چاپ

ایرانیان جهان - - مذاکره‌کنندگان ایرانی و آمریکایی دیروز شنبه اولین دور گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم خود در مسقط را با میانجیگری عمان به پایان رساندند. این اولین تماس دیپلماتیک بین دو طرف از زمان بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید در ژانویه امسال است. اگرچه دو طرف در مورد «غیرمستقیم» بودن این گفت‌و‌گو‌ها اختلاف نظر دارند، اما آنها در سالن‌های جداگانه‌ای در یک ساختمان حاضر شدند و وزیر امور خارجه عمان نقش پیام‌رسان را ایفا کرد.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
جزئیات مذاکرات
به گفته عباس عراقچی، وزیر خارجه و مذاکره‌کننده ارشد ایران، چهار دور تبادل نظر در طول دو ساعت و نیم انجام شد. هنگام ترک محل مذاکرات، عراقچی به طور مختصر با استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در خاورمیانه، در حضور وزیر امور خارجه عمان گفت‌و‌گو کرد. این تماس اگرچه کوتاه بود، اما از آنجا که ترامپ از سال 2018 به دنبال برقراری ارتباط مستقیم با ایران بوده، حائز اهمیت است.
یک منبع سیاسی آگاه ایرانی که خواست نامش فاش نشود، به رسانه انگلیسی امواج گفت که ویتکاف پیش‌نویسی ارائه داد که در آن اشاره‌ای به «برچیدن» برنامه هسته‌ای ایران نشده بود و هیچ تهدید صریحی مبنی بر حمله نظامی در صورت شکست مذاکرات وجود نداشت. این موضع آمریکا که با توجه به مخالفت شدید تهران با الگوی لیبی (انصراف از برنامه هسته‌ای) و درخواست توقف تهدید‌های نظامی ترامپ تنظیم شده، احتمالاً به پیشرفت مذاکرات در مسقط کمک کرده است. عراقچی پس از ترک عمان اعلام کرد که نشست بعدی به بحث درباره «دستورکار مذاکرات با یک جدول زمانی» اختصاص خواهد یافت و افزود: «امروز به اساس مذاکرات بسیار نزدیک شدیم.»
نشست بعدی: انتقال به اروپا؟
دو طرف قرار است در 19 آوریل (31 فروردین) دوباره گرد هم آیند. اگرچه وزیر خارجه ایران گفته است که این گفت‌و‌گو‌ها «در همان سطح و با میزبانی عمان، اما احتمالاً در مکانی متفاوت» برگزار خواهد شد، اما امواج مدیا از منابع مطلع دریافته که محل مذاکرات به احتمال زیاد تغییر خواهد کرد.
یک منبع سیاسی آگاه در منطقه گفت: «آن‌ها این بار در مسقط جمع نخواهند شد، بلکه در نقطه‌ای در اروپا دیدار می‌کنند.» این منبع از ارائه جزئیات بیشتر درباره مکان دقیق خودداری کرد، اما به ملاحظات لجستیکی مانند مسافت طولانی بین واشنگتن و مسقط اشاره نمود. قابل ذکر است که پیش از مذاکرات در عمان، ایران و آمریکا در مورد برگزاری نشست اولیه در امارات متحده عربی—که ظاهراً مورد ترجیح دولت ترامپ بود—اختلاف نظر داشتند.
ابهام در اهداف ترامپ و واکنش‌ها
ابهام در مورد اهداف سیاستی دولت ترامپ نسبت به ایران در هفته‌های اخیر موجب گمانه‌زنی‌های فراوانی شده است. ویتکاف در 21 مارس اعلام کرد که آمریکا به دنبال یک «برنامه تأییدی» برای اطمینان از نظامی نبودن برنامه انرژی هسته‌ای ایران است—طرحی که تهران پیش‌تر نسبت به آن اعلام آمادگی کرده بود. اما این موضع با اظهارات دیگر مقامات آمریکایی که خواستار برچیدن زیرساخت‌های هسته‌ای ایران (امری که برای جمهوری اسلامی غیرقابل قبول) هستند، در تضاد است.
در همین حال، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در یک سخنرانی ویدیویی پیش از مذاکرات عمان گفت که او و ترامپ «موافقند که ایران نباید سلاح هسته‌ای داشته باشد. این کار می‌تواند از طریق توافق محقق شود، اما تنها در صورتی که این توافق به سبک مدل لیبی باشد... ورود به سایت‌ها، منفجر کردن تأسیسات، برچیدن تمام تجهیزات، تحت نظارت و اجرای آمریکا.»
واکنش‌های مثبت غیرمنتظره
مقامات ایرانی و آمریکایی به طور غیرمنتظره‌ای نسبت به نشست اولیه ابراز خوش‌بینی کرده‌اند. وزارت خارجه ایران در بیانیه‌ای اعلام کرد که «موضوعات مرتبط با برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران و لغو تحریم‌های غیرقانونی علیه ایران در فضایی سازنده و مبتنی بر احترام متقابل مورد بحث قرار گرفت.» عراقچی نیز در توئیتی این نشست را «سازنده و امیدبخش» و مبتنی بر «فضای احترام متقابل» توصیف کرد. جالب اینکه حتی مخالفان سنتی دیپلماسی هسته‌ای با آمریکا در ایران نیز ظاهراً از این تحولات استقبال کرده‌اند.
کاخ سفید نیز در بیانیه‌ای این گفت‌و‌گو‌ها را «بسیار مثبت و سازنده» خواند و افزود که ویتکاف «دستورالعمل‌هایی از رئیس‌جمهور ترامپ برای حل اختلافات دو کشور از طریق گفت‌و‌گو و دیپلماسی—در صورت امکان—دریافت کرده است.» ترامپ نیز به خبرنگاران گفت: «من می‌خواهم ایران یک کشور فوق‌العاده، بزرگ و شاد باشد—اما آنها نمی‌توانند سلاح هسته‌ای داشته باشند.»
زمان‌بندی بحرانی و چالش‌های پیش‌رو
ترامپ در نامه ماه گذشته خود به آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم ایران ضرب‌الاجلی دو ماهه برای رسیدن به تفاهم تعیین کرده است. اما برخی ناظران معتقدند که آمریکا لزوماً اصرار بر یک توافق جامع فوری ندارد و ممکن است راه برای اقدامات موقت جهت خرید زمان برای دیپلماسی بیشتر باز باشد.
همزمان، یک جدول زمانی دیگر نیز وجود دارد که هم ایران و هم آمریکا باید آن را در نظر بگیرند: قدرت‌های اروپایی تا اکتبر امسال فرصت دارند تا از مکانیسم «بازگشت سریع» تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران (در صورت عدم پایبندی تهران به برجام) استفاده کنند. ایران هشدار داده که در این صورت از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج خواهد شد—اقدامی که ممکن است به رویارویی نظامی بینجامد.
از آنجا که فرآیند «بازگشت سریع» 90 روز طول می‌کشد، در صورت تصمیم به اجرا، باید از ژوئن یا ژوئیه آغاز شود. در این میان، انتظار می‌رود تعامل ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) در هفته‌های آینده افزایش یابد، به ویژه آنکه آژانس تحت فشار اروپا برای ارائه یک «گزارش جامع» درباره برنامه هسته‌ای ایران است—گامی که به عنوان پیش‌درآمدی برای «بازگشت سریع» دیده می‌شود. در این راستا، سفر احتمالی رئیس آژانس به ایران در هفته‌های آینده می‌تواند به نقطه عطف دیگری در پرونده هسته‌ای ایران تبدیل شود.
اگر دولت ترامپ واقعاً بر مسئله هسته‌ای متمرکز شده و به دنبال محدود کردن و نظارت بیشتر بر غنی‌سازی اورانیوم ایران باشد، احتمالاً فضای قابل توجهی برای پیشرفت وجود دارد. اما علاوه بر ابعاد سیاستی، محدودیت‌های زمانی نیز نقش تعیین‌کننده‌ای خواهند داشت. موفقیت این روند به توانایی طرفین برای یافتن نقاط مشترک در میان اختلافات عمیق و عبور از موانع تاریخی بستگی دارد.
منبع: امواج مدیا