چاپ

ایرانیان جهان - سایه تهدید تنش نظامی همچنان مذاکرات سنگینی می‌کند
روزنامه‌نگار
مذاکرات اخیر ایران و آمریکا در عمان، که در 24 فروردین 1404 در مسقط برگزار شد، نقطه عطفی در تلاش‌های دیپلماتیک برای حل‌وفصل اختلافات بر سر برنامه هسته‌ای ایران بود. این گفتگوها، با میانجی‌گری عمان و حضور استیو ویتکوف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور دونالد ترامپ برای خاورمیانه، و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، اولین دیدار مستقیم دو کشور از زمان خروج آمریکا از توافق هسته‌ای 1394 (برجام) به شمار می‌رود.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
مذاکرات عمدتاً به‌صورت غیرمستقیم و با انتقال پیام‌ها توسط بدر بن حمد البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان، پیش رفت، اما گفت‌وگوی مختصر ویتکوف و عراقچی در حضور میانجی، گامی کوچک اما معنادار تلقی شد. فضای این گفتگوها "مثبت"، "سازنده" و "محترمانه" توصیف شده و دو طرف توافق کردند که دور بعدی مذاکرات را در 31 فروردین 1404 ادامه دهند.
هدف اصلی این مذاکرات، جلوگیری از نظامی شدن برنامه هسته‌ای ایران و بررسی امکان کاهش تحریم‌های اقتصادی علیه این کشور بود. ایران بارها تأکید کرده که برنامه هسته‌ای‌اش صرفاً صلح‌آمیز است، اما آمریکا و متحدانش از پیشرفت‌های اخیر ایران، از جمله غنی‌سازی اورانیوم تا 60 درصد، نگران هستند. تحلیلگران بین‌المللی دیدگاه‌های متفاوتی درباره آینده این مذاکرات دارند.
سینا توسی، همکار ارشد مرکز سیاست‌های بین‌الملل، معتقد است که نتایج اولیه نشانه‌ای از پیشرفت است و احتمالاً چارچوبی با محوریت اطمینان از نساختن سلاح اتمی و در عوض کاهش تحریم‌های ایران شکل گرفته، اما هشدار می‌دهد که بدون دستاوردهای ملموس، این روند دوام نخواهد داشت.
رایان کاستلو، مدیر سیاست شورای ملی ایرانیان آمریکا، بر لزوم حفظ فضای مثبت تأکید کرده و پیشنهاد می‌دهد که آمریکا تهدیدهای نظامی را کاهش دهد و ایران برای مذاکرات مستقیم آماده‌تر باشد. در مقابل، دنیس جت، سفیر سابق آمریکا، شانس موفقیت را ناچیز می‌داند و اختلاف بر سر شکل مذاکرات را مانعی بزرگ می‌بیند. ری تکیه، متخصص ایران در شورای روابط خارجی، نیز به سوءتفاهم‌های تاریخی و نبود درک متقابل اشاره دارد.
با وجود نشانه‌های دلگرم‌کننده، از جمله برنامه‌ریزی برای سفر قریب‌الوقوع رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به ایران برای شفاف‌سازی بیشتر، موانع متعددی پیش روی مذاکرات است.
فشارهای سیاسی و نظامی، به‌ویژه از سوی اسرائیل که برنامه هسته‌ای ایران را تهدیدی وجودی می‌داند، می‌تواند با اقدامات خرابکارانه، گفتگوها را به خطر بیندازد. اختلافات داخلی در هر دو کشور، به‌ویژه در آمریکا با نزدیک شدن به انتخابات، و ضرب‌الاجل‌هایی مانند مهلت بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل تا پایان مرداد 1404، پیچیدگی‌ها را بیشتر می‌کند. این مهلت تا 26 مهر 1404 منقضی می‌شود و نیاز به توافقی سریع را برجسته می‌کند، هرچند شتابزدگی ممکن است به توافقی شکننده منجر شود.
در صورت موفقیت، توافق احتمالی احتمالاً بر دو محور استوار خواهد بود: ایران باید تعهدات بیشتری برای صلح‌آمیز ماندن برنامه هسته‌ای خود، از جمله محدود کردن غنی‌سازی اورانیوم، کاهش ذخایر و پذیرش بازرسی‌های گسترده‌تر ارائه دهد، و در مقابل، آمریکا ممکن است بخشی از تحریم‌های اقتصادی، به‌ویژه در حوزه بانکی و نفتی، را کاهش دهد.
با این حال، پایداری چنین توافقی به حمایت سیاسی قوی در هر دو کشور نیاز دارد تا از تکرار خروج یکجانبه آمریکا جلوگیری شود. در سوی دیگر، شکست مذاکرات می‌تواند تنش‌های نظامی را تشدید کند. دونالد ترامپ تهدید کرده که در صورت ناکامی، ایران با "خشم شدید" مواجه خواهد شد و حتی احتمال حملات نظامی را مطرح کرده است.
ایران نیز هشدار داده که کشورهای میزبان پایگاه‌های آمریکا در منطقه، در صورت حمله، با "پیامدهای سنگین" روبرو خواهند شد. این تنش‌ها می‌تواند به درگیری‌های گسترده‌تر منطقه‌ای، با توجه به جنگ‌های جاری در غزه و لبنان و تقابل ایران و اسرائیل، منجر شود و امنیت انرژی جهانی را تهدید کند، زیرا خاورمیانه بزرگ‌ترین صادرکننده نفت و گاز جهان است. کشورهای همسایه مانند عراق و عمان نیز ممکن است در این سناریو آسیب ببینند.
مذاکرات ایران و آمریکا در عمان با نتایجی امیدوارکننده آغاز شده و ادامه گفتگوها نویدبخش است، اما موفقیت آن به غلبه بر موانع داخلی و خارجی و دستیابی به توافقی پایدار بستگی دارد.
تحلیلگران امیدوارند که تمرکز بر عدم نظامی شدن برنامه هسته‌ای ایران و کاهش تحریم‌ها راه را برای پیشرفت هموار کند، اما سایه تهدید تنش نظامی همچنان بر این تلاش‌ها سنگینی می‌کند. ادامه این مسیر نه تنها برای ایران و آمریکا، بلکه برای ثبات منطقه و جهان اهمیتی حیاتی دارد.