بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - روزنامه سازندگی /متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
گازپروم روسیه در اولین روز سال 2025 صادرات گاز از مسیر اوکراین به اروپا را متوقف کرد. پیش از این نیز “دونالد ترامپ” به اتحادیه اروپا هشدار داده بود که باید ناتراری تجاری را با افزایش چشمگیر خرید نفت و گاز آمریکا جبران کنند، وگرنه با افزایش تعرفه‌های واردات مواجه خواهند شد
فرشاد گلزاری| اولین روز ژانویه 2025 برای اروپایی‌ها با این خبر شروع شد: «صادرات گاز روسیه به اروپا از خاک اوکراین متوقف شد!» این خبر آن‌ هم در اولین روز از زمستان سال جدید میلادی بدون‌شک برای دولت‌ها و ساکنان قاره سبز یک خبر ناخوشایند به حساب می‌آید و به ‌نوعی تعطیلات را به کام آنها تلخ می‌کند. چندی بعد، شرکت دولتی گازپروم روسیه در بیانیه‌ای در این خصوص اعلام کرد که «به دلیل امتناع مکرر و صریح طرف اوکراینی از تمدید این توافقات، گازپروم از لحاظ فنی و قانونی امکان عرضه گاز برای ترانزیت از خاک اوکراین را از دست داد». وزارت انرژی اوکراین نیز اعلام کرد که حمل‌ونقل گاز روسیه از طریق اوکراین «به دلیل منافع امنیت ملی» متوقف شده است. هرمان گالوشچنکو، وزیر انرژی اوکراین در بیانیه‌ای گفت: «ما ترانزیت گاز روسیه را متوقف کردیم. این یک رویداد تاریخی است. روسیه بازارهای خود را از دست می‌دهد و دچار خسارت‌های مالی خواهد شد. اروپا نیز پیش‌تر تصمیم گرفته است که گاز روسیه را کنار بگذارد. توقف ترانزیت گاز روسیه از اوکراین در بحبوحه جنگ میان دو همسایه که در فوریه سال 2022 آغاز شد، پیش‌بینی شده بود؛ چراکه اوکراین تاکید کرده بود این توافق را تمدید نخواهد کرد. از سوی دیگر گازپروم از سال گذشته، احتمال عدم ترانزیت گاز از راه اوکراین که حدود نیمی از کل صادرات خط لوله‌ای روسیه به اروپا به حساب می‌آید را پیش‌بینی کرده بود و حالا این مهم عملیاتی شد.
باید متوجه بود که اوکراین براساس یک توافق 5 ‌ساله‌ای که در سال 2019 امضا شد به روسیه اجازه داد که از طریق خاک اوکراین گاز خود را به اروپا بفرستد اما با فرا رسیدن سال نو میلادی این توافق منقضی شده درحالی‌ که اوکراین نیز در واکنش به حمله روسیه به خاک خود با تمدید کردن توافق مخالفت کرده است. هرچند اروپا از زمان اعزام قوای ارتش روسیه در فوریه 2022 به خاک اوکراین تلاش زیادی برای کم کردن از اتکایش به گاز روسیه داشته اما چندین کشور حوزه شرق اروپا همچنان برای تامین بخش عمده‌ای از نیازهایشان در حوزه انرژی چشم به مسکو دارند. در این میان با توجه به اینکه صادرات گاز یکی از منبع‌های درآمدی مهم برای کرملین به حساب می‌آید «ولودیمیر زلنسکی»، رئیس‌جمهور اوکراین مایل به قطع آن است. این درحالی است که تقریباً یک‌سوم گازی که روسیه به اروپا می‌فروشد از طریق خاک اوکراین انتقال می‌یابد.

خبرگزاری فرانسه در این خصوص نوشت، داده‌های (سه‌شنبه) شرکت اپراتور اوکراینی OGTSU نشان داد که از اول ژانویه 2025 تحویل گاز روسیه از تنها نقطه ورودی به اوکراین به سطح صفر می‌رسد. حادترین وضعیت برای مولداوی که با اوکراین هم‌مرز بوده و با جدایی‌طلبان مورد حمایت روسیه در داخل خود دست‌وپنجه نرم می‌کند به وجود آمده است. این کشور کوچک شرق اروپا از قبل با توجه به اینکه انتظار قطع گاز از سوی کی‌یف را داشته، دست به اجرای یک وضعیت اضطراری 60 روزه زده است.
با این وجود نیروگاه برق این منطقه مورد حمایت مسکو همچنان عرضه‌کننده دوسوم از برقی است که در سراسر این کشور مصرف می‌شود. مایا ساندو، رئیس‌جمهور مولداوی ادعا کرد: «کرملین بار دیگر به باج‌گیری با انرژی متوسل شده تا بر انتخابات پارلمانی 2025 اعمال نفوذ کرده و مسیر اروپایی ما را تضعیف کند». این سیاستمدار متمایل به اروپا در ماه نوامبر در انتخاباتی که با مناقشه بر سر اتهام مداخله روسیه در آن همراه شد، مجدداً پیروز شد. دولت مولداوی تدابیر سفت و سختی را به منظور محدود کردن مصرف انرژی به اجرا درآورده ازجمله اینکه روشن بودن چراغ‌ها در ساختمان‌های دولتی و استفاده از آسانسورها را محدود کرده است.
اسلواکی نیز در شرق اروپا تاثیر بدی از تصمیم اخیر کی‌یف دیده و به آن اعتراض کرده است. رابرت فیتس، رئیس‌جمهور اسلواکی که یکی از معدود متحدان کرملین در داخل اتحادیه اروپاست در نامه‌ای به بروکسل تصریح کرد: «پذیرفتن تصمیم یکجانبه رئیس‌جمهور اوکراین کاملاً غیرمنطقی و اشتباه بوده و باعث تاثیرات مالی عمده در یک دوران اقتصادی پیچیده می‌شود». نخست‌وزیر اسلواکی تهدید به قطع شریان برقی که شدیداً مورد نیاز اوکراین است، کرده درحالی ‌که زیرساخت انرژی کی‌یف آسیب شدیدی در طول حدود سه سال جنگ با روسیه متحمل شده است. مجارستان که همچون اسلواکی متحد با روسیه باقی‌مانده در این میان بخش عمده گاز خود را از طریق خط لوله دریای سیاه دریافت می‌کند بنابراین عمدتاً تاثیری از تصمیم اوکراین ندیده است. از سوی دیگر یکی از سخنگویان کمیسیون اروپا با کم ‌اهمیت شمردن آثار قطع صادرات گاز روسیه از طریق اوکراین گفت که اتحادیه اروپا آماده این رخداد بوده است. وی افزود: زیرساخت‌های گازی اروپا برای تهیه گاز از مبادی غیرروس و از طریق مسیرهای جایگزین برای مرکز و شرق اروپا انعطاف کافی دارند.
چرا مسیر اوکراین مهم بود؟
آنچه در این میان اهمیت پیدا می‌کند این است که مسیر انتقال گاز روسیه به اروپا از اوکراین، حدود نیمی از کل صادرات گاز خط لوله‌ روسیه به اروپا را تشکیل می‌داد اما باید متوجه بود که روسیه همچنان از طریق خط لوله ترک‌استریم، که از بستر دریای سیاه عبور می‌کند، به صادرات گاز به اروپا ادامه خواهد داد. خط لوله ترک‌استریم که گاز روسیه را به اروپا منتقل می‌کند، دو شاخه دارد: یکی برای بازار داخلی ترکیه و دیگری برای تأمین مشتریان اروپای مرکزی از جمله مجارستان و صربستان. یورونیوز در این خصوص نوشته است که خطوط انتقال گاز روسیه به اوکراین از طریق اروپا در حالی متوقف می‌شود که خط لوله یامال- اروپا که از بلاروس عبور می‌کرد نیز تعطیل شده و مسیر نورد استریم که از دریای بالتیک به آلمان می‌رسید در سال 2022 تخریب شد.
کشورهایی که همچنان گاز روسیه را از طریق اوکراین خریداری می‌کردند مانند اتریش نیز ترتیباتی برای تأمین جایگزین انجام داده‌اند اما خطوط لوله‌ مختلف روسیه در مجموع در سال 2018 معادل 201 میلیارد مترمکعب گاز به اروپا منتقل کرده بودند و این میزان در سال 2023 به حدود 15 میلیارد مترمکعب از طریق اوکراین کاهش یافته بود که یک ضرر بسیار مهم و عمیق برای روسیه به حساب می‌آید.
ترامپ و هشدار به اروپا
آنچه در مورد قطع صادرات گاز روسیه به اروپا از مسیر اوکراین باید مورد نظر قرار بگیرد این است که کمی قبل از این اقدام گازپروم، دونالد ترامپ به صورت مستقیم اتحادیه اروپا را در خصوص خرید گاز و انرژی تهدید کرده بود.
ترامپ جمعه گذشته در پستی در شبکه اجتماعی «تروث سوشیال» اعلام کرد که به اتحادیه اروپا گفته است باید ناترازی تجاری را با افزایش چشمگیر خرید نفت و گاز آمریکا جبران کنند، وگرنه با افزایش تعرفه واردات محصولاتی چون خودرو و ماشین‌آلات آن‌ها مواجه خواهند شد.
این درحالی است که اتحادیه اروپا به‌ ویژه بعد از تحریم نفت و گاز روسیه به خاطر تهاجم نظامی به اوکراین، خرید نفت و گاز از آمریکا را به ‌شدت افزایش داده اما هنوز هم در مجموع کل تراز تجاری اتحادیه و آمریکا به زیان ایالات‌متحده است. به ‌عنوان مثال صادرات اتحادیه اروپا به آمریکا در سال گذشته حدود 210 میلیارد دلار بیشتر از واردات این اتحادیه از آمریکا بود. سخنگوی کمیسیون اروپا اخیراً در واکنش به سخنان تهدیدآمیز ترامپ گفته بود که «این اتحادیه آماده مذاکره با ترامپ برای تقویت روابط ازجمله در حوزه انرژی است و ما متعهد به توقف خرید انرژی از روسیه و جایگزین کردن آن با منابع انرژی دیگر کشورها هستیم.
نکته مهم این است که حدود 18 روز دیگر ترامپ قرار است مراسم تحلیف خود را برگزار کند و برای بار دوم وارد کاخ سفید شود و این در حالی است که او چندی پیش اعلام کرده که بر همه کالاهای وارداتی 10 درصد تعرفه وضع خواهد کرد. این رقم برای کالاهای وارداتی از چین 60 درصد خواهد بود و تعرفه اضافی بر کالاهای وارداتی از مکزیک و کانادا هم اعمال خواهد کرد.
در آخر باید توجه داشت که اتحادیه اروپا، تلاش‌های خود برای کاهش وابستگی به انرژی روسیه را پس از آغاز عملیات نظامی مسکو در اوکراین در سال 2022 افزایش داد؛ به‌گونه‌ای که واردات گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی) از قطر و آمریکا به اتحادیه اروپا برای تامین گاز از منابع دیگر کمک کرده است همچنین از نروژ (از طریق خط لوله) گاز وارد اتحادیه اروپا می‌شود اما با وجود پیشرفت اتحادیه اروپا در کنار گذاشتن واردات گاز روسیه از مسیر اوکراین، این منطقه تاثیر این اقدام را با هزینه‌های بالاتر انرژی که به رقابت‌پذیری صنعتی در مقایسه با آمریکا و چین ضربه زده، لمس خواهد کرد و می‌تواند مشکلاتی را برای قاره سبز و معیشت آن به وجود بیاورد.