چاپ

ایرانیان جهان - در حالی برخی جریانات سیاسی در داخل ایران، مذاکره غیر مستقیم را به عنوان شکست در مذاکرات با آمریکا قلمداد می‌کنند که تجربه مذاکراتی «محتوا» را مهم و تعیین کننده می‌داند و نه «فرم» را.
پیش از اعلام شروع مذاکرات میان ایران و آمریکا در عمان، مبادلاتی بین تهران و واشنگتن صورت گرفته بود.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
عباس عراقچی وزیر خارجه ایران در واشنگتن پست در این زمینه نوشت: در هفته‌های اخیر، مجموعه‌ای از نامه‌ها و پیام‌ها میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا رد و بدل شده است. برخلاف برخی تفسیر‌های سطحی، این ارتباطات - دست‌کم از سوی ما - نه نمادین بوده‌اند و نه تشریفاتی. ما آنها را تلاشی واقعی برای شفاف‌سازی مواضع و گشودن پنجره‌ای به‌سوی دیپلماسی تلقی می‌کنیم.
تاکید عراقچی بر «تفسیر‌های سطحی» از آن جهت است که برخی کارشناسان خارجی و جریان‌های سیاسی در داخل ایران، «مذاکرات مستقیم» را یگانه راه حصول به توافق می‌دانند و مذاکرات غیر مستقیم میان ایران و آمریکا را محکوم به شکست تاکید عراقچی بر «تفسیر‌های سطحی» از آن جهت است که برخی کارشناسان خارجی و جریان‌های سیاسی در داخل ایران، «مذاکرات مستقیم» را یگانه راه حصول به توافق می‌دانند و مذاکرات غیر مستقیم میان ایران و آمریکا را محکوم به شکست.
اظهارات اخیر « حسن روحانی» رئیس جمهوری پیشین ایران ناظر بر این استدلال است. روحانی گفته است اگر مذاکرات برجام به صورت مستقیم میان وزیر خارجه ایران و آمریکا دنبال نمی‌شد باید 20 سال مذاکره می‌کردیم که محکوم به شکست بود.
همچنین عنوان می‌شود دلیل شکست مذاکرات ایران و آمریکا در دوره روحانی و رئیسی «غیر مستقیم» بودن آن با طرف آمریکایی بوده است. در واقع مبنای این استدلال تاکید بر «فرم» مذاکراتی است و نه «محتوا».
این در حالی است گه گفت‌و‌گو‌های غیر مستقیم میان علی باقری کنی و «برت مک گورک» هماهنگ‌کننده خاورمیانه کاخ سفید منجر به تفاهم ماه می‌ 2023 شد؛ گفت‌و‌گو‌هایی که در مسقط و به صورت غیر مستقیم برگزار شد.
ایران نیز بر «محتوای» مذاکرات تاکید دارد. عراقچی عنوان داشته است: «من شخصاً نیز تجربه هدایت مذاکرات غیرمستقیم با ایالات متحده را داشته‌ام. این روند که در سال 2021 با میانجی‌گری اتحادیه اروپا انجام شد، هرچند پیچیده‌تر و دشوارتر از مذاکره مستقیم بود، اما هم امکان‌پذیر و هم ثمربخش بود. گرچه آن زمان به خط پایان نرسیدیم، اما دلیل اصلی آن، نبود اراده واقعی از سوی دولت جو بایدن بود.»
این در حالی است گه گفت‌و‌گو‌های غیر مستقیم میان علی باقری کنی و «برت مک گورک» هماهنگ‌کننده خاورمیانه کاخ سفید منجر به تفاهم ماه می‌ 2023 شد؛ گفت‌و‌گو‌هایی که در مسقط و به صورت غیر مستقیم برگزار شد بر این اساس آنچه در این میان مهم است اراده و جدیت طرف مقابل یعنی طرف آمریکایی است و نه شکل گفت‌و‌گو و مذاکره.
از قضا در حال حاضر خود طرف آمریکایی در حال میانجی‌گری مذاکرات غیرمستقیم میان روسیه و اوکراین است که به گفته عراقچی «مناقشه‌ای به‌مراتب شدیدتر و پیچیده‌تر که ابعاد راهبردی، سرزمینی، نظامی، امنیتی و اقتصادی را در بر می‌گیرد.»
یعنی اگر قرار بود «فرم» مذاکره بر اساس پیچیدگی مذاکرات تعریف شود، آمریکا باید اساسا گفتگوی «غیر مستقیم» برای مذاکرات روسیه و اوکراین را نمی‌پذیرفت . این استدلال در واقع پاسخ دهنده به این ادعا در کاخ سفید نیز هست که ایران می‌خواهد با گفتگوی غیر مستقیم «زمان» بخرد.
در حالی که تاکید ایران بر جدیت مذاکرات و اراده دولت ترامپ برای پیشبردن چنین مذاکراتی است. اینکه چرا ایران ذیحق گذاشتن چنین پیش شرطی است سوای از سابقه دشمنی آمریکا با ایران، مستقیما به خروج دولت ترامپ (در دوره نخست ریاست جمهوری) از توافق برجام مربوط می‌شود.
عراقچی در این زمینه در واشنگتن پست نوشته است: پیگیری مذاکرات غیرمستقیم نه یک تاکتیک است و نه بازتاب یک گرایش ایدئولوژیک، بلکه انتخابی راهبردی است که بر پایه تجربه اتخاذ شده است. ما با دیواری بزرگ از بی‌اعتمادی مواجه هستیم و نسبت به صداقت نیت‌ها تردید‌های جدی داریم؛ تردید‌هایی که با اصرار ایالات متحده بر از سرگیری سیاست «فشار حداکثری» پیش از هرگونه تعامل دیپلماتیک، تشدید شده‌اند.
در واقع آنچه از طرف ایران در مذاکرات مطرح است «اراده واقعی» طرف مقابل علیرغم تجربه نامطلوب در خروج دولت ترامپ از برجام است. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران در این زمینه می‌گوید: پیشنهاد ما برای آغاز مذاکرات غیرمستقیم همچنان روی میز قرار دارد. ما بر این باوریم که اگر اراده واقعی وجود داشته باشد، همواره راهی برای پیشرفت هست. همان‌طور که تجربه‌های اخیر نشان داده‌اند، دیپلماسی در گذشته نتیجه‌بخش بوده و همچنان می‌تواند مؤثر باشد. ما آماده‌ایم نیت صلح‌آمیز خود را شفاف کنیم و برای رفع هرگونه نگرانی منطقی، اقدامات لازم را انجام دهیم. در مقابل، ایالات متحده می‌تواند جدیت خود را در مسیر دیپلماسی با پایبندی واقعی به توافقی که امضا می‌کند نشان دهد. اگر به ما احترام گذاشته شود، ما نیز با احترام پاسخ خواهیم داد.
تجربه خروج آمریکا حتی باعث شده تا چین در خصوص مذاکرات آتی در عمان میان ایران و آمریکا این نکته را به واشنگتن یادآور شود که «صداقت سیاسی و احترام متقابل» را حفظ کند تجربه خروج آمریکا حتی باعث شده تا چین در خصوص مذاکرات آتی در عمان میان ایران و آمریکا این نکته را به واشنگتن یادآور شود که «صداقت سیاسی و احترام متقابل» را حفظ کند. لین جیان، سخنگوی وزارت خارجه چین دراین‌باره گفته است: آمریکا به عنوان کشوری که به طور یک‌طرفه از توافق جامع (برجام) درباره مسئله هسته‌ای ایران خارج شد و این شرایط را رقم زد، باید از خود صداقت سیاسی و احترام متقابل نشان دهد.
تریتا پارسی، معاون اجرایی موسسه کوئینسی در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس نیز شکست یا موفقیت مذاکره آتی ایران و آمریکا را به «فرم» آن نسبت نمی‌دهد بلکه به محتوا مرتبط می‌کند. وی معتقد است: موفقیت یا شکست مذاکرات عمدتاً به چگونگی تعریف خطوط قرمز توسط دو طرف بستگی دارد. اگر هر یک از طرفین مواضع حداکثری اتخاذ کنند (مانند برچیدن لیبی یا غنی‌سازی صفر)، مهم نیست که مذاکرات مستقیم باشند یا غیرمستقیم. آنها شکست خواهند خورد. اما اگر تمرکز بر جلوگیری از بمب باشد، نه تنها مذاکرات می‌توانند موفق شوند، بلکه ترامپ احتمالاً می‌تواند امتیازات بیشتری از تهران بگیرد اگر مایل باشد هویج‌های بزرگتری روی میز بگذارد، مانند تسکین تحریم‌های اولیه.
ولی رضا نصر، استاد دانشگاه جان هاپکینز و مشاور خاورمیانه‌ای دولت اوباما نیز بر «محتوای» مذاکرات ایران و آمریکا به جای «فرم» تاکید دارد و می‌گوید: شکل مذاکرات بالمعآل از محتوای آن کم‌اهمیت‌تر است و این واقعیت بر مذاکرات قالب خواهد داشت ولی رضا نصر، استاد دانشگاه جان هاپکینز و مشاور خاورمیانه‌ای دولت اوباما نیز بر «محتوای» مذاکرات ایران و آمریکا به جای «فرم» تاکید دارد و می‌گوید: شکل مذاکرات بالمعآل از محتوای آن کم‌اهمیت‌تر است و این واقعیت بر مذاکرات قالب خواهد داشت.
جدیت ایران برای مذاکره با آمریکا از سوی رسانه‌ها و کارشناسان خارجی نیز مورد اذعان قرار گرفته است. حتی در شکل غیر مستقیم نیز ایران جدیت خود را برای مذاکرات نشان داد و یکی از دلایل شروع مذاکرات با آمریکا همین جدیت بوده است.
«العربی الجدید» در این زمینه می‌نویسد: صرفاً پاسخ (نامه‌ی جوابیه) که وزارت خارجه ایران در بیست و هفتم ماه گذشته به عمان فرستاد تا به دولت آمریکا برساند و نادیده نگرفتن نامه ترامپ، تأثیر مثبتی در به جریان انداختن روند آغاز مذاکرات غیرمستقیم داشت.
به نوشته «العربی الجدید»: «تهران پس از ارسال پاسخ، پیامی از آمریکا دریافت کرد، مبنی بر آمادگی دولت آمریکا برای آغاز سریع مذاکراتی که ایران در پاسخ خود اعلام کرده بود آماده انجام آن به صورت غیرمستقیم است.
دولت آمریکا بر ضرورت مستقیم بودن مذاکرات اصرار داشت، اما تهران این امر را به نتایج مذاکرات مسقط و میزان آمادگی طرف آمریکایی برای مذاکره صرفاً پیرامون برنامه هسته‌ای و رفتار آن پس از آغاز این مذاکرات منوط کرد.
ایران به دنبال دریافت تضمین‌هایی است مبنی بر اینکه مذاکرات درباره این برنامه نیز باید بر اساس توافق هسته‌ای (برجام) باشد، به گونه‌ای که حقوق هسته‌ای ایران را تضمین کند و از حدود آن فراتر نرود.
دور مذاکرات میان تهران و واشنگتن، شنبه آینده، جنبه اکتشافی دارد و در آن دستور کار مذاکرات بررسی می‌شود. تهران، سیگنال‌های مثبتی در مورد دستور کار مذاکرات دریافت کرده است، اما تا پیش از آغاز مذاکرات عمان و توافق بر سر دستور کار، هیچ چیز قطعی نیست.»
پروفسور «پل پیلار» استاد دانشگاه جورج تاون آمریکا و عضو پیشین شورای اطلاعات ملی آمریک ا در گفت‌و‌گو با خبرنگار تابناک در خصوص گفتگوی غیر مستقیم میان ایران و آمریکا می‌گوید: مذاکرات غیرمستقیم می‌توانند مفید باشند و به هر طرف کمک کنند تا درک بهتری از آنچه در مذاکرات آینده ممکن یا غیرممکن است پیدا کنند.
«مارک فینو» سخنگوی پیشین وزارت خارجه فرانسه نیز در این زمینه به خبرنگار تابناک گفت: این تحول جدید (گفتگوی غیر مستقیم میان ایران و آمریکا) می‌تواند مثبت باشد، به‌ویژه اگر به مذاکرات موفق قبلی که با میانجیگری عمان انجام شد اشاره کنیم. البته هیچ تضمینی برای موفقیت وجود ندارد، اما واضح است که دولت ترامپ ترجیح می‌دهد به یک توافق دوجانبه برسد که رئیس‌جمهور آمریکا بتواند آن را به نام خود ثبت کند.
بر این اساس مذاکرات با آمریکا، برای ایران به معنای حفظ حقوق هسته‌ای و در عین حال پاسخ دادن به برخی نگرانی‌های طرف مقابل در خصوص برنامه هسته‌ای خود (به رغم صلح آمیز بودن این برنامه) است. از سوی دیگر توافقی برای ایران مهم است که بتواند تحریم‌ها را رفع کند و تجارت خارجی آنرا تسهیل کند و نفع اقتصادی آن متوجه کشور و مردم شود.