بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - مهدی مطهرنیا، استاد دانشگاه و کارشناس حوزه بین‌الملل با انتقاد از دیدگاه‌ها و عملکرد «حسین شریعتمداری» مدیرمسئول روزنامه کیهان در تحلیل مشکلات کشور، می‌گوید: شریعتمداری به جای حل مشکلات واقعی کشور، بر تقابل با آمریکا تأکید دارد. سوال من از شریعتمداری این است که اگر طرح و برنامه‌ای برای حل مشکلات دارد، چرا خود یا هم‌فکرانش مسئولیت اجرایی مستقیم نمی‌پذیرند؟
وی به مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور اشاره کرد و افزود: چرا با وجود منابع ارزی بالا در گذشته، کشور در عرصه اقتصاد جهانی موقعیت ضعیفی دارد.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
این استاد دانشگاه در بُعد منطقه‌ای، به تحلیل تضعیف محور مقاومت در کشور‌های سوریه، عراق و یمن پرداخت و گفت: این فشار‌ها ممکن است به ایران نیز سرایت کند. در واقع بدون رفع مشکلات داخلی و تقویت مقاومت منطقه‌ای، چالش‌ها برای کشور افزایش خواهند یافت.
مطهرنیا به اهمیت توجه به مسائل داخلی کشور اشاره کرد و افزود: اگر مسائل داخلی کشور حل شود، می‌توان در برابر فشار‌های خارجی ایستاد. با این حال بسیاری از مسئولان بر کارآمدی نظام جمهوری اسلامی تأکید دارند، سوال اصلی این است چرا ایران نسبت به گذشته و کشور‌های همسایه وضعیت بهتری ندارد؟
این کارشناس حوزه بین‌الملل به ضعف‌های داخلی همچون فساد و نبود گردش نخبگان اشاره و تاکید کرد: برای حل مشکلات کشور، باید فساد ریشه‌کن شده و و مسئولانی که سال‌ها در مسند قدرت بوده‌اند، کنار روند تا نیرو‌های جوان و با اندیشه‌های نو وارد عرصه شوند. همچنین، چالش‌های حل مسائل کشور حتی با استفاده از منابع مالی مانند پول نفت و رانت دولتی به‌سادگی قابل حل نیست.
مطهرنیا با تاکید بر لزوم تمرکز بر مسائل داخلی و اصلاحات ساختاری، معتقد است که حتی در شرایط بی‌اعتمادی، مذاکره می‌تواند ابزاری مؤثر باشد، به شرطی که با اعتماد به نفس و سازوکار‌های اجرایی درست همراه باشد.
مشکلات کشور فقط با مذاکره حل نمی‌شوند
وی همچنین با تاکید بر اینکه مشکلات کشور از جنسی نیستند که فقط با مذاکره حل شوند، افزود: از مذاکره به‌عنوان ابزاری برای شفاف‌سازی و درک متقابل مسائل استفاده می‌شود. مذاکره به‌معنای پذیرش طرف مقابل نیست، بلکه هدف از آن بررسی ابعاد مختلف یک مساله پیچیده، پیدا کردن راه‌حل‌های مناسب و شفاف‌سازی مشکلات موجود است. مذاکره در این دیدگاه ابزاری برای تعامل و فهم بهتر است و هر مذاکره‌کننده در عرصه‌های مختلف از جمله بیزینس، اقتصاد، سیاست، فرهنگ و ارزش‌ها باید هدفش را در راستای حل مسائل پیچیده با توجه به شفافیت و درک متقابل قرار دهد. این فرآیند باید برای به دست آوردن امتیاز بیشتر و حل مشکلات با استفاده از قدرت پشت میز مذاکره، پیگیری شود.
مطهرنیا همچنین به اهمیت مذاکره در تعاملات داخلی کشور اشاره کرد و گفت: به‌ویژه در مسائل اجتماعی مانند کارگران، دانشجویان، اساتید و کارمندان، عدم مذاکره به بحران‌های اجتماعی منتهی می‌شود. اگر مذاکره به‌عنوان ابزار تعامل متقابل و برای تأمین خواسته‌های دو طرف به‌صورت شفاف و محترمانه انجام نشود، نتیجه معکوس خواهد داشت و فقط به بروز مشکلات و اعتراض‌های اجتماعی منجر خواهد شد.
به گفته وی، مفهوم مذاکره باید به درستی شناخته شود و درک صحیح آن می‌تواند به حل مسائل کشور کمک کند، اما در صورت عدم درک ماهوی آن، نمی‌توان به نتایج مطلوب دست یافت.
مفهوم اعتماد در سیاست خارجی؛ باز هم با آمریکای پیمان‌شکن مذاکره کنیم؟
این کارشناس روابط بین‌الملل در نقد و پاسخ به دیدگاه‌های مخالف مذاکره با آمریکا که بیشتر بر غیرقابل اعتماد بودن این کشور تأکید دارند و به پیمان‌شکنی‌های آن اشاره می‌کنند، گفت: مذاکره موفق به‌ویژه در سیاست خارجی باید براساس اعتماد به نفس و خودباوری مذاکره‌کنندگان باشد. مذاکره‌کننده باید خود را قدرتمند بداند و با شفاف‌سازی مسائل، براساس عقل‌گرایی و خردورزی عمل کند تا بتواند آینده مذاکرات را به‌درستی پیش‌بینی کرده و از آن برای بهبود وضع موجود و هدایت مسیر‌های آینده استفاده کند.
وی ادامه داد: مخالفان مذاکره با آمریکا اغلب به دلیل سوابق پیمان‌شکنی‌های این کشور، بر غیرقابل اعتماد بودن آن تأکید دارند. این نگرانی به دلیل تجربه‌های قبلی از نقض توافق‌ها توسط آمریکا به‌ویژه در مسائل بین‌المللی، شکل گرفته است. با این حال، در دنیای سیاست و دیپلماسی، مذاکره حتی در شرایط بی‌اعتمادی بین طرفین همچنان امکان‌پذیر است. در چنین شرایطی، به‌جای عدم مذاکره، باید از ابزار‌های قانونی و دیپلماتیک برای تضمین منافع و جلوگیری از مشکلات احتمالی استفاده کرد.
مطهرنیا افزود: مذاکره در محیط بی‌اعتمادی معمولاً با سازوکار‌هایی مانند توافق‌نامه‌ها، تفاهم‌نامه‌ها، تضمین‌های اجرایی و ثبت رسمی در سازمان‌های بین‌المللی صورت می‌گیرد. در این چارچوب‌ها، حتی در شرایطی که طرفین به یکدیگر اعتماد ندارند، می‌توان به توافق‌هایی رسید که برای هر دو طرف قابل قبول باشد.
وی تاکید کرد: مذاکره‌کنندگان باید قادر به مدیریت این فضا با عقل‌گرایی و شفافیت باشند، تا از بروز مشکلات و سوءتفاهم‌ها جلوگیری کنند. این به معنای ایجاد شرایطی است که هر دو طرف به‌طور منطقی بتوانند به توافق برسند و از مکانیسم‌های اجرایی برای حفظ اعتبار توافق‌ها استفاده کنند. در صورتی که مذاکره‌کنندگان به چنین مفاهیم و اصولی آشنا نباشند، ممکن است مذاکرات به شکست بینجامد و نتایج مطلوبی حاصل نشود.
وی ادامه داد: در دیپلماسی و سیاست خارجی، «اعتماد» نباید به‌طور مطلق انتظار برآورده شود، بلکه باید از طریق مذاکرات، ضمانت‌ها و سازوکار‌های اجرایی به‌دست آید. به عبارت دیگر، حتی اگر طرف مقابل قابل اعتماد نباشد، از آنجا که در فضای بی‌اعتمادی نیز مذاکره ممکن است، باید از روش‌های خاصی برای مدیریت این بی‌اعتمادی و رسیدن به توافق‌های پایدار استفاده کرد.
تحلیل استدلال‌های مخالف مذاکره با آمریکا و چالش‌های مقابله نظامی
مخالفان مذاکره با آمریکا معمولاً بر این باورند که آمریکا به‌دلیل ترس از مواجهه نظامی با ایران، تلاش می‌کند اهمیت مذاکره را به‌عنوان ابزاری برای کاهش تنش‌ها و به‌دست آوردن منافع بیشتر برجسته کند. آن‌ها استدلال می‌کنند که آمریکا با استفاده از ابزار‌های سیاسی و تبلیغاتی خود در ایران، تلاش دارد ایران را به مذاکره بکشد تا از یک رویارویی نظامی جلوگیری کند.
مطهرنیا در پاسخ به این استدلال مخالفان مذاکره گفت: در صورتی که ایران واقعاً به‌دنبال مبارزه با آمریکا باشد، فرصت‌هایی برای انجام این کار وجود دارد. به نظرم ایران می‌تواند از موقعیت‌های موجود برای تقویت گروه‌های مقاومت مانند حزب‌الله لبنان، حماس و نیرو‌های دیگر در سوریه استفاده کند.
«اگر آمریکا از تقابل نظامی با ایران می‌ترسد، چرا ایران از این ترس استفاده نکرده و اقدام نظامی مانند بستن تنگه هرمز یا حمله به ناو‌های هواپیمابر آمریکا در خلیج فارس را انجام نمی‌دهد؟» مطهرنیا از افرادی که چنین نظراتی را دارند، می‌خواهد در صورتی که قادر به انجام این اقدامات هستند، این مسائل را به‌طور عملی پیگیری کنند.
به اعتقاد مطهرنیا، اگر آمریکا برای خودداری از جنگ به مذاکره روی می‌آورد، باید ایران از این موقعیت به‌طور استراتژیک بهره ببرد؛ زیرا مذاکره برای آمریکا کم‌هزینه‌تر از جنگ است.
وی با تاکید بر اینکه باید تکلیف مذاکره و تصمیم‌های مربوط به سیاست خارجی روشن شود، افزود: ایران باید اولویت‌های خود را مشخص کرده و تصمیم‌های قطعی در زمینه مقابله با تهدید‌های خارجی و استفاده از ابزار‌های مختلف، اعم از دیپلماسی و یا استفاده از ظرفیت‌های نظامی، اتخاذ کند. وقت زیادی برای تأمل در این زمینه باقی‌نمانده است و باید هرچه سریع‌تر مسیر عملی و کارآمدی برای حل مسائل سیاسی و امنیتی کشور مشخص شود.
مگر روسیه، چین، انگلیس و عربستان قابل اعتمادند؟
این کارشناس بین‌الملل با طرح این پرسش که «اگر آمریکا به‌عنوان یک طرف مذاکره قابل اعتماد نیست، آیا کشور‌های دیگر مانند روسیه، چین، انگلیس یا عربستان نیز قابل اعتمادند؟» ادامه داد: به‌طور کلی هیچ‌یک از کشور‌ها نمی‌توانند به‌طور کامل قابل اعتماد باشند و مذاکره‌کننده باید درک کند که اعتماد یک مفهوم نسبی است.
«مفهوم مذاکره بر این اساس است که حتی در فضایی با بی‌اعتمادی، مذاکرات می‌تواند انجام شود، اما در این شرایط، معمولاً نیاز به توافق‌ها و ضمانت‌های اجرایی است و این توافق‌ها در سازمان‌های بین‌المللی ثبت شوند تا از عدم اجرای تعهد‌ها جلوگیری شود. از طرف دیگر، اگر مذاکرات در محیطی با اعتماد کامل برگزار شود، فرآیند‌ها به‌صورت شفاف‌تر و سریع‌تر انجام می‌شود، بدون اینکه نیاز به پیچیدگی‌های اضافی باشد. این اشاره به اهمیت «اعتماد» در مذاکرات نشان می‌دهد اعتماد باید از دو طرف وجود داشته باشد تا مذاکرات موفقیت‌آمیز باشد.»
مطهرنیا، به نبود فهم درست و جامع از مفاهیم پایه‌ای سیاست اشاره کرد و این نقد را به کسانی که در حوزه تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری فعالیت می‌کنند وارد دانست.
به گفته وی، اگر این افراد به مفاهیم اساسی سیاست، مانند مذاکره و اعتماد، آشنا نباشند، خروجی‌های تصمیم‌ها و مذاکرات به نتیجه مطلوب نخواهد رسید. در چنین شرایطی، سیاست‌مداران و تصمیم‌گیرندگان ممکن است دچار مشکلات و بحران‌های سیاسی و اجتماعی شوند، که خود می‌تواند به بروز مشکلات جدی برای کشور منجر شود.
وی تاکید کرد: مذاکره به‌عنوان یک ابزار کلیدی در سیاست خارجی نیازمند درک عمیق‌تر و شناخت درست از مفاهیم پایه‌ای سیاست است، در غیر این صورت، مذاکره و تصمیم‌ها به نتیجه مطلوب نخواهند رسید.
منبع: ایرنا