چاپ

ایرانیان جهان - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
حسن بهشتی‌پور -تحلیل‌گر مسائل اوراسیا| بعد از سفر سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه به تهران که به فاصله کوتاهی پس از دیدارش با مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا در ریاض انجام شد، گمانه‌زنی‌هایی در مورد احتمال برعهده گرفتن نقش میانجی‌گری توسط روسیه بین ایران و آمریکا مطرح شد. البته لاوروف پیش از تهران به آنکارا و پس از تهران به دوحه نیز سفر کرده‌بود.
به باور من اگر ایران قرار باشد با آمریکا مذاکره‌ای داشته‌باشد، نیازی به واسطه ندارد. آنچه مانع مذاکره تهران و واشنگتن می‌شود این است که در شرایط فعلی در عالی‌ترین سطح سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، فرمان منع مذاکره داده‌شده‌است. اگر در شرایطی مجوز مذاکرات میان ایران و آمریکا صادر شود، تهران نیازی ندارد که از روسیه یا هر کشور دیگری به عنوان واسطه استفاده کند و مستقیماً می‌تواند با آمریکا مذاکره کند.
مطالبات ایران هم روشن است. شاید نخستین گام قبل از هرگونه گفت‌وگو میان ایران و آمریکا این است که دولت دونالد ترامپ، از اقدام خود برای احیای سیاست فشار حداکثری خودداری کند و فرمانی را که رئیس‌جمهور آمریکا صادر کرد ملغی کند. به اعتقاد من این انگیزه در روس‌ها وجود دارد که میان ایران و آمریکا میانجی‌گری کنند. روس‌ها عادت دارند که از جیب دیگران هزینه می‌کنند. همانگونه که آمریکا در حال وادار کردن اوکراین به مذاکره با روسیه است، روسیه هم بدش نمی‌آید ایران را وادار کند که وارد مذاکره با آمریکا شود.
این که گفته می‌شود ممکن است معامله‌ای بین آمریکا و روسیه شود و از یک طرف واشنگتن، اوکراین را به روسیه بدهد و از طرف دیگر مسکو ایران را به آمریکا واگذار کند، حرف‌های بی‌پایه و اساسی است. روسیه اختیاردار ایران نیست. اساساً مشکلات میان روسیه و آمریکا هنوز حل و فصل نشده‌است. در همین چند هفته اخیر بعد از آن همه گفت‌وگو و رفت و آمد و دو دیدار وزرای خارجه آمریکا و روسیه در عربستان و ترکیه، شاهد بودیم که باز هم رئیس‌جمهور آمریکا تحریم‌های روسیه را تمدید کرد. معنای این اقدام این است که همچنان مشکلات میان واشنگتن و مسکو حل‌نشده ‌باقی مانده‌ است.
در چنین شرایطی روسیه چگونه قرار است بین ایران و آمریکا واسطه‌گری کند؟ مثل معروفی است که می‌گوید «کل اگر طبیب بودی، سر خود دوا نمودی.» روسیه اول باید مشکلات خودش را با طرف آمریکایی حل و فصل کند، بعد از آن شاید شرایطی فراهم شود که اگر اراده‌ای وجود داشته‌باشد روسیه بتواند به حل مشکلات ایران و آمریکا هم کمک کند.
یکی از انگیزه‌هایی که ممکن است باعث شده‌باشد دونالد ترامپ به روسیه متوسل شود، شاید این باشد که تصور می‌کند ایرانی‌ها به روس‌ها بیشتر اعتماد دارند. اما این تصور غلط است. در واقع سوابق گذشته نشان می‌دهد که ایرانی‌ها اعتماد چندانی به روسیه ندارند. اساساً دولت جمهوری اسلامی ایران فقط باید به مردم ایران اعتماد داشته‌باشد، به قدرت‌های خارجی که نمی‌توان اعتماد کرد. اگر منافع قدرت‌های خارجی اقتضا کند، به راحتی آب خوردن از منافع دیگران می‌گذرند.
در سیاست همیشه این درس بزرگ وجود دارد که هر کشوری برای حفظ استقلال و تمامیت ارضی باید فقط به مردم خودش متکی باشد نه به قدرت‌های خارجی، چراکه هر زمان منافع قدرت‌های بزرگ خارجی اقتضا کند، به راحتی از متحدان‌شان می‌گذرند. اصطلاح رایجی در علم سیاست است که می‌گوید: «در سیاست دوست دائمی و دشمن دائمی نداریم، بلکه منافع دائمی داریم.» این سخن را به لورد پالمرستون، سیاست‌مدار و نخست‌وزیر بریتانیا در نیمه قرن نوزدهم نسبت داده‌اند.
اینکه ما به روسیه اعتماد داشته‌باشیم یک موضوع است، اما اینکه سرنوشت‌مان را در اختیار روسیه قرار دهیم یک مسئله کاملاً متفاوت است، بعید است در ایران هیچ‌کس چنین فکر خامی را داشته‌باشد. روس‌ها سر برجام و سر خیلی مسائل دیگر، بارها ثابت کرده‌اند آمادگی ندارند از منافع خود برای ایران بگذرند. میانجی‌گری زمانی مطرح است که امکانش برای طرف میانجی‌گر وجود داشته‌باشد. روسیه که این همه مشکل با آمریکا دارد، هنوز وضع روابط دو کشور عادی نشده‌است و تازه بر سر معرفی مجدد سفیر قصد مذاکره دارند، چه میانجی‌گری‌ای می‌تواند بکند؟
اگر مجوز مذاکره با آمریکا در ایران صادر شود، مثل اواخر سال 1390 که دیپلمات‌های کشورمان به ریاست علی‌اصغر خاجی با هیئت آمریکایی به ریاست ویلیام برنز، در مسقط گفت‌وگو کردند و پیش‌زمینه‌ای ایجاد شد تا واشنگتن ولو به شکل محدود غنی‌سازی اورانیوم را در ایران به رسمیت بشناسد، باز هم امکان مذاکره مستقیم با آمریکا بدون نیاز به هیچ میانجی و واسطه‌ای وجود دارد.
بازار