بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - دمشق، آنکارا، بغداد و امروز دوحه به ایستگاه های رایزنی سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه ایران به منظور رسیدن به راهکاری برای کنترل اوضاع جاری در سوریه تبدیل شدند. راهکار و ابتکار عملی که عراقچی می گوید «باید در طول همین رایزنی ها میان بازیگران مهم و تاثیرگذار منطقه ای به دست بیاید»، اما این واقعیت قابل کتمان نیست که اهداف و منافع متفاوت این بازیگران منطقه ای که تا پیش از پیشروی گروه های شورشی و مخالف بشار اسد هم مانع از رسیدن به راهکاری جامع برای بحران سیاسی در سوریه شده بود، پس از متزلزل شدن جایگاه ارتش و دولت اسد در میدان تحولات نظامی، بیش از پیش از هم فاصله گرفته است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
تحول جدید در سوریه بیش از ده روز پیش و ساعاتی پس از اعلام خبر آتش‌بس میان حزب‌الله لبنان و رژیم اسرائیل با شروع عملیات گسترده‌ای توسط گروه «تحریر الشام» در شمال غرب سوریه و استان حلب آغاز شد. با ادامه پیشروی های این گروه در خاک سوریه گفته شده که سایر گروه های شورشی و البته «ارتش ملی سوریه» که نیروهای آن در این سالها از حمایت ترکیه برخوردار بودند هم به این گروه پیوسته اند. در پاسخ به این حملات، ارتش سوریه با پشتیبانی نیروی هوایی روسیه، حملات هوایی گسترده‌ای به مواضع در اختیار این گروه ها انجام داده اند اما اخبار میدانی رسیده از سوریه حکایت از پیشروی سریع آنها دارد بخصوص که مقاومتی هم از سوی مردم شهرهای مختلف در برابر آنها صورت نمی گیرد.
آیا «روند آستانه» توسعه پیدا می کند؟
دیپلماسی منطقه ای جمهوری اسلامی ایران برای متوقف کردن روند پیشروی ها در میدان از همان نخستین ساعات شکل گیری تحول جدید آغاز شد و در ادامه آن مسیر، وزرای خارجه جمهوری اسلامی ایران، فدراسیون روسیه و ترکیه امروز در حاشیه نشست دوحه فروم در پایتخت قطر، دور دیگری از رایزنی های سه جانبه متمرکز بر تحولات سوریه در قالب «روند آستانه» را برگزار خواهند کرد. وزرای خارجه ایران و ترکیه از زمان آغاز دور جدیدی از ناآرامی ها در سوریه از قریب به ده روز پیش تاکنون، دو بار با یکدیگر دیدار کرده اند که طبق گزارش ها نخستین دور این رایزنی ها در آنکارا و پس از دیدار عراقچی با بشار اسد در دمشق، در محیط نه چندان آرامی برگزار شده است.
براساس روایت های رسمی و منتشر شده اختلاف میان ایران و ترکیه در این پرونده هنوز و پس از گذر چهارده سال همان است که در ابتدا بود؛ تهران آنچه در سوریه می گذرد را در قالب خیزش های مردمی برای اصلاحات تعریف نمی کند و برعکس آن را پروژه ای اسرائیلی و آمریکایی برای دور کردن سوریه از محور مقاومت می داند و ترکیه معتقد است که آنچه امروز در سوریه رخ داده نتیجه مقاومت بشار اسد و متحدانش در منطقه در برابر گوش سپردن به سخنان جریان معارضه و رسیدن به راه حلی مشترک برای اداره سوریه با آنها است. می توان گفت که در حال حاضر روند آستانه تنها روند سیاسی موجود و نسبتا استخوان دار برای گفت و گو درباره آنچه در میدان سوریه و عرصه سیاسی می گذرد است.
بر همین اساس، عباس عراقچی پس از دیدار با وزیرخارجه ترکیه و امیر قطر در دوحه خبر داد که تلاش ها برای برگزاری نشست وزرای خارجه کشورهای منطقه در قالب روند آستانه با تمرکز بر تحولات سوریه در جریان است و احتمال دارد که این نشست امشب در حاشیه نشست دوحه فروم برگزار شود.
ابهام در میزان حضور نظامی ایران و روسیه در میدان
تلاش های تهران در حوزه دیپلماسی در حالی صورت می گیرد که خبرهای منتشر شده در فضای رسانه ای از خروج روسیه از سوریه خبر می دهد. رادیو ملی آمریکا به نقل از برخی مسئولان مدعی شد که روسیه خروج از سوریه را آغاز کرده است .این رسانه مدعی شد که گزارش هایی از خروج کشتی های روسی از بندر «طرطوس» سوریه وجود دارد.مسکو این اخبار را نه تایید و نه تکذیب کرده است. همزمان رسانه امریکایی نیویورک تایمز هم خبر از خروج نیروهای ایرانی از سوریه داده که البته با پاسخ سخنگوی وزارت خارجه ایران هم روبه رو شده است. اسماعیل بقائی در گفت‌وگو با ایسنا گفت: خبر مربوط به تخلیه سفارت جمهوری اسلامی ایران در دمشق صحت ندارد و این سفارتخانه همچنان به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد. در کنار این اخبار، برخی رسانه ها خبر از خروج بشار اسد و اعضای خانواده او از سوریه را منتشر کرده اند که درباره بخش نخست آن می توان گفت رئیس جمهور کنونی تا روز جمعه در پایتخت سوریه مستقر بوده و شاهد این ادعا نیز دیدار علی لاریجانی با او است که خبر آن را یعقوب رضازاده، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس به رسانه های ایرانی داده است.
«سوریه بدون بشار»؛ غایب در ادبیات سیاسی وزیر خارجه ایران
به نظر می رسد که هرچند در موضع گیری های شفاهی وزیر خارجه ایران در قبال تحولات میدانی در سوریه تغییر محسوسی در چند روز اخیر صورت نگرفته اما سیر تحولات میدانی و پیشروی سریع گروه های مخالف در خاک سوریه ناخودآگاه بر تصمیم و ابتکارهای بازیگران اصلی در این پرونده، به خصوص روسیه و ایران، تاثیرگذار است. در این محاسبه ها عدم موفقیت ارتش سوریه در برخورد کارآمد با پیشروی های جاری هم مورد توجه قرار می گیرد.
در رسانه های متفاوت منطقه ای و فرامنطقه ای با توجه به سیر تحولات میدانی در سوریه از نزدیک بودن پایان حکومت بشار اسد سخن گفته می شود و چهره ای چون نخست وزیر قطر هم در تازه ترین واکنش ها به این تحولات می گوید بشار اسد از فرصت آرامش برای آغاز اصلاح روابط خود با مردمش استفاده نکرد اما این قبیل موضع گیری ها هنوز در ادبیات سیاسی مقام های ایرانی و وزیر خارجه آن جایی ندارد. عراقچی در گفت و گو با شبکه عراقی الشرقیه در این باره می گوید: ما پیشگو نیستیم و نمی‌توانیم از آینده خبر دهیم و هرچه تقدیر خدا باشد بر اساس آن عمل می‌کنیم اما مقاومت وظیفه خودش را انجام می‌دهد و در طول سال‌های گذشته تحولات زیادی داشته است، در مقطعی که ما اکنون هستیم، در سال 2011 نیز با چنین شرایطی روبرو بودیم. در آن زمان هم وزیر خارجه یکی از کشورهای منطقه به ایران آمد و تقریبا اوایل ماه رمضان بود و گفت که تا پایان ماه مبارک رمضان بشار اسد سقوط می‌کند و امروز 14 سال از آن زمان گذشته است بنابراین بهتر است که پیشگویی نکنیم.
«مقاومت به یک مسیر محدود نیست»
همزمان با آغاز تحولات در سوریه، خط تحلیلی که در بسیاری از رسانه های منطقه ای و فرامنطقه ای پیگیری شد سخن گفتن از تضعیف محور مقاومت و جایگاه و نفوذ جمهوری اسلامی ایران در این محور با توجه به تحولات پس از هفت اکتبر 2023 بود. گفته می شود که قطع خطوط کمک رسانی ایران به حزب الله لبنان از مسیر سوریه، هدفی است که اسرائیل پس از توسعه دامنه جنگ از غزه به لبنان برای خود تعریف و در مسیر اجرای آن گام برداشته است. وزیر خارجه ایران در پاسخ به پرسش هایی در این رابطه می گوید: پشت همه این تحولات سریع در سوریه، تفکری است که از آمریکا و رژیم اسرائیل منشا می‌گیرد. بعد از غزه، آنها به سراغ لبنان آمدند و سپس به سوریه و به نظر من این به سوریه متوقف نخواهد شد و کل منطقه با تهدید روبرو است. اما مسیرهای مقاومت به یک طریق محدود نیست، طرق مختلفی برای مقاومت وجود دارد. خاصیت مقاومت در طول سال های اخیر این بوده که گزینه‌های زیادی را برای خود به کار بسته است. من فکر نمی‌کنم که بسته شدن یک گذرگاه تاثیر زیادی داشته باشد و گروه‌های مقاومت می‌دانند که باید چه شیوه‌ای را در پیش گیرند.
عراق و واگذاری میدان به ارتش سوریه
جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر تمرکز دیپلماسی خود را بر جلب نظر تعداد بیشتری از کشورهای منطقه به تهدیدهای ناشی از تحولات جاری در سوریه و تلاش برای خنثی سازی قدرت بازیگری رو به فزونی ترکیه در این پرونده قرار داده است. هرچند که به نظر می رسید انتظار اولیه جمهوری اسلامی ایران از کشورهای همسایه بخصوص عراق اعزام نیرو برای مبارزه با پیشروی های گروه های مخالف بشار بوده که نام برخی از آنها در لیست گروه های تروریستی سازمان ملل نیز به چشم می خورد، اما می توان گفت که پس از رایزنی های عراقچی در بغداد این انتظار نیز جای خود را به واقع بینی داده که ظاهرا در گفت و گوهای مقام های عراقی با وزیر خارجه ایران به او اطلاع رسانی شده است. بر همین اساس است که عراقچی در گفت‌ وگو با شبکه عراقی الشرقیه اشاراتی به ترجیح کشورهای مختلف در این باره داشته و می گوید: «امنیت عراق هم در خطر است و این کشور برای حفظ امنیت خود باید با تروریسم مقابله کند، اما شیوه این مقابله به تشخیص حکومت عراق بستگی دارد و این دولت عراق است که تصمیم می‌گیرد چگونه با تروریسم مبارزه و مقابله کند.گاهی باید تروریسم را در نطفه خفه کرد و گاهی هم باید در مرزها با آن مقابله کرد، شیوه‌های مختلفی برای این کار وجود دارد و این دولت عراق است که در این باره تصمیم می‌گیرد. بر اساس درک من، تروریسم مرز نمی‌شناسد و نباید مبارزه با آن به مبارزه در مرز محدود شود و باید در سرچشمه و خاستگاه با آن مقابله کرد. ما می‌دانیم که دیدگاه‌های متفاوتی در عراق وجود دارد و به نظر من همه این دیدگاه‌ها قابل احترام است، اما آنچه عراق تصمیم خواهد گرفت، تصمیم دولت عراق است و هیچکس نمی‌تواند چیزی را به دولت عراق تحمیل کند.ما از موضع دولت عراق در قبال سوریه حمایت می‌کنیم. شکل و شیوه این حمایت به دولت عراق بستگی دارد.»
تفاهم های صورت گرفته در نشست 3 جانبه
با اتمام نخستین دور از نشست سه جانبه وزرای خارجه ایران، روسیه و ترکیه در قالب روند آستانه در حاشیه نشست دوحه فروم در پایتخت قطر، وزیر خارجه ایران در گفت و گو با خبرنگاران درباره بحث های جاری در این نشست گفت: ما یک جلسه بسیار خوب گروه آستانه را بین وزرای خارجه ایران، روسیه و ترکیه داشتیم. در انتهای جلسه آقای پدرسون نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل هم ملحق شد. مسائل روز و جاری در سوریه که بسیار خطیر است مورد مذاکره قرار گرفت و اشتراک نظر بین همه شرکت کنندگان بود که درگیری ها باید فورا خاتمه پیدا کند، تمامیت ارضی و حاکمیت سوریه باید محترم شمرده شود و به قطعنامه سازمان ملل مراجعه شود. از همه مهم تر گفتگوهای سیاسی بین دولت سوریه و گروه های معارض مشروع شروع شود. این خواسته های جلسه بود و قرار شد که ما با دولت سوریه هم در این خصوص مشورت کنیم. روسیه هم قرار شد با دولت سوریه مشورت داشته باشد.
از مجموع سخنان وزیر خارجه ایران در بغداد و دوحه و اشاره به اینکه محور رایزنی های صبح امروز با وزیر خارجه ترکیه و امیر قطر در دوحه این بود که «چه مسیری را باید در حمایت از مردم سوریه و حفظ تمامیت ارضی و وحدت سرزمینی این کشور اتخاذ کرد»، می توان نتیجه گرفت که جمهوری اسلامی ایران با در نظرداشت واقعیت های جاری در میدان و تاثیر این تحولات بر جایگاه مهره های تاثیرگذار در این پرونده، اولویت های خود را به گونه ای تعریف کرده که نخست در حوزه حفظ تمامیت ارضی و وحدت سرزمینی سوریه، حمایت سایر کشورهای نگران منطقه را جلب کند و به راهکاری دسته جمعی برای تامین این هدف برسد و دوم آنکه قدرت بازیگری خود در پرونده سوریه را که ناگفته پیداست در نتیجه این تحولات آسیب دیده، حفظ کند.