چاپ

ایرانیان جهان - روزنامه جوان /متن پیش رو در جوان منتشر شده و انتشار آن به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
مهدی پورصفا- تأکید رهبر معظم انقلاب اسلامی بر خارج شدن بحث‌هایی همانند سیاست خارجی و فضای مجازی از مجادلات انتخاباتی و تأکید بر مسئله اقتصاد، بازتابی از بی‌اثر بودن چنین مسائلی بر امور روزانه مردم است، کمااینکه در مسئله برجام با وجود هزینه فراوانی که بر کشور و سیاست خارجی تحمیل شد اما کوچک‌ترین منفعتی در 10سال گذشته نصیب معیشت و اقتصاد مردم نشد و خروج امریکا از آن خسارات فراوانی برای نظام و مردم به بار آورد؛ رویدادی که رهبری با انذار ویژه خود به دنبال جلوگیری از تکرار آن هستند.
در طول 10سال گذشته اقتصاد مهم‌ترین دغدغه و اولویت مردم و نظام جمهوری اسلامی ایران چه در سطح داخلی و چه در سطح خارجی بوده است. نگاهی به آمار و ارقام موجود نشان می‌دهد ضربات وارد شده به اقتصاد ایران در طول 10سال گذشته کم از یک جنگ فراگیر همه‌جانبه ندارد. میزان رشد اقتصادی در طول سال‌های گذشته نزدیک صفر بوده در حالی که این رقم برای سال‌های 68 تا 90 رقمی حدود 2درصد بوده است.
شاخص‌های دیگری همچون تورم بالای 40درصد، افزایش نابرابری‌های اجتماعی، افزایش میزان شهرنشینی و موارد دیگر همه و همه نشان‌دهنده بالا رفتن آسیب‌پذیری کشور در حوزه اقتصاد است.
برخی تحلیلگران حتی اعتقاد دارند محدودیت‌های ایران در حوزه اقتصاد نیز باعث ایجاد برخی تنگناها برای نظام جمهوری اسلامی شده و دست طرف‌های متخاصم را برای اعمال فشار علیه ایران بازگذاشته است. با در نظر گرفتن تمام این موارد روشن می‌شود که چرا رهبر معظم انقلاب اسلامی در سخنان خود بر ضرورت توجه به موضوع اقتصاد تأکید کرده‌اند و آن را جزو اولویت‌های اصلی انتخابات سال 1400 دانسته‌اند.
فضای مجازی و سیاست خارجی اولویت مردم نیست
رهبر انقلاب روز پنج‌شنبه در جمع نمایندگان مجلس شورای اسلامی با اشاره به برخی اظهار نظرها مبنی بر اینکه نامزدها باید در مناظرات دیدگاه‌های خود را درباره فضای مجازی و سیاست خارجی اعلام کنند، تأکید کردند: اینها جزو مسائل مردم نیست. مسئله مردم «بیکاری جوانان، معیشت طبقات ضعیف و مافیای واردات» است که کمر تولید را می‌شکند و جوانان مبتکر و با انگیزه را مأیوس و کشاورزان زحمتکش را بیچاره می‌کند.
این سخنان بازتابی از همین واقعیت 10سال گذشته کشور و مشکلاتی است که در حوزه اقتصاد گریبانگیر کشور است، البته طبیعی است که بخشی از مشکلات کشور حتماً در حوزه تحریم‌هاست، کما اینکه رهبری در سخنرانی‌های گذشته خود بارها بر آن تأکید کرده‌اند اما سؤال این است که متمرکز شدن بر حوزه سیاست خارجی تا چه حد می‌تواند مشکلات کشور را حل کند. در حوزه بحث‌های مرتبط با فضای مجازی هم تا کجا می‌توان امید داشت که بدون وجود یک زیربنای سالم اقتصادی امکان توسعه آن در جامعه وجود داشته باشد، کمااینکه به خاطر محدودیت‌های اقتصادی موجود هم اکنون بخش زیادی از قابلیت‌های فضای مجازی غیرقابل استفاده باقی مانده است.
گرهی که با مذاکره از اقتصاد کشور باز نشد
شاید سؤال این باشد که آیا امکان حل مشکلات اقتصادی بدون رفع تحریم‌ها وجود دارد؟ نگاهی به تجربه 10سال گذشته کشور نشان می‌دهد ماجرای تحریم‌ها هیچ گاه به صورت جدی از طریق مذاکره حل نخواهد شد. ماجرای برجام و اتفاقات بعد از آن نشان داد که نوع نگاه هیئت حاکمه امریکا به ایران چنان متغیر است که حتی در صورت توافق مجدد باز هم کافی است تا با یک چرخش تحریم‌ها علیه ایران بازگردد، به عنوان مثال هم اکنون مذاکرات جدی در وین برای احیای مجدد برجام در میان است و جمهوریخواهان کنگره اعلام کرده‌اند با ارائه یک طرح درصدد جلوگیری از بازگشت به این توافق هستند. اگرچه فعلاً با تسلط دموکرات‌ها بر هر دو مجلس امکان چنین اقدامی کمرنگ است، اما سؤال این است که اگر مذاکرات وین به نتیجه رسید و جمهوریخواهان باز هم در انتخابات میان‌دوره‌ای سال 2022 بر کنگره مسلط شوند و با تصویب قانونی منافع ایران از برجام را به صفر رساندند، تکلیف چیست؟ به خصوص اینکه درباره ضدیت با ایران یک سیاست دو حزبی در امریکا جریان دارد و بسیاری از دموکرات‌ها با سیاست‌های خصمانه جمهوریخواهان علیه ایران همنوا هستند. بسیاری از لوایح تحریمی علیه ایران با اجماع دو حزبی به تصویب رسیده است و همین مسئله نشان می‌دهد اختلاف جدی در رابطه با محدود کردن در داخل احزاب امریکایی وجود ندارد. همین چالش در خصوص انتخابات سال 2024 وجود دارد. ممکن است در این انتخابات باز هم یک رئیس‌جمهور جمهوریخواه انتخاب شود و با توجه به محبوبیت سیاست‌های ترامپ در بخشی از جامعه امریکا خود وی یا شخصی نزدیک به سیاست‌های وی به ریاست جمهوری برسد. به این ترتیب روشن است که عملاً باز هم بحث برجام و سرنوشت آن در هاله‌ای از ابهام قرار می‌گیرد، در صورتی که اگر واقعاً قرار باشد تمام بهبودی اقتصاد ایران به ماجرای برجام گره بخورد، مقاملات ایرانی عملاً باید تمام تحولات سیاسی در داخل امریکا را رصد کنند و تمام سیاست اقتصادی را با آن پیوند بزنند که چنین اقدامی نه عاقلانه است و نه کشوری به دنبال آن می‌رود.
تأکید بر قرار نداشتن اولویت سیاست خارجی در رقابت‌های انتخاباتی بازتابی از همین واقعیت است. در حقیقت شرایط فعلی به هیچ عنوان نمی‌تواند آینده روشنی درباره بهبود اقتصادی کشور از طریق مذاکره صرف ترسیم کند. این نتیجه‌ای است که کمتر کسی درباره آن شک داشته باشد. بهبود وضعیت اقتصادی کشور از طریق اصلاح روندهای درونی هم در دسترس‌تر به نظر می‌رسد و هم اینکه نتایج آن با سرعت بیشتری سر سفره مردم خواهد رفت. در شرایطی که اگر قرار باشد تنها وضعیت اقتصاد از طریق مذاکرات و بالارفتن صادرات نفتی بهبود یابد، اولین منتفع آن واردکنندگان و کسانی هستند که به رانت‌های اینچنینی دسترسی دارند.
همه چیز فیلترینگ نیست
بحث فضای مجازی و گفت و گو بر سر آن را می‌توان در همین چارچوب ارزیابی کرد. فضای مجازی داشته‌های فراوانی برای بهبود اوضاع اقتصادی جامعه دارد که در ایران تنها بر جنبه‌های سرگرمی و اطلاع‌رسانی آن تمرکز شده است. همین نکته هم سبب شده تا تمامی بحث‌ها بر نحوه دسترسی به این درگاه‌ها متمرکز شود.‌ آش به قدری شور شده است که حتی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز وارد این معرکه شده‌اند و کار به جدل در فضای مجازی نیز کشیده است. طبیعی است که هیچ کس انتظار ندارد این مجادلات عملاً تأثیری بر استفاده از فضای مجازی داشته باشد. در این شرایط تنها برخی شکاف‌های تصنعی در سطح جامعه تشدید می‌شود که قابلیتی جز دوقطبی‌سازی انتخاباتی ندارد. این دوقطبی می‌تواند در یک رقابت انتخاباتی مسائل اصلی را به حاشیه بکشاند و تنها به جدل‌های بیهوده بینجامد. همان گونه که در رقابت‌های انتخاباتی گذشته بحث دیوارکشی منجر به تغییر جهت آرای بسیاری شد که بعدها نیز مشخص شد اساساً ریشه در واقعیت نداشته است، در همین دوره نیز مشخص بود بحث‌های مرتبط با فضای مجازی چه در مناظرات انتخاباتی و چه در تبلیغات برخی کاندیداها مورد توجه قرار می‌گیرد و اتفاق دوره قبل به شکل دیگری تکرار می‌شود.
تأکید مقام معظم رهبری بر این نکته که فضای مجازی جزو دغدغه‌های اصلی مردم نیست، از همین مسئله نشئت می‌گیرد. در حقیقت بحث‌های بیهوده و دوگانه‌ساز بر سر همین مسئله سبب می‌شود مباحث جدی‌تری همچون مبارزه با فساد در ساختارهای دولتی و مقابله با قاچاق کالا مورد توجه قرار نگیرد، البته فضای مجازی به دلیل ماهیت و اهمیت خود همچنان جزو مسائل اساسی کشور خواهد بود اما این مسئله باید از جهت درست خود همچون ایجاد ارزش افزوده برای اقتصاد مورد توجه قرار بگیرد و نه اینکه تمرکز صرفاً بر فیلترینگ یا مسدود‌سازی فضای مجازی باشد.
جلوگیری از تکرار اشتباهات گذشته
واقعیت این است که از سال 88 تاکنون به رغم تجربه‌های جدی که در مردم‌سالاری دینی برای نظام جمهوری اسلامی ایران کسب شده اما شرایط و جهت‌گیری بحث‌ها به سمتی نبوده که بتواند منافع اساسی را برای مردم تأمین کند. همین نکته به اصلی‌ترین نقطه ضعف مسیر انتخابات و تبلیغات برای آن تبدیل شده که نتایج آن در طول چند سال گذشته برای کشور هویداست. سخنان مقام معظم رهبری در روز پنج‌شنبه را می‌توان نشانه‌ای از تلاش برای اصلاح این مسئله دانست، البته در این میان باز هم اراده نامزدها حرف آخر را خواهد زد تا بر مسائل اصلی کشور متمرکز باشند؛ روندی که سرنوشت آن در روزهای آینده و با برگزاری مناظرات انتخاباتی روشن خواهد شد.