
محمد عطریانفر: آقای پزشکیان متکی بر حمایت‌های رهبری در حال مدیریت شرایط است و هرجا که احساس می‌کند نیازمند راهنمایی ایشان است، مسائل را به ایشان ارجاع می‌دهد و گفت‌وگو می‌کند. رهبری نیز در این مدت در آن حدی که مصلحت دانستند از آقای پزشکیان حمایت کردند. از این بابت من هیچ نگرانی‌ای نمی‌بینم برخلاف اینکه برخی می‌گویند ایشان به مرحله استعفا رسیده است و می‌خواهد کار را واگذار کند. البته بحران‌ها و مشکلات هم وجود دارد.
ما نباید فراموش کنیم؛ همانطور که رهبری بارها و بارها اشاره کردند، موضوع سیاست خارجی از شئون رهبری است و اگر تصور برخی این باشد که دولت در حوزه سیاست خارجی مستقل از نهادهای قدرت سیاسی و به‌ویژه در رأس آن رهبری می‌تواند کاری انجام دهد به‌هیچ‌عنوان این اتفاق نخواهد افتاد. به معنای دقیق‌تر کلمه، آنچه در عرصه سیاست بین‌الملل و مواضع ایران در رابطه با غرب و آمریکا و در حوزه‌های گوناگونی از جمله هسته‌ای و برجام و FATF و... مرتبط می‌شود، همه مطابق با نظر رهبری است و دولت نه این کار را می‌کند و نه می‌تواند گامی مخالف بردارد.
از این جهت دوگانه‌سازی‌هایی که برخی تصور می‌کنند یعنی دولت می‌تواند به‌رغم نظر رهبری کاری انجام دهد تصور غلطی است. البته این نیز نکته پنهانی نیست و آقای پزشکیان بارها به آن اشاره کرده و از همه مهمتر آقای پزشکیان هم گفتند که مسائل سیاست خارجی ایران بنابر نظر رهبری تدوین می‌شود و نهادهای دیپلماتیک ما عواملی هستند که تدابیر رهبری را در مقیاس جهانی دنبال و گفت‌وگو می‌کنند و گزارش‌ها را به اطلاع رهبری می‌رسانند. مشخصاً بازخوردهایی که به جامعه جهانی داده می‌شود نیز متناسب با اظهارنظری است که از سوی رهبری به آنها می‌شود.
به نظر شما این‌گونه رخدادها و عواقب ناشی از آن چقدر در نوع رابطه دولت و ملت و تعامل آن اثر دارد؟ آیا اظهارنظرهای اخیر پزشکیان با وعده‌های انتخاباتی تعارض دارد؟
حمیدرضا جلایی‌پور: تعارض ندارد. علی‌الاصول ایرانی‌ها وقتی دشمن خارجی (مثل ترامپ و نتانیاهو) آنها را تهدید کند مردم حتی به‌رغم نارضایتی از حکومت در برابر دشمن، متحد می‌شوند و مثل گذشته سختی‌ها را تحمل می‌کنند. با این همه خوب هست که توجه کنیم جامعه ایران چندپارچه است. بخشی از جامعه نه‌فقط تهدید ترامپ-نتانیاهو را محکوم می‌کند بلکه حتی پا بدهد برای حفظ ایران ایثار هم می‌کند و از جان مایه می‌گذارد. بخشی از جامعه شرایط ایثارگری ندارد ولی به‌خاطر کشور مشکلات را تحمل می‌کند، بخش کمی هم از جامعه ممکن است سکوت کند اما به نظر من هیچ بخشی از جامعه با تهدیدات دشمن همراهی نمی‌کند.
ولی توجه کنیم چون در خارج از کشور سرنگونی‌طلبان مجهز به رسانه ماهواره‌ای هستند وقتی ترامپ ایران را تهدید می‌کند این سرنگونی‌طلبان با تهدیدکنندگان هم‌نوا می‌شوند و در فضای مجازی ستون پنجم دشمن می‌شوند و برای مدافعان ایران رجز می‌خوانند اما دولت پزشکیان در این شرایط چه می‌تواند بکند؟ گفتم از روز اول کار این دولت که وارث کاستی‌های بیست‌ساله بود، با شرایط شبه‌جنگی روبه‌رو شد و هنیه، رهبر حماس که میهمان ایران بود توسط اسرائیل در تهران ترور شد.
با این همه این دولت در زمینه گشایش اجتماعی و امور اداری گام‌هایی برداشت. اجازه نداد قانون تحمیل پوشش در سطح شهرها اعمال شود؛ بعضی شبکه‌های اجتماعی مثل واتس‌آپ رفع فیلتر شد؛ استادان و دانشجویان اخراجی به دانشگاه برگشتند؛ بعضی مدیران شایسته مثل وزیر بهداشت، کار، علوم و ارشاد به‌کار گرفته شدند؛ تخصص‌گرایی در آموزش پزشکی دوباره تقویت شد؛ فضای تولیدات فرهنگی کمی باز شد؛ ظاهراً اف‌ای‌تی‌اف مراحل نهایی تصویبش را طی می‌کند.
اما به‌رغم کارهای مثبت فوق باز گرانی‌های کالاهای روزمره سرسام‌آور است و نرخ ارز و طلا آسانسوری بالا می‌رود و مردم از آینده معیشتی خود بیشتر نگران و ناراضی هستند. با این همه پزشکیان باز صادقانه با مردم حرف می‌زند و می‌گوید با کمک مردم در برابر دشمن (نتانیاهو و ترامپ) زانو نمی‌زنیم و در عین حال به مردم می‌گوید وعده‌هایی که به شما دادم فراموش نمی‌کنم. به نظر من راست می‌گوید و فراموش نکرده است.
محمد عطریانفر: آقای پزشکیان درباره جزئیات در تبلیغات انتخاباتی صحبت خاصی نداشت. ایشان عموماً در سطح کلان صحبت می‌کرد. چه در برنامه‌های اقتصادی که گفت من برنامه اختصاصی ندارم و تابع برنامه هفتم توسعه هستم و در سیاست خارجی نیز اعلام کرد که مسائل استراتژیک را با تدابیر رهبری انجام می‌دهیم. در لایه‌های دوم و سوم تصمیم‌گیری نقش دولت و رئیس‌جمهور مهم است و دولت نیز در حد بضاعت خود و با وجود نهادهای امنیتی و نظارت‌های استصوابی و مسائلی از این دست کار می‌کند و از این جهت فکر نمی‌کنم برخلاف قول و قرارهای اولیه خود اظهارنظری کرده باشد.
با توجه به چنین وقایعی دولت چه راهی برای کاهش عوارض آن و حفظ حامیان و پایگاه اجتماعی خود دارد؟
حمیدرضا جلایی‌پور: مهمترین کار دولت در همکاری با حاکمیت این است که: اولاً ضمن مقاومت در برابر زورگویی نتانیاهو و ترامپ، شایسته است دولت و مردم حامی نیروهای مسلح کشور اعم از ارتش، سپاه و نیروی انتظامی باشند. ثانیاً یک لحظه دولت و حاکمیت از «دیپلماسی» غافل نشود. راه اصلی رفع تحریم‌ها و تهدیدها فقط دور زدن تحریم‌ها نیست بلکه «دیپلماسی» است. تا اطلاع ثانوی رفع تحریم‌ها از طریق دیپلماسی باید راهبرد اصلی دولت و حاکمیت باشد. ثالثاً دولت شایسته است که حاکمیت را قانع کند که در این شرایط سختی که مردم در آن گرفتارند، دیگر مردم را اذیت نکنند.
به این معنا که زودتر از تلگرام و اینستاگرام رفع فیلتر کنند، مردمان زیادی خصوصاً زنان از راه فروش تولیدات‌شان زندگی می‌کنند و به اینستاگرام وابسته‌اند؛ نیروهای اطلاعاتی این همه استعلام‌های مدیران جدید را معطل نکنند، به‌عنوان مثال 60 استاد یک دانشکده چهار ماه است ریاست دانشکده را انتخاب کردند اما هنوز حکم نزده‌اند؛ اف‌ای‌تی‌اف را زودتر تصویب کنند؛ جلوی صدا‌سیما را بگیرند که شکاف مردم و حکومت را افزایش ندهد، صداوسیما نباید تریبون حامی خالص‌گرایان و تخریب دولت باشد؛ صداوسیما نباید تریبون کسانی باشد که افکارشان در بیست سال گذشته یکی از عوامل بحران‌های کنونی کشور بوده است؛ یارانه‌های چهار دهک پایین جامعه در این شرایط سخت باید افزایش پیدا کند.
محمد عطریانفر: فقط آقای پزشکیان نبود که در برابر صحبت‌های ترامپ اظهارنظر کرد، بسیاری از نیروهای روشنفکر ما هم دغدغه داشتند و واکنش نشان دادند. اینها مواردی نیست که بخواهیم با جامعه و طبقه همراه ما اشتراک بگذاریم و اینها لایه‌های خود را دارد و کف گفت‌وگوهای این‌چنینی در سطح نخبگانی است. بعلاوه در سوال بالا نیز اشاره کردم که سیاست‌های اعلامی با سیاست‌های ابلاغی الزاماً یکسان نیستند.
کما اینکه همانطور که آقای ترامپ هم پیام‌های تند و خشن می‌دهد در لایه‌های سیاست گفتوگوها را دنبال می‌کند و علاقه‌مند به گفت‌وگو با ایران است. مشابه همین موضوع در امر سیاست ایران هم می‌تواند باشد و رئیس‌جمهور جواب قاطع بدهد و در لایه‌های دیگر گفت‌وگو را دنبال کند.