چاپ

ایرانیان جهان - قاسم محبعلی، مدیرکل اسبق خاورمیانه وزارت خارجه، در گفت‌و‌گو با خبرنگار منیبان درباره تحولات منطقه در سال 1403 گفت: اتفاقات مهمی در منطقه رخ داده است که شاید مهم‌ترین آن‌ها تحولات در لبنان، سوریه و غزه باشد. در سوریه دولت بشار اسد که متحد ایران بود عملاً سقوط کرد. در لبنان، آتش‌ بسی بر مبنای قطعنامه‌ 1701 سازمان ملل و با میانجی‌گری آمریکا برقرار شد که احتمالاً به خلع سلاح گروه‌های لبنانی منجر خواهد شد.
وضعیت غزه نیز نامشخص است و اختلاف‌نظرهای جدی بین آمریکا و دیگر بازیگران درباره‌ اینکه چه کسی باید غزه را اداره کند، وجود دارد. او ادامه داد: در رابطه با ایران نیز اتفاقات مهمی رخ داده است از جمله درگیری مستقیم ایران و اسرائیل که برای اولین بار کشور را تا آستانه‌ جنگ پیش برد. خوشبختانه این درگیری‌ها فعلاً متوقف شده‌اند اما همچنان احتمال بازگشت این وضعیت وجود دارد.
محبعلی اضافه کرد: در سطح بین‌المللی روی‌کار آمدن ترامپ و سیاست‌های فشار حداکثری او، وضعیت ایران را به جایی رسانده که امکانات ملی در حال هدر رفتن است و اقتصاد کشور روز به روز تضعیف و کوچک‌تر می‌شود این وضعیت نیازمند چاره‌اندیشی جدی است. یک نگرانی مهم این است که توافق بین آمریکا، اروپا و روسیه درباره‌ اوکراین، ممکن است به توافقی مشابه در مورد برنامه‌ هسته‌ای ایران نیز منجر شود. همچنین این احتمال وجود دارد چنین توافقی منافع ملی ایران را به خطر بیندازد. بنابراین باید دید این سناریو تا چه حد محتمل است و چگونه می‌توان از منافع ایران در برابر آن محافظت کرد.
این دیپلمات در خصوص اینکه آیا شاهد مذاکرات در سال جدید خواهیم بود، گفت: مذاکرات باید صورت بگیرد زیرا برای هر اختلاف و درگیری‌، مذاکره راه‌حل نهایی است. اگر این مذاکرات در شرایطی بهتر و نرمال‌تر انجام شود طبیعتاً می‌تواند منافع بیشتری برای کشور به همراه داشته باشد. اما اگر در شرایط بحرانی و حاد مانند شرایطی که در غزه پس از درگیری بین حماس و اسرائیل و با میانجی‌گری آمریکا و اعراب صورت گرفت، یا در لبنان پس از فجایع اتفاق‌ افتاده و با میانجی‌گری بین‌المللی انجام شود، هزینه‌های آن بسیار بالاتر خواهد بود.
محبعلی تصریح کرد: اختلاف‌ها در روابط بین‌الملل نهایتاً از طریق مذاکره حل و فصل می‌شوند اما زمان و هزینه‌ این مذاکرات بسته به شرایط متفاوت است. اگر ایران تصمیم به مذاکره با آمریکا بگیرد، این اقدام می‌تواند احتمال درگیری را کاهش دهد و هزینه‌های آن نیز قطعاً کمتر از هزینه‌های یک جنگ تمام‌ عیار خواهد بود البته این موضوع کاملاً به شرایط بستگی دارد.
او اظهار کرد: ایران تا روزهای آخر حکومت وقت عراق و لحظات پایانی جنگ، تمایلی به پذیرش قطعنامه‌ 598 و آتش‌ بس نداشت اما شرایط به گونه‌ای پیش رفت که کشورمان ناچار شد هم قطعنامه‌ 598 را بپذیرد، هم آتش‌بس را قبول کند و هم وارد مذاکرات با رژیم صدام حسین شود. تجربه نشان می‌دهد که حتی در شرایط سخت و پیچیده، مذاکره می‌تواند به عنوان یک راه‌ حل در نظر گرفته شود. بنابراین این امکان برای مناقشه‌ بین ایران و آمریکا نیز وجود دارد که مسائل از طریق مذاکره حل و فصل شود.
مدیرکل اسبق خاورمیانه وزارت خارجه در پاسخ به این سوال که در کارزار انتخاباتی پزشکیان بحث تنش زدایی و ترویج این ایده که ایران می‌خواهد مناسبات ارتباطی با جهان را گسترده‌تر کند و با همه کشورهای جهان در ارتباط باشد مطرح بود، آیا این نگاه محقق خواهد شد؟ گفت: تاکنون اتفاق ویژه‌ای در مناسبات کشورهای کلیدی که می‌توانند بر وضعیت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ایران تأثیر بگذارند، رخ نداده است. دولت پزشکیان نیز تاکنون در این زمینه توفیق چندانی نداشته است. این موضوع تا حدی قابل پیش‌بینی بود زیرا سیاست خارجی در سال‌های اخیر عمدتاً در اختیار دولت نبوده و عوامل خارج از دولت، آن را مدیریت می‌کردند. به‌ویژه در دو حوزه‌ هسته‌ای و خاورمیانه دولت بیشتر نقش مجری دستورات را داشته است.
او ادامه داد: در دولت‌های روحانی و پزشکیان نیز اختیار سیاست‌گذاری در روابط با همسایگان و کشورهای منطقه‌ به دولت بازنگشت. یکی از دلایل اصلی عدم موفقیت سیاست خارجی همین موضوع است.
محبعلی اضافه کرد: تاکنون به نظر نمی‌رسد دولت پزشکیان دستاورد خاصی در حوزه‌ سیاست خارجی داشته باشد. یکی از اشتباهات احتمالی که دولت پزشکیان مرتکب شد، امضای عجولانه موافقت‌نامه با روسیه در آستانه‌ مذاکرات روسیه و آمریکا بود. به نظر می‌رسد که روس‌ها اکنون از این موافقت‌نامه به عنوان ابزاری برای مذاکره با آمریکا در مسئله‌ اوکراین استفاده می‌کنند.
این دیپلمات بازنشسته درباره تحولاتی که ایران در سال جدید با آن مواجه خواهد شد، گفت: ابهامات زیادی در مورد آینده‌ سیاست خارجی ایران وجود دارد و پیش‌بینی روشنی در این زمینه دیده نمی‌شود. تصمیم‌گیری‌های کلیدی همان‌طور که اشاره کردم فراتر از دولت است و فشار گروه‌های خارج از دولت نشان می‌دهد که هنوز اراده‌ جدی برای اصلاح سیاست خارجی و ایجاد تغییرات اساسی وجود ندارد.
او افزود: وضعیت فعلی به‌ ویژه در ساختار بودجه و افزایش اعتبارات دستگاه‌های خارج از دولت نشان می‌دهد که احتمالاً در سال جدید نیز این روند ادامه خواهد داشت، مگر اینکه اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی رخ دهد. اگر روند فعلی ادامه یابد و وضعیت اقتصادی بدتر شود، مناسبات خارجی نیز تیره‌تر می‌شود.
محبعلی در پایان خاطرنشان کرد: مسئله‌ هسته‌ای در سال جدید تا اکتبر به یک چالش عمده تبدیل خواهد شد. دو سناریو ممکن است رخ دهد؛ یا این مسئله حل و فصل و برنامه‌ هسته‌ای ایران از زیر نظر شورای امنیت سازمان ملل خارج شود و امکان بازگشت تحریم‌های قطعنامه‌های شش‌گانه از بین برود، یا اینکه در صورت عدم توافق و اسنپ‌ بک (Snapback)، قطعنامه‌های قبلی به‌ ویژه قطعنامه‌ 1929 مجدداً فعال شوند. اگر توافقی صورت نگیرد و برنامه‌ هسته‌ای ایران براساس پایان قطعنامه‌ 2231 به حالت قبل بازگردد، قطعنامه‌های شش‌گانه به‌ویژه قطعنامه‌ 1929 می‌توانند توجیهی برای اقدامات فراتر از تحریم در اختیار آمریکا و اسرائیل قرار دهند.