چاپ

ایرانیان جهان - همشهری آنلاین - گروه سیاسی: عراق در دهه گذشته با یک سرمایه‌گذاری بزرگ، یک هاب حمل‌ونقل جدید در سواحل جنوبی خود ایجاد کرده است. این پروژه که به «جاده توسعه» (Development Road) معروف است، طرحی بلندپروازانه برای ساخت یک مسیر تجاری جدید بین آسیا و اروپا محسوب می‌شود. ترکیه، قطر و امارات همگی از این پروژه بزرگ حمایت کرده‌اند، اما تنش‌های ژئوپلیتیکی در منطقه پیچیده است و برخی از همسایگانش مانند عربستان سعودی، روسیه و چین بخشی از مسیرهای تجاری رقیب آنها هستند.
بغداد همچنین باید بی ثباتی سیاسی را در داخل مرزهای خود در میان جناح های رقیب هدایت کند.
بر اساس گزارشی از وال‌استریت‌ژورنال که به تازگی منتشر شده، این کریدور که شامل جاده و راه‌آهن به طول 740 مایل (هزار و 190 کیلومتر) از بندر بزرگ فاو (Grand Faw Port) در جنوب تا مرز شمالی با ترکیه است، می‌تواند به‌عنوان جایگزینی برای کانال سوئز عمل کند و میلیاردها دلار درآمد غیرنفتی برای عراق به همراه داشته باشد. این پروژه با هزینه‌ای بالغ بر 17 میلیارد دلار، با مشارکت مالی دولت‌های عراق و ترکیه و سرمایه‌گذاری خارجی در حال پیگیری است.
عراق به دلیل ثبات نسبی در سال‌های اخیر، این فرصت را دارد تا از وابستگی به درآمد نفت فاصله بگیرد و خود را به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در تجارت جهانی مطرح کند. با این حال، چالش‌هایی نظیر وجود گروه‌های مسلح رقیب در مسیر، مشکلات لجستیکی مانند بازسازی زیرساخت‌ها در شهرهایی چون موصل، و مسائل سیاسی از جمله روابط شکننده با منطقه کردستان عراق، موفقیت این پروژه را تهدید می‌کند. علاوه بر این، فساد گسترده در ساختار سیاسی عراق نیز ممکن است مانع تخصیص بهینه منابع شود.
کریدور ترکیه-عراق، ایران یا عربی؟ تاکنون برنامه‌های مختلفی از سوی کشورهای منطقه‌ای برای کریدور ترانزیتی به مقصد اروپا پیش‌بینی شده است که عملیاتی شدن آنها به علت مسائل امنیتی منطقه در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. ایران به‌علت برخوردار از موقعیت جغرافیای سیاسی ویژه‌ای که دارد، چندین کریدور بین‌المللی را در برنامه خود دارد:
کریدور شمال-جنوب: این کریدور که در سال 2000 با همکاری ایران، روسیه و هند کلید خورد، قرار بود از بندر چابهار در جنوب ایران آغاز شده و از طریق دریای خزر به اروپا متصل می‌شود. هدف این کریدور اتصال هند و آسیای مرکزی به بازارهای اروپایی است.
کریدور شرق-غرب (جاده ابریشم): این مسیر تاریخی از چین و آسیای مرکزی از طریق ایران به مدیترانه و اروپا امتداد دارد و به دلیل زیرساخت‌های موجود، پتانسیل بالایی دارد. ایران به دلیل ثبات نسبی امنیتی و زیرساخت‌های موجود، از مزیت رقابتی برخوردار است، اما تحریم‌ها و به انزوا کشیدن سیاسی مانع اصلی پیشرفت این کریدورها بوده است.
کریدورهای کشورهای عربی به اسرائیل یکی از برجسته‌ترین طرح‌های رقیب، کریدور IMEC (هند-خاورمیانه-اروپا) است که با حمایت آمریکا در نشست گروه 20 در سال 2023 مطرح شد. این مسیر از هند آغاز شده و از طریق امارات، عربستان سعودی، اردن و اسرائیل به یونان و اروپا می‌رسد. هدف این کریدور تقویت تجارت و عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل است. با این حال، تنش‌های منطقه‌ای، به‌ویژه پس از عملیات طوفان‌الاقصی در اکتبر 2023 و ناامنی در مرزهای اسرائیل، اجرایی شدن آن را با چالش مواجه کرده است.
کدام جدی‌تر است؟ پروژه «جاده توسعه» عراق به دلیل سرمایه‌گذاری کلان (میلیاردها دلار در بندر فاو و تونل زیرآبی)، حمایت ترکیه، قطر و آمریکا، و تمرکز بر دور زدن کانال سوئز، از جدیت بالایی برخوردار است. با این حال، موفقیت آن به ثبات سیاسی و امنیتی شکننده عراق وابسته است. از سویی مشارکت کره‌جنوبی در ساخت بندر بزرگ فاو نشانه‌های بیشتری از قصد جدی ترکیه برای این مسیر و مشارکت با عراق دارد.
کریدورهای ایران: ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و سابقه تاریخی در تجارت، پتانسیل بالایی دارد، اما تحریم‌ها و فقدان سرمایه‌گذاری خارجی، پیشرفت را کند کرده است. این کریدورها بیشتر به‌عنوان یک ظرفیت بالقوه مطرح هستند تا پروژه‌ای در حال اجرا.
کریدور عربی یا IMEC: این طرح به دلیل حمایت گسترده آمریکا و هند و هدف سیاسی عادی‌سازی روابط با اسرائیل، از نظر دیپلماتیک جدی است، اما چالش‌های لجستیکی (عبور از چندین کشور) و ناامنی منطقه‌ای، آن را شکننده‌تر از طرح عراق می‌کند.
در حال حاضر، طرح عراق به دلیل پیشرفت عملی (ساخت بندر و تونل) و حمایت مالی و سیاسی، جدی‌تر به نظر می‌رسد. کریدورهای ایران پتانسیل بالایی دارند اما فعلا در مرحله برنامه‌ریزی مانده‌اند، و IMEC به دلیل وابستگی به ثبات اسرائیل، با موانع بیشتری مواجه است.
تجارت پیش از کریدورها چگونه انجام می‌شد؟ پیش از ظهور این کریدورها، تجارت بین آسیا و اروپا به‌طور عمده از طریق مسیرهای دریایی انجام می‌شد:
کانال سوئز: از قرن نوزدهم، این کانال کوتاه‌ترین مسیر دریایی بین اروپا و آسیا بوده و همچنان بخش عمده تجارت جهانی (حدود 12 درصد) از آن عبور می‌کند.
جاده ابریشم: در قرون وسطی، مسیرهای زمینی از چین، آسیای مرکزی، ایران و خاورمیانه به اروپا، تجارت را تسهیل می‌کرد. عراق نیز به‌عنوان بخشی از این مسیر، با بغداد به‌عنوان مرکز تجاری، نقش مهمی داشت.
راه‌آهن قدیمی: تا اوایل قرن بیستم، خطوط راه‌آهن محدودی بین عراق و اروپا وجود داشت، اما جنگ‌ها و بی‌توجهی به زیرساخت‌ها آن‌ها را از کار انداخت.
تا پیش از این، کشتی‌ها و مسیرهای زمینی سنتی، با وجود زمان‌بر بودن و هزینه بالا، نیازهای تجاری را برآورده می‌کردند. اما افزایش حجم تجارت جهانی (33 تریلیون دلار در سال) و نیاز به مسیرهای سریع‌تر و امن‌تر، کشورها را به فکر احیای کریدورها انداخته است.
چرا حالا کریدورها مهم شده‌اند؟ ناامنی مسیرهای سنتی: حملات حوثی‌ها در دریای سرخ از سال 2023، کانال سوئز را ناامن و گران کرد (مصر 7 میلیارد دلار ضرر کرد). این موضوع کشورها را به جستجوی جایگزین واداشت.
رقابت ژئوپلیتیکی: قدرت‌هایی چون چین (ابتکار کمربند و جاده)، آمریکا (حمایت از IMEC)، و روسیه (کریدور شمال-جنوب با ایران) در تلاشند تا بر مسیرهای تجاری تسلط یابند.
افزایش تجارت جهانی: رشد سریع تجارت آسیا-اروپا (762 میلیارد دلار در 2024) نیاز به زیرساخت‌های جدید را ضروری کرده است.
ثبات نسبی منطقه‌ای: کشورهایی مثل عراق پس از دهه‌ها جنگ، حالا فرصت بازسازی و جذب سرمایه‌گذاری را دارند.
تنوع اقتصادی: کشورهایی چون عراق و ایران به دنبال کاهش وابستگی به نفت از طریق درآمدهای ترانزیتی هستند.
در سال‌های اخیر، ترکیبی از این عوامل باعث شده کشورها به فکر احداث راه‌آهن، بنادر جدید و کریدورهای مدرن بیفتند تا هم از نظر اقتصادی سود ببرند و هم جایگاه ژئوپلیتیکی خود را تقویت کنند. این «جنگ کریدورها» نشان‌دهنده تغییر پارادایم از منابع انرژی به تسلط بر مسیرهای تجاری است.
کد خبر 932244 برچسب‌ها ایران و اروپا ایران و عراق ایران و هند