چاپ

ایرانیان جهان - در صنعت خودرو ایران را بهبود بخشد؟
پژوهش و توسعه (R&D) موتور محرک رفاه ملی و نفوذ جهانی کشورها در فعالیت‌های سیاسی، صنعتی و اقتصادی به‌شمار می‌رود. سرمایه‌گذاری جهانی در R&D در سال 2023 به حدود 2.75 تریلیون دلار رسیده و پیش‌بینی می‌شود تا پایان 2024 به 3 تریلیون دلار نزدیک شود؛ رقمی که نسبت به سال 2000 تقریبا سه برابر شده است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
در صورت رفع محدودیت‌ها و برقراری ارتباط ایران با سازمان‌ها و نهادهای مالی و صنعتی بین‌المللی، شرکت‌های ایرانی نیز می‌توانند به دانش روز و روندهای نوین جهانی دسترسی راحتی داشته باشند. این ارتباطات نه‌تنها انتقال تجربه و دانش را تسهیل خواهد کرد، بلکه انگیزه لازم برای بهبود محصولات و ارتقای کیفیت را نیز ایجاد می‌نماید. سرمایه‌گذاری جهانی در R&D به‌طور مستمر در حال افزایش است و کشورهای پیشتاز در این حوزه، قدرت شکل‌دهی به استانداردها و بازارهای جهانی را دارند. برای ایران نیز مشارکت فعال در این شبکه جهانی می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاری، ارتقای فناوری و افزایش رقابت‌پذیری کمک کند.
مهم‌ترین چالش‌های تحقیق و توسعه خودرویی ایران پس از توافقات چیست؟
یکی از چالش‌های اصلی، ضعف فرهنگ نوآوری و تفکر اصیل در مهندسی فعلی ما است. بسیاری از نهادهای ایران به مهندسی معکوس و میان‌بر عادت کرده‌اند و حتی خطر این است که اگر تحریم‌ها برداشته شود و بازار داخلی بهبود یابد، صنعت خودرو ایران همچنان به نوآوری توجه نکند، چون این امکان وجود دارد که شرکت‌ها به جای تولید دانش‌بنیان، به مونتاژکاری و سودآوری کوتاه‌مدت روی می‌آورند. این رویکرد می‌تواند به زیان توسعه پایدار صنعت باشد. همچنین، نبود زیرساخت‌های حمایتی و ضعف در جذب و پرورش استعدادهای جوان از دیگر موانع جدی در مسیر توسعه تحقیق و توسعه است.
روندهای جهانی تحقیق و توسعه در صنعت خودرو چگونه تغییر کرده است؟
در گذشته، تحقیق و توسعه در خودروسازی عمدتا در قالبی خطی و متوالی با مراحل مجزا انجام می‌شد. شرکت‌ها ساختار تحقیق و توسعه خود را برای پشتیبانی از سبدهای سخت‌افزاری پیچیده در دوره‌های تحول تدریجی فناوری سامان می‌دادند. این مدل اقتصاد خطی اساسا مبتنی بر فروش بود و ارزش عمدتا در مرحله تولید خلق و سپس در فازهای بهینه‌سازی مصرف می‌شد. در مقابل، اقتصاد چرخشی با بهره‌گیری از سازکارهای بازیابی ارزش، تلاش می‌کند ارزش محصولات و مواد را فراتر از استفاده اولیه حفظ کند.
این رویکرد به افزایش بهره‌وری منابع، کاهش مصرف منابع اولیه از طریق طراحی، حفظ محصولات در بالاترین سطح ارزش طی مدت طولانی‌تر و حذف ضایعات پایان عمر می‌انجامد. در واقع تحقیق و توسعه پیش‌تر صرفا مرحله‌ای مقدماتی در چرخه توسعه محصول تلقی می‌شد، اکنون به فرآیندی پیچیده و تکرارشونده بدل شده که تمامی ابعاد طراحی، تولید، بهره‌برداری و ملاحظات پایان عمر خودرو را دربرمی‌گیرد. این تغییر پارادایم، بازاندیشی اساسی در شیوه مهندسی و نگهداری وسایل نقلیه در عصری است که با شتاب فزاینده پیشرفت‌های فناورانه و تغییر سلایق مصرف‌کنندگان شناخته می‌شود.
تحقیق و توسعه در صنعت خودرو به‌طور سنتی در چارچوبی خطی و متوالی انجام می‌گرفت؛ به‌گونه‌ای که فرآیند توسعه از مراحل مشخص و پشت‌سر هم پیروی می‌کرد. شرکت‌ها ساختارهای تحقیق و توسعه خود را برای پشتیبانی از سبدهای سخت‌افزاری پیچیده در دوره‌های تکامل تدریجی فناوری ساماندهی می‌کردند. چرخه‌های تولید محصول طولانی و ایستا بود و تقسیم‌کار و فرآیندهای ساختاریافته، با توسعه سخت‌افزاری تناسب داشت. حال که تحقیق و توسعه در صنعت خودرو از مدل خطی و متوالی به رویکردی چرخه‌ای و پیوسته تغییر یافته است. بازنگری اساسی در نحوه مهندسی و نگهداری خودروها و تطبیق با پیشرفت‌های فناورانه و تغییر سلایق مصرف‌کنندگان را ایجاب می‌کند. همچنین، زمان توسعه خودروهای نرم‌افزارمحور به 3 سال کاهش یافته که فشردگی و سرعت بالای نوآوری را می‌طلبد. متاسفانه صنعت جاده مخصوص ایران هنوز با این مفاهیم آشنایی کاربردی ندارد و شاید هم فشارهای اقتصادی به صنعت ایران برای تحقیق و توسعه در این امر را تا به امروز اجازه نداده بود.
مهم‌ترین محورهای تحقیق و توسعه در صنعت خودروسازی جهان چیست و ایران چگونه می‌تواند همگام شود؟
محورهای اصلی تحقیق و توسعه جهانی بر خودروهای برقی، فناوری‌های باتری، نرم‌افزارمحور شدن خودروها، سیستم‌های کمک‌راننده پیشرفته و هوش مصنوعی متمرکز است. خودروهای آینده به شبکه‌های هوشمند متصل می‌شوند و قابلیت‌های بروزرسانی نرم‌افزاری را دارند. برای همگامی با این روندها، ایران باید در توسعه زیرساخت‌ها، پژوهش چندوجهی و بین صنایعی (انرژی و حمل‌ونقل و خودروسازی) و تولید پیشرفته، ارتقای توان داخلی در حوزه نرم‌افزار و جذب نیروی متخصص سرمایه‌گذاری بسیاری بکند. همچنین، سیاست‌گذاری و حمایت دولت و همکاری با برندهای معتبر جهانی برای انتقال فناوری و بومی‌سازی قطعات ضروری است.
بحران‌های اقتصادی و تحریم‌ها چه تأثیری بر پویایی تحقیق و توسعه در ایران گذاشته‌اند؟
دهه‌ها بحران اقتصادی و تحریم‌های بین‌المللی، نوآوری را در ایران به‌شدت تضعیف کرده‌اند و جوانان را بی‌انگیزه برای تحقیق و توسعه. در دوره‌های رکود، بنگاه‌ها و دولت‌های اجرایی ایران منابع خود را به مدیریت بحران‌های فوری اختصاص دادند و R&D را کالایی لوکس تلقی کردند. این امر منجر به چرخه‌ای معیوب می‌شود که در آن نوآوری قربانی اهداف کوتاه‌مدت و تولید سریع می‌شود. تورم فزاینده نیز قدرت خرید سرمایه‌گذاری‌های R&D را کاهش داده و هزینه سرمایه در این حوزه بسیار مهم را توسط بخش خصوصی بی‌توجیه کرده است. زیست‌بوم‌های نوآوری ساختارمند می‌توانند حتی در شرایط بی‌ثبات اقتصادی، فعالیت‌های حیاتی پژوهش و توسعه را حفظ کنند.
تفکر اصیل در تقریبا تمامی بخش‌های ایران (اعم از کشاورزی و تولید تا کالاهای مصرفی و لوازم‌خانگی) به‌طور فزاینده‌ای کمیاب شده است. رواج گسترده کپی‌برداری از محصولات موجود از طریق مهندسی معکوس و مونتاژ بی‌کیفیت داخلی، اغلب بدون نظارت قانونی، به امری عادی بدل شده است. گرچه این امر ممکن است تصویری از بهره‌وری کپی‌سازی را ایجاد کند، اما به‌ندرت ارزشی معنادار برای اقتصاد تولید محور خلق می‌کند یا رقابت‌پذیری جهانی ایران را ارتقا می‌دهد.
نگران‌کننده‌تر آنکه، این چرخه تقلید با کاهش انگیزه سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، اشباع بازار با محصولات قدیمی و محدود کردن پتانسیل رشد اقتصادی بلندمدت، نوآوری را سرکوب می‌کند. این الگو نه‌تنها پیشرفت را در خودروسازی ایران کند کرد، بلکه به‌طور فعالانه توانایی ایران برای توسعه ارزش‌های منحصربه‌فرد در بازارهای بین‌المللی را تضعیف کرده است. اتکای افراطی به میان بر صنعتی به‌عنوان راهبرد اصلی، زیست‌بومی اقتصادی ایجاد کرد که در آن نوآوری‌های اصیل به استثنا بدل شده‌اند. رابطه میان تفکر اصیل و رهبری صنعتی، دینامیکی پیچیده و دوسویه است، نه صرفا علت و معلولی و در این بسیار کمیاب. و این معضل با برجامی جدید هم حل نخواهد شد و احتیاج به بازنگری فرهنگ سازمانی دارد.
چگونه می‌توان از تجربیات موفق جهانی برای توسعه پایدار صنعت خودرو در ایران بهره گرفت؟
بهره‌گیری از تجربیات موفق جهانی زمانی ممکن است که برنامه‌ریزی مناسب، شناسایی گلوگاه‌های اصلی و رفع کمبودهای دانشی صورت گیرد. انتقال دانش و الگوبرداری از نمونه‌های موفق، تنها در صورت وجود زیرساخت‌های مناسب و سیاست‌گذاری هدفمند، به‌طور مؤثر رخ خواهد داد. همکاری با شرکت‌های بین‌المللی، بومی‌سازی فناوری‌های کلیدی و توسعه زیرساخت‌های ارتباطی و دیجیتال، از جمله راهکارهای مؤثر برای کاهش فاصله با استانداردهای جهانی و رشد تحقیق و توسعه در ایران است.
. مهم‌ترین عامل موفقیت آینده تحقیق و توسعه در صنعت خودرو ایران چیست؟
مهم‌ترین عامل موفقیت، جذب و پرورش استعدادهای جوان ایرانی است. ایران کشوری با نیروی انسانی مستعد و خلاق است. حضور نسل جوان با ایده‌های نو، دانش روز و تسلط بر فناوری‌های جدید، می‌تواند موتور محرک تحول در صنعت خودروسازی باشد. تجربه چین نشان می‌دهد که تیم‌های تحقیق و توسعه جوان می‌توانند سرعت و جهت‌گیری نوآوری را به‌طور چشمگیری افزایش دهند و صنعت را به سطح استانداردهای جهانی برسانند. ما نیز اگر بخواهیم صنعت خودرو کشور در دهه‌های آینده همچنان پویا، نوآور و رقابتی باقی بماند، باید فضای این صنعت را برای حضور و نقش‌آفرینی نسل جوان باز کنیم و این کاری نیست که کشورهای دیگر برای ما انجام دهند.
جوانان ذاتا نه‌تنها انرژی و انگیزه بالایی دارند، بلکه با ایده‌های نو، دانش روز و تسلط بر فناوری‌های جدید می‌توانند موتور محرک تحول در صنعت خودروسازی باشند. اگر فرصت کافی برای رشد و شکوفایی به آنها داده شود، می‌توانند صنعت خودرو را متحول کرده و آن را به سطح استانداردهای جهانی برسانند. در نهایت، ارزشمندترین سرمایه برای آینده صنعت خودرو ایران، جوانان کشور هستند؛ بنابراین باید با برنامه‌ریزی درست، آموزش‌های تخصصی و ایجاد فضای مناسب برای نوآوری، این استعدادها را به صنعت جذب و حفظ کنیم تا شاهد موفقیت و پیشرفت پایدار در این حوزه باشیم.
و در پایان....
برای آنکه پژوهش و توسعه بتواند ارزش واقعی و ماندگار بیافریند، باید به قلب تپنده مأموریت و راهبرد سازمانی شرکت‌های جاده مخصوص بدل شود. تحقق این هدف، مستلزم استقرار فرهنگ مشارکتی در حوزه تحقیق و توسعه است؛ فرهنگی که تنها با فروریختن دیوارهای غیرضروری، استقبال از تنوع برای گشودن افق‌های فکری نو و پرورش ذهنیت رشدی که شکست را پلی برای آموختن می‌داند، امکان‌پذیر خواهد بود. بی‌تردید، دسترسی آسان به ارتباطات جهانی، شتاب این تحولات مثبت را دوچندان می‌کند. نباید فراموش کنیم که ایجاد فرهنگ کاوشگری تحقیق و توسعه اول بر چهار ارزش بنیادین استوار است (چه توافق با آمریکا باشد و چه نباشد)؛ همدلی فرهنگی، یعنی تأکید بر تنوع اندیشه‌ها و همکاری هم‌افزا؛ خلاقیت، به معنای ترویج و حمایت بی‌وقفه از ایده‌های نو؛ همکاری، که شفافیت و اشتراک دانش را در پی دارد و در نهایت حمایت از مالکیت معنوی نوآوران، تا انگیزه و امنیت لازم برای نوآفرینی فراهم شود.
خودروسازانی که موفق به نهادینه‌سازی این فرهنگ می‌شوند (فرآیندی که به صبر و زمان نیاز دارد) به جای آنکه صرفاً تفاوت‌ها را مدیریت کنند، فرهنگ نوآوری را به منبعی برای بهره‌گیری از هوش جمعی و خلق فناوری‌های نوین در محصولات خود بدل می‌سازند.
نتیجه گیری اینکه تمرکز تحقیق و توسعه در ایران، چه با وجود توافقات بین‌المللی و چه بدون آن، باید بر فناوری‌هایی قرار گیرد که تحول بنیادین در صنعت خودرو ایجاد می‌کنند. موفقیت صنعت خودرو ایران وابسته به نهادینه‌سازی فرهنگ نوآوری، ارتقای سرمایه انسانی، گسترش همکاری‌های فناورانه و حرکت به سوی پژوهش و توسعه چابک و میان‌رشته‌ای است. بدون پیمودن این مسیر، عبور از چالش‌های فعلی و دستیابی به جایگاهی شایسته در عرصه جهانی میسر نخواهد بود. چه با توافق و چه بدون توافق، تعلل در مسیر نوآوری صنعتی در ایران جایز نیست؛ چراکه هم از منابع انسانی توانمند برخورداریم و هم انگیزه‌ای قوی برای رشد و شکوفایی اقتصادی داریم.