ایرانیان جهان - تهران به‌جای تعلل روی گزاره‌ها و پیش‌شرط‌های آمریکایی و تروئیکایی در مسیری قدم خواهد برداشت که تضمین‌کننده ابتکار عمل‌های خود باشد.
اندیشکده بیکر( baker institute) یکی از موسسات سیاست عمومی آمریکا است که وظیفه تربیت نسل آینده پژوهشگران و مدیران سیاسی ایالات متحده را بر عهده دارد، اخیرا مقاله‌ای در ارتباط با تحریم‌های آمریکا علیه ایران و چشم‌انداز آن در دولت آینده ترامپ منتشر کرده است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
این اندیشکده که تلاش دارد با تحقیقات دقیق درباره موضوعات مهم داخلی و خارجی و تشکیل گفتمان مولد میان روئسای دولتی و خصوصی، تحلیل ارائه کند، تاکید می‌کند که اقدامات متقابل ایران در تقابل با تشدید تحریم‌ها، می‌تواند چرخه‌های تنش‌زا، از جمله ساخت سلاح هسته‌ای را ایجاد کند که زمان و تمرکز زیادی از ایالات متحده را صرف خود می‌کند.
لازم به ذکر است که پیش از این برخی مقامات دیپلماتیک کشورمان نیز از تغییر در چشم انداز قدرت بازدارندگی خبر داده‌اند، از جمله کمال خرازی مشاور رهبر انقلاب که گفته است وقتی غرب حساسیت‌های ایران را در نظر نمی‌گیرند، دلیلی ندارد ما حساسیت‌های آن‌ها را در نظر بگیریم.
مشاور رهبر انقلاب در گفتگو با شبکه المیادین همچنین گفته بود که ایران اگر تهدیدی وجودی بشود، دکترین هسته‌ای خود را تغییر خواهد داد و تأکید کرد که تنها فتوای رهبر انقلاب این موضوع را فعلاً ممنوع کرده است. خرازی همچنین خبر داده بود که ایران توانایی لازم را برای ساخت سلاح داشته و مشکلی از این بابت ندارد.
نکته جالب‌توجه آن بود که خرازی، احتمال افزایش برد موشک‌های ایران را هم منتفی ندانست و می‌گوید:
همه به قدرت موشکی ایران اذعان کرده‌اند. تنها مسئله برد موشک‌هاست که تابه‌حال حساسیت غربی‌ها و اروپایی‌ها لحاظ می‌شد، اما وقتی آن‌ها حساسیت‌های ما را لحاظ نمی‌کنند، دیگر دلیلی ندارد که ما حساسیت آن‌ها را در نظر بگیریم و لذا احتمال اینکه برد موشکی ایران بیشتر بشود، هست.

اما تغییر در سیاست بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران همزمان است با این موضوع که دونالد ترامپ، سال 2025 به دفترش باز می‌گردد تا با مجموعه‌ای از تحولات در خاورمیانه و خلیج فارس مواجه شود که البته این حوادث تفاوت فاحشی با تحولات نخستین دولتش در سال 2020 دارد.
برخی تحلیل‌گران اعتقاد دارند که بازگشت ترامپ به کاخ سفید برای دومین‌بار، نشان می‌دهد مقام‌های آمریکایی به دنبال از سرگیری سیاست «فشار حداکثری» علیه ایران هستند که سال 2018 پس از خروج آمریکا از برجام اعمال شده بود. البته سیاست زمستان سخت برای ایران خیلی زود شکست خورد زیرا بعد از خروج آمریکا از برجام، بیش از پیش موفق‌تر عمل کرده و با بازسازی شبکه دور زدن تحریم‌ها به مراتب بیش از قبل نفت فروخته است.

تاثیر سقوط دولت بشار اسد
اندیشکده بیکر در بخش دیگری از گزارش خود به مواجه ایران با ترامپ پس از سقوط اسد پرداخته و نوشته است که با وجود شرایطی که ایران پس از سقوط بشار اسد در دسامبر 2024 با آن روبه‌رو شده و چالش‌هایی که برای حزب الله در لبنان ایجاد شد، همچنان تهران دست برتر را در معادلات سیاسی و اقتصادی منطقه خواهد داشت تا جایی که پیش‌بینی می‌شود که توانایی ایران برای مقابله با تحریم‌ها نیز افزایش یافته است.
بیکر در این باره چنین نوشته است:
شبکه‌های سایه‌ای واسطه‌ها و سازمان‌های پوششی در سراسر جهان، «ناوگان تاریک» ایران را قادر ساخته است که با دور زدن محدودیت‌ها و افزایش قابل توجه فروش و انتقال نفت، عمدتاً به خریداران چینی، فعالیتش را ادامه دهد. اندازه این شبکه‌ها به این معنی است زمینه برای افزایش انطباق و اجرای تحریم‌های موجود و همکاری قاطعانه‌تر با مقام‌های سراسر جهان، برای شناسایی تخلفات و بستن حفره‌ها وجود دارد.

از نگاه محافل آمریکایی واقعیت قدرت بازدارندگی تهران مورد پذیرش قرار گرفته زیرا ایران نشان داده است با مقاومت حداکثری به فشارهای آمریکا پاسخ خواهد داد و تأکید کرده در حال حاضر بهتر از زمان نخستین دولت ترامپ، برای مقابله با تحریم‌ها آمادگی دارد.
بیکر در بخش دیگری از گزارش خود نوشته است:
اقدامات متقابل ایران می‌تواند چرخه‌های جدی در بازدارندگی را ایجاد کند که زمان و تمرکز زیادی از ایالات متحده را صرف خود می‌کند. به نظر می‌آید تعداد کمی از کنشگران غیراسرائیلی، علاقه‌مند به جنگ ایالات متحده با ایران هستند. این جنگ می‌تواند ثبات منطقه‌ای را برهم بزند و سرمایه‌گذاری‌های متنوع اقتصادی موجود را که در شورای همکاری خلیج فارس اولویت دارد، به عقب براند. دولت ترامپ باید هزینه‌های مشارکت در درگیری شدید با ایران را با دستاوردهای بالقوه این کار و هزینه‌های بی‌توجهی به دیگر منافع ملی آمریکا بسنجد.
تاریخچه مختصری از تحریم‌های ایران
اندیشکده بیکر در بخش بعدی گزارش خود به سابقه تحریم ها و سیاست‌های شکست خورده آمرکا پرداخته است، سابقه تحریم‌ها و سایر اقدامات ضد ایرانی از سوی آمریکا به حدود 45 سال قبل باز می‌گردد.
البته و دامنه و مقیاس تحریم در چند دهه اخیر تغییر کرده است و در مجموع این تحریم‌ها، شامل تحریم‌های اولیه و ثانویه می‌شود که تقریباً تمامی تجارت میان ایالات متحده و ایران را ممنوع کرده است، از نگاه آمریکایی‌ها این تحریم‌ها منجر به محدودیت تهران نشده است.
از نظر جنس تحریم‌ها نیز، محدودیت‌ها مبتنی بر مراجع قانونی متعدد است و به وسیله هر دو قوه مجریه و مقننه، دولت ایالات متحده با «قانون اختیارات اقتصادی اضطراری بین‌المللی (IEEPA) سال 1977 و با اعطای اختیارات گسترده به رئیس جمهور برای اعلام وضعیت اضطراری ملی در رابطه با موضوعات خاص، برای نخستین‌بار سال 1979 برای اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه ایران مطرح شد.
روند تحریم‌ها
* نوامبر 1979: تحریم‌ها ابتدا در پی تسخیر سفارت آمریکا(لانه جاسوسی) بوده و زمانی که جیمی کارتر فرمان اجرایی 12170 را صادر کرد، اعمال و باعث اعلام وضعیت اضطراری ملی علیه ایران شد که البته همچنان به قوت خود باقی است.

* ژانویه 1984: وزارت امور خارجه آمریکا، ایران را متهم به بمب‌گذاری در سفارت آمریکادر بیروت و پادگان تفنگداران دریایی در سال 1983 کرد که به کشته شدن 241 تفنگدار دریایی و سایر پرسنل نظامی آن منجر شد.
* سال 1992: قانون منع گسترش تسلیحات ایران و عراق مانند فرمان اجرایی 12957 که سال 1995 برای تمدید اعلامیه اضطراری ملی صادر شد. قانون تحریم های ایران سال 1996 تحریم های ثانویه‌ای را با هدف سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی در بخش انرژی ایران معرفی کرد که با مقاومت کشورهای اتحادیه اروپا در به کارگیری فراسرزمینی قوانین داخلی ایالات متحده مواجه شد.
* 2010-2006: تحریم‌های بین المللی توسط قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد منجر شد که تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای را افزایش داد. تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای طبق گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سال 2005، مبنی بر پایبند نبودن ایران به تعهداتش در چارچوب معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای که سال 1968 امضا شد، بود. اتحادیه اروپا، ژاپن کره جنوبی هند، کانادا و نروژ تحریم‌های خود را سال 2010 اعلام کردند و همان سال کنگره «قانون جامع تحریم‌ها، مسئولیت‌پذیری و سرمایەگذاری نکردن ایران» (سیسادا) را تصویب کرد.
* ٢٠١٢: فشار بیشتر ایالات متحدە ناشی از «قانون مجوز دفاع ملی» سال ٢٠١٢ بود که تحریم‌های مالی را بر بانک‌های کشورهای ثالثی کە در معاملات نفتی ایران دخیل بودند، مجاز و اتحادیە اروپا را مجبور بە توقف واردات کرد.

بیشتر تحریم‌های سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا با اجرای برجام در ژانویه 2016 لغو شدند. ایالات متحده از تحریم‌های ثانویه و مرتبط با هسته‌ای معاف شد، اما سایر تحریم‌های ایالات متحده - ابقا شدند.
* سال 2018 دولت ترامپ، با وجود پایبندی ایران به توافق، آمریکا را از برجام خارج کرد. همه تحریم‌های آمریکا که کاهش یافته بودند، دوباره اعمال شدند و بعد از آن کمپین "فشار حداکثری" را با هدف افزایش اجرای تحریم‌ها معرفی کرد. تلاش‌های آمریکا نتوانست ایران را مجبور به مذاکره مجدد درباره توافق هسته‌ای کند. در واقع، تهران به تدریج برنامه هسته‌ای خود را گسترش داد و این سیگنال را ارسال کرد که تنها در صورت بازگشت آمریکا به برجام یا پایبندی اروپایی‌ها به تعهداتشان در این توافق، ایران از برنامه هسته‌ای‌اش عقب‌نشینی می‌کند.
* از سال 2022 اتحادیه اروپا به اغتشاشات در ایران و به بهانه حمایت نظامی ایران از روس‌ها در اوکراین، بسته تحریمی جدیدی علیه جمهوری اسلامی اعمال کرد.
الگوهای صادرات نفت ایران از نگاه آمریکایی‌ها
بیکر در بخش بعدی گزارش خود روی مسئله شکست آمریکا در مهار ایران دست گذاشته و نوشته است که ایران دور زدن تحریم‌ها را به وسیله تکنیک‌های پیچیده توسعه‌یافته طی دهه‌ها، به طور بهینه تمرین کرده است. طبق گزارش کپلر، ایران با وجود تحریم‌ها در سال 2024 به طور میانگین 1.3 میلیون بشکه در روز نفت صادر کرد (این رقم در ماه سپتامبر 2022 به 1.8 میلیون بشکه در روز رسید).
برآوردهای دیگر، مانند برآوردهای شرکت ردیابی TankerTracker، با بالاترین قیمت ماهانه بیش از 2 میلیون بشکه در روز، اندکی بالاتر است. حدود 90 درصد از صادرات نفت خام ایران به چین است ونفت ایران حدود ه١ درصد کل واردات چین را تشکیل میدهد و مابقی بە مقدار بسیار کمتری بە سوریە، ونزوئلا و امارات متحدە عربی صادر شده است. طبق فهرستی که به وسیله اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده منتشر شده است، نفت ایران به وسیله شبکه محرمانه‌ به سراسر جهان منتقل می‌شود.
بیکر درباره شکست تحریم نفتی ایران نوشته است:
تجزیه و تحلیل بلومبرگ از تصاویر ماهواره‌ای افزایش زیادی در انتقال کشتی به کشتی در دریای چین جنوبی در چند سال گذشته نشان داد. بیش از 70 درصد کشتی‌های نفتکشی که در سال 2024 در سواحل شرقی مالزی مشغول به کار بودند، در کنار کشتی نفتکش دیگر پارک شده بودند. در سال 2020، تصاویر نشان داد تنها پنج درصد کشتی‌های بیکار در منطقه، درگیر چنین جفت‌های مشکوکی بودند. نفت تحویل‌شده اغلب به‌عنوان نفت خام مالزی (و نه ایران) به مقام‌های گمرک چین گزارش می‌شود. گزارش گمرک از واردات نفت چین از مالزی در سال 2023 بالغ بر 1.1 میلیون بشکه در روز بود که دو برابر تولید نفت خام مالزی در سال 2023 (508 هزار بشکه در روز) بود. در برخی موارد از «دبی شمالی» به عنوان کد ایران در اسناد مربوط به اینگونه محموله‌ها استفاده شده است.

نکته مهم در گزاش بیکر آن است که تحریم ثانویه علیه ایران به صورت کامل ناکارآمد شده و بیانیه‌های رسمی دولت چین تجارت با ایران نشان می‌دهد که طرفین خود را «دوست روزهای سخت» توصیف کرده‌اند. از سویی هیچ نهاد واحدی (چه در سطح بین‌المللی و چه در ایالات متحده) برای هماهنگی ردیابی و نظارت امکان دخالت نداشته که این به معنای شکست کامل آمریکا است تا جایی که این موضوع به شکاف‌هایی در نظارت میان مقام‌های دولت ایالات متحده، شرکت‌های کشتیرانی و شرکت‌های بیمه منجر شده است.
بیکر روی این موضوع تاکید دارد که آمریکا برای اعمال تحریم‌های اضافی به منظور موفقیت هرگونه افزایش بیشتر تحریم‌ها یا اعمال اقدامات اضافی علیه ایران، به حمایت منطقه‌ای و بین‌المللی نیاز دارد. تلاش‌های هماهنگ مشابهی میان سال‌های 2010 و 2012، همراه با وعده باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت آمریکا مبنی بر لغو تحریم‌ها و اذعان به حق ایران برای غنی‌سازی اورانیوم، فشار داخلی را بر جمهوری اسلامی به نفع توافق ایجاد کرد و محاسبات تهران را قبل از برجام تغییر داد.
انزوای ایران امری محال است!
بیکر در بخش دیگر گزارش خود آب پاکی را روی دست دولت آمریکا ریخته و نوشته است که شاید برای دولت آینده ترامپ سخت باشد ایران را در نظم جهانی پراکنده‌تر کند و با ارتباطات عمیق‌تر ایران با روسیه و چین و نیز عربستان سعودی و امارات منزوی کند.
اگر قرار است اقدامی برای جلوگیری از ضرب‌ الاجل «اسنپ بک» اکتبر 2025 انجام شود، به حمایت بین‌المللی نیاز خواهد بود، اما تحول در شورای امنیت سازمان ملل متحد نشان نمی‌دهد روسیه یا چین از قطعنامه‌های اضافی درباره ایران حمایت کنند یا دست به رأی ممتنع دهند.
در عوض، حملات یمین‌ها به کشتی‌های بین‌المللی در یمن از نوامبر 2023، توانایی نفت‌کش‌ها و محموله‌های مرتبط با روسیه و چین برای ترانزیت از دریای سرخ و انتقال نفت بازارهای کلیدی در هند و چین و نیز رسیدن کالاهای چینی به مقاصد به وسیله باب المندب و دریای سرخ - که عناصر حیاتی ابتکار جاده ابریشم دریایی پکن هستند - برجسته کرده است.
این موسسه ضد ایرانی نوشته است که آمریکا ممکن است تصمیم بگیرد دو جانبه با شرکای خود مانند امارات و ترکیه تعامل داشته باشد تا تبعیت از تحریم‌های ثانویه با ایران را افزایش دهد و کار سیستم بانکی سایه ایران را دشوارتر کند. همچنین ممکن است برای کاهش اتکای عراق به ایران در گاز طبیعی و برق، با وی همکاری کند.
اما استفاده بیش از حد از تحریم ثانویه خطری جدی برای آمریکایی‌ها دارد زیرا که استفاده بیش از حد از تحریم‌ها و به ویژه تحریم‌های ثانویه مشوق ابهام تجاری است.
این موضوع به چین، ایران، روسیه و سایر کشورها انگیزه می‌دهد از تجارت با دلار آمریکا و از تماس با ساختار بانکی ایالات متحده که به وسیله آن تحریم‌ها اعمال و دارایی‌ها مسدود یا توقیف می‌شوند - اجتناب کنند. «سیستم پرداخت بین‌بانکی مبتنی بر یوان چین» (CIPS) که تجارت با ارزهای دیگری غیر از دلار آمریکا را افزایش می‌دهد، یکی از گزینه‌هاست. یکی دیگر از گزینه‌های بالقوه هنگ‌کنگ و تنها سیستم تسویه دلار در مقیاس بزرگ در خارج از ایالات متحده را در خود جای داده است. این سیستم امکان تراکنش‌های دلاری غیر مرتبط با مؤسسات آمریکایی را فراهم می‌کند.

استفاده از ارز جدید حتی در میان متحدان آمریکا نیز رونق یافته است تا جایی که در اروپا نیز معماری جایگزین برای تسویه تجارت خارج از دلار تهیه کرده‌اند که از مصادره دارایی‌هایشان در صورت تحریم‌های ایالات متحده جلوگیری می‌کند و به آنها اجازه می‌دهد در حمایت کردن یا نکردن از اهداف سیاست خارجی ایالات متحده اختیار داشته باشند.
با گذشت زمان، این روندها حجم بیشتری از تجارت را به سمت مسیرهای کمتر شفاف سوق می‌دهند و حسابداری، مستندسازی و تحلیل را دشوارتر می‌کنند. این موضوع باعث کاهش کارایی تجارت و افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای به دلیل استفاده از کشتی‌ها و مسیرهای تجاری غیرمستقیم می‌شود.
بیکر به ترامپ درباره افزایش فشار به ایران روی تجارت همسایگی نیز پیشنهادهایی داده و می‌نویسد:
یکی دیگر از راه‌های بالقوه فشار بر ایران، صادرات گاز طبیعی و برق این کشور به عراق است. عراق در فصل اوج تقاضا در تابستان، روزانه 75 میلیون مترمکعب گاز طبیعی از ایران وارد می‌کند. طبق توافق میان بغداد و واشنگتن، دولت آمریکا به‌طور موقت با تحریم‌ها موافقت کرده است. سال 2023، عراق و ایران توافق کردند برای اجتناب از تحریم‌های ایالات متحده علیه پرداخت‌ها به ایران، پرداخت‌ها در قالب نفت خام عراق مجاز باشد. وزارت امور خارجه آمریکا به دولت عراق (از جمله در جلساتی که در مؤسسه بیکر برگزار شد)، در زمینه جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای جذب گاز مشعل عراق و هدایت آن به بخش برق و به امید افزایش ظرفیت تولید عراق و کاهش وابستگی به گاز ایران کمک کرده است.
این اندیشکده آمریکایی در بخش دیگری از تحلیل خود به پیش‌بینی رفتار تهران در دوره ترامپ پرداخته و نوشته است که از دیدگاه ایران، دولت بایدن عملاً سیاست فشار حداکثری دوران ترامپ را بدون بازگشت به برجام و لغو تحریم‌های صادرات نفت ایران ادامه داده است. از سویی راهبرد فشار حداکثری پرسش‌های مهمی را درباره واکنش‌های احتمالی ایران ایجاد می‌کند، زیرا ایران ممکن است دور دوم ترامپ را نه تنها به عنوان چالش، بلکه به عنوان فرصت درک کنند. طبق این مفروضات، ایران احتمالاً رویکرد دوگانه «تعامل حداکثری با همسایگان» و «مقاومت حداکثری» را دنبال خواهد کرد.
نتیجه‌گیری:
ایران برای بازگشت ترامپ که ماهیت تجاری و رویکرد معاملاتی‌اش در فرآیند سیاست‌گذاری به خوبی شناخته و در تصمیم‌سازی «ارزش‌گذاری» شده است، آماده است.
از سویی در غیاب تغییر عمده در راهبرد ایالات متحده در قبال ایران - حرکت به سمت گفت‌وگوی مستقیم یا جنگ آشکار - به نظر می‌آید گزینه‌های دولت ترامپ مشابه گزینه‌هایی است که جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا با آن مواجه شد.
بی‌شک در روزهای آینده شاهد آن خواهیم بود که آمریکا برای مهار ایران و جلوگیری از اقدامات بازدارنده هیبریدی (توسعه هماهنگ موشکی و اتمی) پیامی‌هایی ارسال خواهد کرد که بیانگر یک مدل مشترک (در قالب احیای برجام، انعقاد توافق ثانویه یا تفاهم غیر اعلامی) خواهد بود، اما تجربه نشان داده است که این بسته جدید مانند تمامی پیام‌های پیشین بازهم توخالی خواهد بود.
به همین دلیل تهران به‌جای تعلل روی گزاره‌ها و پیش‌شرط‌های آمریکایی و تروئیکایی در مسیری قدم خواهد برداشت که تضمین‌کننده ابتکار عمل‌های خود باشد. پیام‌های ویژه ارسالی از سوی ایران در روزهای اخیر مخاطب خاص دارد!