چاپ

ایرانیان جهان - دیپلماسی ایرانی /متن پیش رو در دیپلماسی ایرانی منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
ابوالقاسم دلفی| در شرایطی که اوضاع جاری خاورمیانه و حوزه جغرافیایی خلیج فارس بدنبال برگزاری اجلاس سران کشورهای روند آستانه در تهران و همچنین اولین سفر آقای جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده به سرزمین‌های اشغالی و دیدار از عربستان سعودی و شرکت در نشست "غیر متعارف" سران شورای همکاری خلیج فارس به همراه نخست وزیر عراق، رئیس جمهوری مصر و پادشاه اردن در جده، به تدریج در حال بروز تحولات و آثار خود است، تلاش ها و ابتکارات دیگری نیز خارج از دایره و حوزه نفوذ دو نشست مورد بحث در دستور کار دیگر بازیگران مدعی ایفای نقش در خاورمیانه پس از خروج ادعایی ایالات متحده از آن، قرار گرفته که از دریچه ی منافع ملی و ژئوپلیتیک منطقه‌ای ایران حائز اهمیت است.
سفر بدون مقدمه و خارج از برنامه های کاری محمد بن سلمان "MBS" ولیعهد مغضوب عربستان سعودی که بلافاصله پس از دیدار جو بایدن ازمنطقه، به پاریس انجام و طی آن ملاقات با امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه نیز صورت گرفت، بخشی از راهبرد و تمایلات رئیس جمهوری فرانسه برای آینده خاورمیانه و حضور فعالتر پاریس در این تحولات را به نمایش گذاشت. قبل از دیدار "MBS" از پاریس که به عقیده بسیاری از ناظران منطقه‌ای، موضوع احیای دوباره ولیعهد سعودی پس از چندین سال انزوای سیاسی – بین المللی به خاطر قتل فجیع جمال خاشقجی، ناراضی سعودی – امریکایی در استانبول، یکی از اهداف اصلی این سفر محسوب می شد، محمد بن زائد "MBZ" حاکم جدید امارات متحده عربی نیز در پاریس با رئیس جمهوری فرانسه دیدار و طی آن "موافقت نامه مشارکت استراتژیک پیرامون همکاری انرژی" دو کشور و نیز توافق نامه مربوط به همکاری در زمینه تامین انرژی بین شرکت فرانسوی توتال و شرکت نفتی امارات موسوم به "Adnoc" به امضا رسید.
فعل و انفعالات و تحولات سیاسی دیپلماتیک خاورمیانه حول محور تمایلات پاریس و راهبرد رئیس جمهوری فرانسه که به تازگی دور دوم ریاست جمهوری خود را در این کشور آغاز کرده، در شرایطی در حال بروز و نمود است که آقای ماکرون چند هفته قبل به طور ضمنی موضوع تشکیل اجلاس سران کشورهای منطقه، مشابه آنچه سال قبل و در بغداد با حضور تعدادی از کشورهای همسایه عراق تشکیل شده بود، با شرکت سران جمهوری اسلامی ایران، عربستان سعودی، ترکیه، اردن و مصر را مطرح کرده بود.
این تحولات در شرایطی در حال وقوع است که عربستان سعودی طی پنج سال گذشته به دلایل عدیده ای که عمدتاً می‌تواند بخاطر انزوای سیاسیMBS" " متعاقب ارتکاب جنایت ضد بشری علیه خاشقجی و یا تقلید و پیروی ریاض از "مدل حکمرانی و سیاست توسعه امارات متحده" باشند، در صحنه تحولات و موضوعات استراتژیک منطقه‌ خلیج فارس، خاورمیانه و شمال افریقا غایب بوده است. لیکن فعل و انفعالات یکی دو ساله اخیر و به ویژه تلاش های به عمل آمده به منظور خاتمه بخشی به پرونده قتل ناراضی امریکایی – سعودی از تمایل جدی ریاض به بازگشت به صحنه تحولات اصلی منطقه‌ای به ویژه پس از راهبرد جدید امریکا برای خاورمیانه را حکایت دارد.
از طرف دیگر و در شرایطی که مذاکرات هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و جامعه بین المللی علی رغم کش و قوس‌های فراوان یک ساله اخیر هنوز به سرانجامی که کشور، منطقه و فضای بین المللی انتظار آن را دارد نرسیده، به نظر می رسد آقای امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه درصدد است در صورت ناکامی مذاکرات یاد شده، نقش میانجی گرانه خود را در منطقه ای که می تواند در تامین انرژی اروپا در جریان بحران اوکراین تاثیرگذاری خود را داشته باشد به عهده گیرد.
پس از سفر پرحاشیه جو بایدن به سرزمین های اشغالی و عربستان و تلاش در جهت تحقق راهبرد ایالات متحده برای دوران کمرنگ شدن حضور فیزیکی در منطقه، بسیاری از سران منطقه که با رئیس جمهوری امریکا در سفر به این منطقه دیدار و ملاقات کرده بودند راهی پاریس شدند.
ابتدا MBZ"" حاکم جدید امارات متحده عربی و نزدیکترین هم پیمان فرانسه در منطقه که کشورش پایگاه نظامی در اختیار ارتش فرانسه قرار داده است عازم پاریس شد و با آقای ماکرون دیدار و گفت وگو کرد. پیش از این سفر محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین و نیز عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهوری مصر نیز به دیدار رئیس جمهوری فرانسه در پاریس رفته بودند و بالاخره این مسیر پر رفت و آمد ماه های اخیر با سفر "MBS" و رسمیت یافتن سناریوی پایان انزوای سیاسی عربستان سعودی و ولیعهد مغضوب آن توسط غرب علنی شد.
به روال معمول این رفت و آمد های دیپلماتیک که در آخرین لحظات تحقق آن، اطلاعاتی در حد مقدور در اختیار افکار عمومی قرار می گیرد و نتایج حاصل از آن نیز طی بیانیه ای به صورت ابهام آمیز و گذرا در دسترس ارباب رسانه و جراید قرار داده می شود، لیکن بر کسی پوشیده نیست که درکلیت موضوع، به گونه‌ای طراحی و سازماندهی می شود که علی اصول تاثیرات بلند مدتی را به عنوان راهبرد در دستور کار دارند.
با توجه به دادوستدهای پشت پرده تحرکات گسترده و پر سر و صدای منطقه‌ای، به نظر می رسد آنچه می تواند محرک اصلی نگرانی ها تلقی شود، تاکید همگانی بر متاثر شدن امنیت منطقه‌ای ناشی از بحران تجاوز روسیه به اوکراین و عواقب بی‌چون و چرای آن در بازارهای بین‌المللی انرژی و امنیت جهانی غذا از یک سو و از سوی دیگر سرانجام موافقتنامه هسته ‌ای جمهوری اسلامی ایران با جامعه جهانی است.
به موازات دو رخداد یاد شده موضوعات دیگری همچون چگونگی نقش‌آفرینی جمهوری اسلامی ایران در تحولات منطقه‌ای، اوضاع یمن، تحولات سیاسی لبنان و آینده عراق نیز از جمله موضوعاتی هستند که دیپلماسی فرانسه در فضای متصور از خاورمیانه بدون امریکا درصدد نقش آفرینی و تاثیرگذاری در آنهاست.
طرح موضوع اجلاس سران منطقه‌ای با سازماندهی مشترک فرانسه – عراق با حضور کشورهای مصر، اردن، عربستان، ایران و ترکیه تا پایان سال جاری به هدف کاهش تخاصمات منطقه‌ای، مستمسکی است که مدت هاست در تعاملات دوجانبه پاریس با پایتخت های منطقه در دستور کار قرار دارد. فرانسه طی هفته های اخیر و در چارچوب تلاش‌های خود برای تاثیرگذاری هرچه بیشتر بر روند تحولات منطقه‌ای، علاوه بر میزبانی از یائیر لاپید، نخست وزیر دوکتور رژیم صهیونیستی، در مکالمه تلفنی مفصلی نیز با رئیس جمهوری اسلامی ایران، موضوع به سرانجام رسیدن موافقتنامه هسته‌ای و تاثیراتی که می تواند بر سایر ابعاد تحولات منطقه داشته باشد را مورد پیگیری قرار داده است.
لذا با نگاهی واقع بینانه به تحولات منطقه‌ای و تلاش و اصرار آقای ژوزف بورل، نماینده عالی سیاست خارجی و امنیتی مشترک اتحادیه اروپایی در ارائه طرح جدید مشتمل بر حداکثر مطالبات قابل تحقق دو طرف اصلی مذاکرات هسته‌ای یعنی ایالات متحده و جمهوری اسلامی ایران و گرد هم آمدن مجدد هیئت های مذاکره کننده در وین را نمی توان بی ارتباط و بی تاثیر از سایر اقدامات و تحولاتی که در بیش از یک ماه گذشته منطقه خاورمیانه و خلیج فارس شاهد آن بوده است دانست.
در همین راستا آنچه از شواهد و اظهارات مسئولین امریکایی به ویژه Brett-Mc Gurk”" هماهنگ کننده کاخ سفید در امور خاورمیانه مبنی بر اینکه "بازگشت به موافقتنامه هسته‌ای بیش از هر زمان دیگری در آینده نزدیک تحقق پذیر شده" قابل استنتاج است، توجه به این موضوع است که قطعاً با لغو تحریم‌های ظالمانه علیه جمهوری اسلامی ایران، راه برای بهره برداری های اقتصادی کشور از فضای جدید به ویژه فراهم شدن امکان بازگشت شرکت ها و کمپانی های خارجی که در گذشته دارای مناسبات و همکاری مفید و موثری با بخش های مختلف اقتصادی، صنعتی و انرژی جمهوری اسلامی ایران داشته اند هموارتر شده و در یک روند کلان مناسبات خارجی، فضای مبتنی بر همکاری و مشارکت برابر و دسترسی به تکنولوژی و تسهیلات لازم برای ارتقای ظرفیت های نفتی و گازی کشور که در سال های گذشته بسیار مغفول مانده است فراهم می شود.
البته توجه به این نکته نیز ضروری است که در موضوع تامین امنیت منطقه‌ای که دل نگرانی اصلی اغلب کشورهای منطقه و به خصوص کشورهای حوزه خلیج فارس در ارزیابی توانایی های نظامی جمهوری اسلامی ایران است، فرانسه قطعاً ظرفیت جایگزینی با ایالات متحده به عنوان هم پیمان استراتژیک کشورهای عرب منطقه را نخواهد داشت لیکن این کشور با امضای "قرارداد قرن به ارزش هفده میلیارد یورو با امارات متحده عربی در جریان سفر دسامبر گذشته آقای امانوئل مکرون به منطقه و همچنین نقش پاریس در تامین تجهیزات نظامی و نیازهای لجستیکی عربستان سعودی به عنوان یکی از مشتریان مهم صنایع نظامی فرانسه در خاورمیانه، جایگاه خود را در مناسبات و همکاری های نظامی با منطقه خلیج فارس بیش از بیش تحکیم بخشیده است.
همچنین آنچه به عنوان راهبرد و استراتژی نظامی فرانسه در منطقه مطرح و تا حدودی جذابیت های خود را نیز در بین کشورهای حوزه خلیج فارس پیدا کرده تاکید پاریس بر سیاست بازدارندگی توانایی های نظامی شرکای خود در این منطقه است. در حالی که آقای جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده در سفر اخیر خود به سرزمین های اشغالی و عربستان سعودی پیشنهاد تامین سیستم دفاعی مشترک به کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی برای مقابله با به اصطلاح تهدیدات ایران را ارائه کرد که ظاهراً به دلیل جنبه تخاصمی داشتن سیستم یاد شده، طرف های منطقه ای آمریکا را برای استقرار آن متقاعد نساخته است. ضمناً در این بین مزیتی که فرانسه برخلاف ایالات متحده فاقد روابط دیپلماتیک با ایران از آن برخوردار است، ظرفیت میانجی گرانه ای است که پاریس به دلیل داشتن روابط دیپلماتیک با کلیه کشورهای منطقه از آن بهره مند است. برگزاری کنفرانس سال گذشته در بغداد که آقای مکرون تنها رهبر غربی حاضر در آن کنفرانس بود، احتمال برگزاری اجلاس آتی سران منطقه با مشارکت عراق – فرانسه را افزایش می دهد.
و بالاخره از این نکته نیز نباید غافل شد که ایالات متحده امریکا در طول سال های اخیر و در چارچوب راهبرد کاستن از تعهدات خاورمیانه‌ای خود برای تحرک بخشی بیشتر به راهبرد آسیا – پاسیفیک امریکا، کشورهای منطقه را ترغیب به کاهش منازعات و تخاصمات دوجانبه و تضمین نوعی امنیت لازم برای این منطقه کرده است که در چارچوب آن می توان به نزدیکی ترکیه با امارات متحده عربی و تعاملات فی مابین عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی از یک سو و از سوی دیگر تعاملات ریاض و ابوظبی برای نزدیکی با تهران برای کاهش خصومت‌های فی ما بین و سرانجام قرارداد موسوم به آبراهام در نزدیک سازی کشورهای عربی به رژیم صهیونیستی اشاره کرد.