چاپ

ایرانیان جهان - هدی رئوف استادیار علوم سیاسی و نویسنده مصری متخصص در امور ایران و منطقه در یادداشتی با عنوان «ایران و سه مسیر/ ترامپ دنبال توافقی جامع‌تر و قدرتمند‌تر است» در نسخه عربی روزنامه ایندیپندنت چاپ لندن نوشت: با پیگیری چارچوب روابط آمریکا و ایران و تلاش‌های سیاسی کنونی احتمالا به این دو نکته می‌رسیم: اول این که دونالد ترامپ تلاش خواهد کرد به توافقی قدرتمندتر و جامع‌تر دست یابد که فقط شامل موضوع هسته‌ای ایران نباشد و رفتار منطقه‌ای تهران، حمایت آن از شبه نظامیان و احتمالا سامانه موشک‌های بالستیک و پهپاد‌ها را نیز شامل شود.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
اما نکته دوم؛ به نظر می‌رسد زمان دستیابی تهران و واشنگتن به توافق نزدیک شده است، زیرا تلاش‌های سیاسی و دیپلماتیک و فشار‌ها درباره موضوع هسته‌ای ایران تشدید شده است. با این که تهران اعلام کرده است مخالف مذاکره با دونالد ترامپ تحت فشار است، اما درباره موضوع هسته‌ای خود سه مسیر موازی را در پیش گرفته است.
مسیر اول مکاتبات علنی با دولت آمریکا، مسیر دوم گفت‌و‌گو با چین و روسیه و مسیر سوم مذاکره با قدرت‌های اروپایی است.
مسیر اول پاسخ ایران به نامه دونالد ترامپ خطاب به رهبر ایران بود. آیت الله خامنه‌ای در پاسخ به این نامه مذاکره با رئیس جمهور آمریکا را رد و اعلام کرد این نامه فریب افکار عمومی است. «توقّعات جدیدی را مطرح می‌کنند که این توقّعات جدید از طرف ایران قطعاً برآورده نخواهد شد؛ [مثلاً]راجع به امکان دفاعی کشور، راجع به توانایی‌های بین‌المللی کشور، که فلان کار را نکنید، فلان کس را نبینید، فلان جا نروید، فلان چیز را تولید نکنید، برد موشکتان از آن فلان قدر بیشتر نباشد! مگر کسی می‌تواند اینها را قبول کند؟ مذاکره برای این چیز‌ها است.»
می‌توان این گونه تفسیر کرد که هدف ترامپ از اعلام علنی ارسال نامه پیش از رسیدن آن به دست ایران، تمایل به این مسئله بود که واشنگتن را حامی دیپلماسی نشان دهد و توپ مذاکره را در زمین ایران بیندازد.
لاوروف وزیر خارجه روسیه -که احتمالا کشورش نقش میانجی گر را بین واشنگتن و تهران ایفا می‌کند، زیرا در حال آرام سازی دو کشور و آماده کردن فضا برای مذاکره است- گفت «آمریکایی‌ها می‌خواهند توافق جدید با یک سری شروط سیاسی همراه باشد. اصرار آنان این است که باید سازوکاری وجود داشته باشد که بشود اطمینان پیدا کرد ایران از گروه‌های مستقر در عراق، لبنان، سوریه و هر کجای دیگر حمایت نمی‌کند. به نظر من این اصرار به جایی نخواهد رسید.»
براین اساس در مسیر نشاندن ایران و واشنگتن دور میز مذاکره چالش‌هایی وجود دارد، زیرا ایران تلاش خواهد کرد این موضوع را جا بیندازد که سامانه موشک‌های بالستیک و پهپاد‌ها خط قرمزند و نباید به آن‌ها ورود شود این درحالی است که ترامپ دنبال توافق جامع‌تر و قدرتمندتر است.
معضل دیگر این است که تهران نمی‌خواهد تحت فشار مذاکره کند. تهران براساس منطق صبر راهبردی مقابل دولت جو بایدن امروز و فردا کرد و قصد نداشت در مدت زمان ریاست جمهوری او توافقنامه‌ای امضا کند. هم اکنون مسئله این است که ایران نمی‌خواهد در شرایطی که به نظر می‌رسد در موضع ضعف قرار دارد، مذاکره کند، زیرا باید امتیازات زیادی بدهد.
ایران می‌داند که مقابل ترامپ باید قوی ظاهر شود تا بتواند با شروط بهتری مذاکره کند. ایران می‌داند که این شیوه مذاکره ترامپ با کسانی است که آنان را قوی نبیند حال دوستان ایالات متحده باشند یا دشمنانش.
پاسخ ایران به سیاست اعمال فشار ترامپ را این گونه می‌توان تفسیر کرد که ایران معتقد است اگر در شرایطی به مذاکره تن دهد که طرف مقابل بیشترین میزان فشار را اعمال می‌کند، آنگاه از موضع پایین وارد مذاکره خواهد شد و به هیچ نتیجه‌ای نخواهد رسید.
این موضع‌گیری ناشی از لجبازی یا آرمان گرایی نیست بلکه ناشی از تجربه است. باید به طرف مقابل ثابت کنیم سیاست اعمال فشار بی تاثیر است تا بتوانیم از موضع برابر دور میز مذاکره بنشینیم. شاید در حال حاضر ایران نیاز دارد بفهمد دولت ترامپ دنبال چه نوع توافقی است.
اما درباره مسیری که به روسیه و چین ختم می‌شود، باید گفت روسیه برای میانجی گری میان واشنگتن و تهران اعلام آمادگی کرد. لاوروف بر کمک مسکو برای احیای توافق تاریخی که ایران سال 2015 امضا کرد [برجام]، تاکید کرد. این اظهارنظر در آستانه برگزاری نشست مقامات ایران، روسیه و چین در کشور چین مطرح شد که پس از رزمایش‌های مشترک دریایی سه کشور برگزار شد.
بیشتر بخوانید: بازی پیچیده میانجی‌ها در زمین ایران و آمریکای ترامپ/ آیا ترامپ باید نگران مذاکرات ایران و اتحادیه اروپا باشد؟
اما چین اعلام کرد در پکن میزبان نشستی در سطح معاونان وزیران خارجه روسیه و ایران است تا برنامه هسته‌ای ایران را بررسی کند. این نشست در زمانی برگزار شد که ایران با بررسی چندباره برنامه هسته‌ای خود مواجه است که به غنی سازی اورانیوم گسترش یافته است.
اما مسیر سوم مذاکره با کشور‌های اروپایی است. عباس عراقچی وزیر خارجه ایران تاکید کرد کانالی برای ارتباط با سه کشور اروپایی ایجاد شده است، ایران با رافائل گروسی و آژانس بین المللی انرژی اتمی همکاری می‌کند و ایده جدیدی برای حل موضوعات مطرح شده است.
عراقچی گفت اروپایی‌ها در دور قبلی نقش میانجی گری را خوب ایفا کردند و هم اکنون نیز می‌توانند این نقش را ایفا کنند. گفت‌و‌گو با اروپایی‌ها ادامه دارد و به موازات آن رایزنی‌های تنگاتنگ با روسیه و چین نیز ادامه دارد.
ایران قصد دارد با ترامپ به توافق برسد، اما توافق مدنظر این کشور توافقی مشابه توافق سال 2015 است که به پرونده هسته‌ای محدود می‌شود و به رفتار منطقه‌ای یا موشک‌های بالستیک ایران ورود نمی‌کند. با این حال پیش از هر چیز ایالات متحده باید تحریم‌ها را بردارد تا تهران احساس کند از موضع برابر و بدون هیچ گونه فشار و تهدید وارد گفتگوی مستقیم شده است.