ایرانیان جهان - روزنامه جوان /متن پیش رو در جوان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
غلامرضا صادقیان| هشدار درباره کمبود آب در تهران در سالی که می‌گویند پنجمین سال پی‌درپی خشکسالی استان است، بالا گرفت. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران گفته است «مردم کاهش چشمگیر حجم آب در سد‌های تهران را جدی بگیرند». مدیرعامل آبفای تهران هم گفته است تقریباً 60درصد مردم، دوبرابر الگو و 5درصد بیش از دوبرابر، آب مصرف می‌کنند و بارندگی در استان تهران 25درصد نسبت به سال گذشته کمتر بوده است. تصاویر سد‌های امیرکبیر و لتیان هم نشان می‌دهد آب به ته سد رسیده است. در عین‌حال گفته می‌شود که قرار نیست آب جیره‌بندی شود و مشکل را مدیریت خواهند کرد. البته رقم آب پشت سدها متفاوت گفته می‌شود، گاهی کمتر از پارسال گاهی بیشتر! در تازه‌ترین خبر گفته شده بر اساس آمار شرکت مدیریت منابع آب ایران سد‌های تهران نسبت به مدت مشابه پارسال 6درصد آب بیشتری دارند و پارسال، چون مردم مدیریت کردند و پروژه‌های تأمین آب تهران هم به‌موقع اجرا شد، مشکلی پیدا نشد. امسال هم از مردم خواسته شده مدیریت کنند. مردم چه می‌توانند بکنند؟ صرفه‌جویی؟! بله البته صرفه‌جویی بهترین و منطقی‌ترین راه است. اما صرفه‌جویی یک فرهنگ است و کار فرهنگی دفعتی نیست، زیرا در این‌گونه موارد هرکس به امید دیگران از صرفه‌جویی صرف‌نظر می‌کند. این فرهنگ که هرکس لازم است تا از خودش شروع کند باید آموزش داده شود و نهادینه شود. در کنار این کار فرهنگی، دولت‌ها حتی در مناطق پرباران برای تعدیل مصرف آب لوله‌کشی، در کنار قوانین سخت‌گیرانه و ضوابط حساب‌شده، کار‌های عملی دیگری مثل توزیع قسطی یا رایگان سردوش یا شیرآلات کاهنده مصرف و کار‌هایی از این قبیل هم انجام می‌دهند. دولت‌ها با این رفتار عملی خود در حقیقت به مردم آموزش صرفه‌جویی می‌دهند و این همان کار فرهنگی است.
بازار
![]()
ایران اقلیمی خشک و نیمه‌خشک است. این مربوط به امسال و پار و پیرار هم نیست. میلیون‌ها سال است که این سرزمین خشک و نیمه‌خشک بوده است. فرهنگ مردمان روستا و کشاورز هم با قناعت در مصرف آب و قنات‌سازی فوق‌تصور بشری و با نیاز و شکر و دعا و نماز باران شکل گرفته است. در دل کویر باغ می‌کارند و سال خشکی و خشکسالی، تمهیداتی دارند و در انتهای هر تمهید و تدبیر بشری، دست به دعا برمی‌دارند و این فرهنگ خاص مردمان کویر شده است. با این‌حال سال‌هاست که برای مقابله با کم‌آبی نه تمهید و پیشگیری می‌بینیم و نه صرفه‌جویی و قناعت. جمعیت ایران در پنج دهه گذشته سه‌برابر شده است و یک‌دهم جمعیت کشور نیز اتباع اضافه شده‌اند که رقم را نزدیک به صد میلیون کرده است. اما آب همان آب پنج دهه پیش هم نیست و میانگین بارش‌ها کمتر و بسیار کمتر شده است. تنها مزیت نسبت به گذشته ساخت 250 سد در کشور است که باید پس از پرشدن سدها، آب رهاشده با آب واردشده به سد یکی باشد تا هم اکوسیستم رود و دلتای رود حفظ شود و هم مردمان ته‌رود نیز مانند مردمان سر رود آب را بفهمند و استفاده کنند! مسائل آب در کشور نشان می‌دهد که چنین نشده است. بر اساس آمار ادعایی وزارت نیرو 90 درصد آب استحصال‌شده در کشاورزی مصرف می‌شود، 4 درصد در صنعت و فقط 6 درصد آب شرب می‌شود. وزارت کشاورزی البته این آمار را اندکی جابه‌جا می‌کند تا نشان دهد کار‌های خوبی در آبیاری نوین انجام شده است، اما ماهیت قضیه تفاوتی نمی‌کند. باغ‌کاری و کشاورزی در ایران از یک صنعت تا یک تفریح و سرگرمی دوران بازنشستگی مشتاقانی دارد که کمتر به فکر هدررفتن آب هستند. صنایع آب‌بر مثل فولاد و کاشی‌سازی در دل کویر ساخته می‌شود و سال‌ها بعد برای جبران این بی‌تدبیری، آب را با لوله از دریای عمان به کرمان و یزد و اصفهان می‌آورند که این نیز ایراد و مشکلات زیست‌محیطی خود را دارد.
اکنون بدون محاسبه بارندگی‌های پیش‌رو به نظر می‌رسد که وضعیت تنش آبی در سال آینده جدی باشد. البته سازمان هواشناسی هم نمی‌تواند به دقت پیش‌بینی کند که در یک سال آبی آینده (محاسبه سال آّبی از مهر تا مهر است) وضع بارش‌ها چگونه خواهد بود. ممکن است در بهار این مقدار کمبود جبران شود و ممکن است بدتر شود.
مسئله اصلی صرفه‌جویی‌های کلان در کشاورزی و صنعت است. فقط با 10 درصد صرفه‌جویی در کشاورزی تقریباً دوبرابر آب شرب مصرفی در اختیار ما قرار می‌گیرد. پس مسئله آب بیشتر مدیریتی است تا چیز دیگر. ترساندن مردم با این سخنان که خشکسالی داریم آن‌هم در سرزمینی که طبقه‌بندی جهانی آن «خشک و نیمه‌خشک» است و گفتن اینکه بارندگی‌ها از میانگین 50 سال اخیر کمتر شده، بدون اشاره به اینکه در این 50 سال با سد‌های پرشمار توانسته‌ایم بارش‌ها را به کنترل درآوریم، فایده‌ای برای مدیران کشور ندارد، جز آنکه بر ناتوانی خود سرپوش بگذارند. یک عضو مجمع تشخیص مصلحت تعریف می‌کرد که در یکی از جلسات، بحث بحران آب شد. بلافاصله یک عضو روحانی اصلاح‌طلب از فرصت استفاده کرد تا زیرآب فرزندآوری و افزایش جمعیت را هم بزند و گفت با این وضع آب و کمبود آن، چرا این‌قدر حرف از فرزندآوری می‌زنیم! اما مرحوم هاشمی به او پاسخ داد مسئله آب ما مدیریتی است و ربطی به کمی یا زیادی جمعیت ندارد.
اگر درباره چگونگی مدیریت منابع آب مانند آن عضو مجمع کوته‌فکر باشیم، در آینده مشکلات بیشتری هم خواهیم داشت. بارش‌ها در سرزمین‌های بدون پوشش سبز به دلایل اقلیمی کمتر است. باید از جنگل‌ها حفاظت کرد و پوشش جنگلی و فضای سبز را با کاشت درخت افزایش داد؛ و ده‌ها تدبیر دیگر که هم دولت و هم مردم باید در این فقره به صحنه بیایند؛ و مردم وقتی به صحنه می‌آیند و توصیه‌های صرفه‌جویی را به جان می‌خرند که رفتار دولتمردان را در استفاده بهینه از منابع آب کشور مشاهده کنند.