بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - حدود دو هفته پس از آغاز دولت دوم دونالد ترامپ، اولین تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران وضع شد و به ادعای مقام‌های آمریکایی، «شبکه پیچیده و گسترده» انتقال نفت ایران به چین هدف این تحریم‌هاست. بر اساس بیانیه‌ای که توسط دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری ایالات متحده (OFAC) منتشر شد، «این شبکه مسئولیت صادرات نفت جمهوری اسلامی ایران را بر عهده دارد و در این راستا، به‌طور خاص از سوی ستاد کل نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران و یک شرکت تحت تحریم به نام سپهر انرژی جهان‌نمای پارس، معروف به سپهر انرژی، عمل می‌کند.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
این شرکت‌ها نقشی محوری در تسهیل صادرات نفت ایران ایفا کرده و با کمک به افزایش درآمد‌های حاصل از فروش میلیون‌ها بشکه نفت، منافع درخور توجهی را در اختیار حکومت ایران قرار داده‌اند. علاوه بر حضور چندین کشتی که در این عملیات شرکت داشتند، گروه متنوعی از افراد و مجموعه‌های مرتبط نیز نقش فعالی ایفا کردند. این گروه شامل اشخاصی از‌جمله چهار شهروند ایرانی و سازمان‌هایی بود که در بخش‌ها و کشور‌های مختلف فعالیت می‌کردند، از‌جمله چین، هند و امارات متحده عربی که هر یک با تخصص‌ها و توانمندی‌های متفاوت خود به پیشبرد اهداف این عملیات کمک کردند». در این بیانیه همچنین در ادعایی واهی قید شده است که «جمهوری اسلامی ایران از درآمد‌های کلان حاصل از فروش سالانه نفت خام که به میلیارد‌ها دلار می‌رسد، برای حمایت از فعالیت‌هایی که باعث ایجاد بی‌ثباتی در منطقه می‌شوند، استفاده می‌کند». وزارت خزانه‌داری آمریکا اعلام کرده است تمام اموال و منافع افراد ذکرشده در این بیانیه، چه در داخل ایالات متحده و چه در اختیار یا کنترل شهروندان آمریکایی باشند، مسدود خواهد شد.
به‌علاوه، هر نهادی که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم، چه به صورت فردی و چه به شکل جمعی، مالکیت 50 درصد یا بیشتر آن به این افراد تحت تحریم تعلق داشته باشد، مشمول تحریم‌ها قرار می‌گیرد. بر اساس ادعا‌های اسکات بسنت، وزیر خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا، «ایران به‌طور قابل ملاحظه‌ای بر استفاده از درآمد‌های حاصل از فروش نفت متمرکز شده است. این تمرکز عمدتا در راستای توسعه برنامه‌های حساس هسته‌ای، تولید موشک‌های بالستیک پیشرفته و پهپاد‌های نظامی مدرن انجام می‌شود. همچنین بخشی از این منابع مالی به تقویت و حمایت از گروه‌های نیابتی در منطقه اختصاص یافته است. ایالات متحده به شکلی جدی و قاطع خود را متعهد به مقابله با این اقدامات می‌داند. این تلاش‌ها با هدف محدودکردن توانایی ایران در تأمین مالی فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده آن صورت می‌گیرد». در همین راستا، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در روز چهارشنبه دستورالعملی را امضا کرد که بازگشت سیاست فشار حداکثری علیه ایران را در پی دارد؛ سیاستی که هدف آن از‌جمله شامل کاهش صادرات نفتی ایران به سطح صفر است.
این تحریم‌ها در دوره اول دولت ترامپ نیز اجرا می‌شد. در زمان دولت جو بایدن، با اتخاذ رویکردی متفاوت، از اجرای کامل این تحریم‌ها ممانعت شد و فضایی فراهم شد که برخلاف قوانین تصویب‌شده، امکان فروش نفت ایران به چین و تأمین درآمد برای ایران فراهم شود. هدف دولت ترامپ از تمرکز بر شبکه نفت و منابع مالی مرتبط با نیرو‌های نظامی، نشان‌دهنده تلاش‌هایی برای کنترل و مدیریت منابع حیاتی اقتصادی ایران است. این امر در شرایطی صورت می‌گیرد که طبق الزامات تعیین‌شده در قانون بودجه پیشنهادی برای سال آینده توسط دولت مسعود پزشکیان، صادرات روزانه 1.8 میلیون بشکه نفت به‌عنوان یک رقم درخور توجه در نظر گرفته شده است.
واکنش تهران اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، در واکنش به اقدام آمریکا در اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران، آن را به‌شدت محکوم کرد. ضمن آنکه این دیپلمات ارشد کشورمان، اقدام دولت آمریکا در تحریم مجموعه‌ای از اشخاص حقوقی و حقوقی به اتهام دخیل‌بودن در فروش نفت خام ایران را کاملا ناموجه و مغایر با قواعد و موازین بین‌المللی دانست. سخنگوی وزارت امور خارجه ادامه داد: «تصمیم دولت جدید آمریکا برای اعمال فشار بر ملت ایران از طریق ممانعت از تجارت قانونی ایران با شرکای اقتصادی خود، اقدامی نامشروع، غیرقانونی و متخلفانه است که متضمن مسئولیت بین‌المللی دولت آمریکاست».
بیشتر بخوانید:برنامه اروپا برای تحریم های احتمالی آمریکا چیست؟
بقایی صراحتا «آمریکا را مسئول عواقب و تبعات ناشی از چنین تحرکات یک‌جانبه و قلدرمآبانه معرفی کرد». البته مسعود پزشکیان نیز در دیدار چهارشنبه گذشته خود با هیثم الغیض، دبیرکل سازمان اوپک، تلاش برای دور نگه‌داشتن اوپک از سیاست‌بازی را یک اصل مهم برشمرد و به گفته او، «انتقال تجربیات و دستاورد‌ها و نیز مدیریت جمعی بازار از زمینه‌های جدی مشارکت اعضای اوپک با یکدیگر است». رئیس‌جمهور ایران متذکر شد که «اعضای (اوپک) باید به نحوی عمل کنند که اقدامات آنها آسیبی به عضوی دیگر وارد نکند و باور دارم که اگر اعضای اوپک با هم متحد و یکپارچه عمل کنند، آمریکا نمی‌تواند یکی از اعضا را تحریم کرده و تحت فشار قرار دهد».
ادامه صادرات گاز ایران به عراق تا سال 2028 در میانه آغاز کمپین فشار حداکثری ترامپ، زمزمه‌هایی درباره تلاش واشنگتن برای توقف صادرات انرژی ایران به عراق مطرح شد که محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق، در گفت‌و‌گو با الشرق اعلام کرد: «ما از ایران گاز وارد می‌کنیم تا برق کشور را تأمین کنیم؛ بنابراین عراق برای واردکردن گاز جمهوری اسلامی ایران از معافیت‌های تحریمی برخوردار است». هر‌چند السودانی این را هم گفت که «عراق واردات گاز از ایران را تا سال 2028 به پایان می‌رساند». این اظهارات پس از آن مطرح شد که جو ویلسون، عضو مجلس نمایندگان آمریکا، در توییتی مدعی شد «ترامپ به‌زودی معافیت عراق از تحریم‌های ایران را لغو می‌کند». علی‌رغم این ادعا و به نوشته میدل‌ایست نیوز، السودانی با اشاره به اینکه عراق به همراه اوپک‌پلاس به حقوق مصرف‌کنندگان و تولید‌کنندگان اهتمام دارد، از محیط جذاب عراق برای سرمایه‌گذاری خبر داد و با بیان عقد قرارداد بر سر پروژه‌های اتصال برق با عربستان، از آغاز اتصال انرژی با کشور‌های هم‌جوار به‌ویژه اردن گفت.
چالش ترامپ، به صفر رساندن فروش نفت ایران بدون حساس‌کردن پکن؟! حال که از هفته گذشته دولت ترامپ گام‌های عملی احیای کمپین فشار حداکثری علیه ایران و به صفر رساندن فروش نفت را آغاز کرده، تحلیل‌ها و ارزیابی‌هایی دال بر چالش‌های کاخ سفید در این رابطه مطرح شده است؛ کما‌اینکه فارن پالیسی باور دارد «اگر دولت ترامپ بخواهد کمپین فشار حداکثری خود را عملی کند، مشکل بزرگ آمریکا در مورد ایران این است که موضوع به چین نیز مربوط می‌شود؛ زیرا پالایشگاه‌های مستقل و تحت فشار مالی چین، خریداران اصلی نفت خام ایران هستند. اما ترامپ نیازی به یک جنگ تجاری دیگر با چین ندارد؛ به‌ویژه پس از آنکه جنگ تجاری‌ای را که پنج سال پیش آغاز کرد، آخر هفته گذشته با اعمال تعرفه‌های اضافی بر صادرات چین به ایالات متحده تشدید کرد»؛ لذا این نشریه معترف است که چالش ترامپ این خواهد بود که «چگونه می‌توان با دشمن شماره سه مقابله کرد، بدون اینکه دشمن شماره یک را به‌شدت خشمگین کرد؟».
متیو رید، معاون شرکت مشاوره انرژی «فارن ریپورتس» در واشنگتن این‌گونه نتیجه‌گیری کرد که «به نظر کلیشه‌ای می‌آید، اما تحریم‌ها واقعا یک بازی موش و گربه هستند. وزارت خزانه‌داری ایالات متحده گربه است، باید بتواند همواره در این بازی جلوتر بماند». البته فارن پالیسی قبل‌تر متذکر شده بود «اگر دولت ترامپ بخواهد کمپین فشار حداکثری خود را عملی کند، می‌تواند با اجرای قانون SHIP که سال گذشته تصویب شد، شروع کند. این قانون به رئیس‌جمهور اختیار می‌دهد که علیه خریداران نفت ایران اقدام کند، خواه این خریداران بنادر چین باشند یا پالایشگاه‌های چینی و اگر این راهکار اجرا نشود، ایالات متحده می‌تواند مستقیما نفتکش‌هایی که این محموله‌ها را حمل می‌کنند یا در دریا به کشتی‌های دیگر منتقل می‌کنند، متوقف کند تا راه‌های دور‌زدن تحریم‌ها را ببندد». به ادعای این رسانه، «مسئله ساده است؛ به این معنا که برای کاهش صادرات نفت ایران باید دامنه تحریم‌ها را گسترده‌تر کرد و نهاد‌های بیشتری را که در این تجارت دخیل هستند، هدف قرار داد». این را متیو رید، معاون شرکت مشاوره انرژی «فارن ریپورتس» در واشنگتن اظهار کرده است که «این کار می‌تواند با استفاده از اختیارات گسترده‌تر مانند قانون SHIP انجام شود که جو بایدن از اجرای آن خودداری کرد».
به ادعای فارن پالیسی، «صد‌ها نفتکش، حدود 250 فروند، برای ایران همان نقشی را دارند که ناوگان سایه روسیه دارد و این کشتی‌ها می‌توانند به‌راحتی هدف تحریم‌های آمریکا قرار گیرند. حتی امروز هم انتقال‌های کشتی به کشتی غیرقانونی نفت ایران از کشتی‌های بزرگ به کشتی‌های کوچک‌تر که از دید رادار‌ها پنهان هستند، همچنان ادامه دارد و این موارد نیز اهداف مشروعی برای تحریم محسوب می‌شوند. یادداشت ریاست‌جمهوری ترامپ به این اقدامات اشاره دارد، اما هنوز آنها را اجرا نکرده است».
سیدمحمدعلی خطیبی: در بسته جدید تحریمی یا سیاست تازه دونالد ترامپ قرار نیست اتفاق بی‌سابقه‌ای علیه ایران روی دهد
‌البته سیدمحمدعلی خطیبی در گفت‌و‌گو با «شرق»، بخشی از ادعای فارن پالیسی مبنی بر نادیده‌گرفتن فشار حداکثری در دولت جو بایدن برای اعمال سخت‌گیرانه تحریم‌های نفتی ایران را رد کرده و معتقد است «در دولت دموکرات سابق آمریکا نیز همه تحریم‌ها علیه صنعت نفتی و پتروشیمی ایران به‌شدت اعمال می‌شد»، بنابراین نماینده اسبق ایران در اوپک، اساسا گزاره «شل‌کردن پیچ تحریم‌ها و فروش نفت ایران در دوره جو بایدن را گزاره‌ای غیرواقع‌بینانه ارزیابی می‌کند». با چنین برداشتی، تحلیلگر ارشد حوزه انرژی تأکید و تصریح می‌کند «دولت چهاردهم باید با همان راهکار‌های پیشین و با فرض تداوم و تشدید فشار‌ها و تحریم‌ها در دولت دونالد ترامپ به دنبال صادرات و فروش نفت باشد و در کوتاه‌مدت و حتی میان‌مدت، سناریوی آغاز مذاکرات و حصول توافق احتمالی را از دستور کار خارج کند». هرچند که مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت بر تأثیرات مخرب و منفی احیای کمپین فشار حداکثری و تلاش دولت ترامپ برای به صفر رساندن فروش نفت ایران اذعان دارد، اما هم‌زمان با آن معتقد است «هدف نهایی کاخ سفید در این زمینه (به صفر رساندن فروش نفت ایران) محقق نخواهد شد»، مشروط بر اینکه به گفته او، «وزارت نفت سازوکار سال‌های اخیر برای دور‌زدن تحریم‌ها و فروش نفت ایران را تغییر ندهد و همان را به شکل دقیق پیگیری کند».
این مفسر حوزه انرژی برخی ادعا‌های جدید دال بر «تحریم نادر شرکت‌های نفتی به جای پیگیری و ردیابی نفتکش‌های نامرئی ایران» را هم ادعای جدیدی نمی‌داند، چون به نظر خطیبی، «هم در دولت اول ترامپ و همچنین در دولت جو بایدن، مجموعه‌ای از تحریم‌ها، چه درباره نفتکش‌ها، چه درباره بنادر و چه درباره بیمه و کشتی‌رانی اعمال شد»، بنابراین نماینده اسبق ایران در اوپک، «طرح دوباره آن ادعا‌ها درباره تحریم بنادر را صرفا یک شانتاژ رسانه‌ای» تعبیر کرده و دراین‌باره خاطرنشان می‌کند «در بسته جدید تحریمی یا سیاست تازه دونالد ترامپ قرار نیست اتفاق بی‌سابقه‌ای علیه ایران روی دهد». با توجه به نکات فوق و از منظر مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت، پارامتر‌ها و موانع جدی هم بر سر راه دونالد ترامپ برای به صفر رساندن فروش نفت ایران وجود دارد که نخستین مانع ناظر به «رفتار چینی‌ها» است. به این معنا که سیدمحمدعلی خطیبی یقین دارد، «پکن هیچ‌گاه سبد تأمین انرژی خود را وابسته به کشور‌های محدود و معدود، آن‌هم کشور‌های نزدیک به سیاست‌های آمریکا نخواهد کرد و چینی‌ها همواره در تلاش هستند تا تنوع خود را برای خرید و تأمین انرژی از کشور‌های مختلف تولیدکننده و صادرکننده نفت حفظ کنند».
به همین واسطه، تحلیلگر ارشد حوزه انرژی با تأیید بخشی از گزارش فارن پالیسی چنین ارزیابی می‌کند که «ترامپ نمی‌تواند بدون حساس‌کردن چینی‌ها موفق به تحقق هدف خود یعنی به صفر رساندن فروش نفت ایران شود». در کنار آنچه گفته شد، مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت، نگاه مثبت و امیدوارانه‌ای به بازیگری سازمان‌ها و ارگان‌های بین‌المللی مانند «اوپک» یا «اوپک‌پلاس» ندارد و یادآور می‌شود «با وجود دیدار چهارشنبه هفته گذشته مسعود پزشکیان با دبیرکل این نهاد (اوپک)، نباید انتظار خوش‌بینانه‌ای دال بر همکاری یا حمایت عملی اوپک یا اوپک‌پلاس از ایران در برابر کارزار فشار حداکثری دولت ترامپ داشت»، چون از دید این کارشناس حوزه انرژی، «نهاد‌هایی مانند اوپک یا اوپک‌پلاس به دلیل اقتضائات خاص خود و منافع مشترک اعضا، اساسا محدودیت‌های جدی برای حمایت از ایران خواهند داشت» و در نهایت تنها کاری که به اعتراف خطیبی می‌توان از اوپک یا اوپک‌پلاس انتظار داشت، «صدور بیانیه‌های عمومی خواهد بود، نه چیزی بیشتر از آن». تحلیلگر ارشد حوزه انرژی با وجود دیدگاه نه‌چندان مثبت از اوپک یا اوپک‌پلاس، به «شرق» از راهکار‌های جایگزین می‌گوید و در تبیین آن بیان می‌کند «به جای چشم امید داشتن به اوپک یا اوپک‌پلاس می‌توان به سمت تداوم و تشدید همکاری‌ها با کشور‌های کلیدی حوزه انرژی مانند روسیه رفت». به‌ویژه آنکه، نماینده اسبق ایران در اوپک، یادآور می‌شود «تهران و مسکو اکنون تحت تحریم‌های شدید قرار دارند و می‌توانند با همکاری‌های لازم، معادلات بازار‌های انرژی را در راستای منافع مشترک مدیریت کنند». موضوع دیگری که سیدمحمدعلی خطیبی به‌عنوان مانع جدی بر سر راه تحقق هدف دونالد ترامپ در جهت به صفر رساندن فروش نفت ایران بر آن تأکید دارد، به محدودیت‌های برخی بازیگران مانند عربستان و حتی شرکت‌های نفتی در راستای کنترل قیمت‌ها یا افزایش تولید باز‌می‌گردد.
بیشتر بخوانید:بروجردی: تحریم بخش عمرانی کشور غیر قانونی است
در تبیین بیشتر این نکته، مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت به «تصمیم اوپک و اوپک‌پلاس برای کاهش صادرات» اشاره دارد و افزون بر آن متذکر می‌شود «برخی بازیگران کلیدی در اوپک مانند عربستان علاوه بر دستور مشترک اوپک و اوپک‌پلاس برای کاهش صادرات، به صورت داوطلبانه و بیش از سقف درخواستی به دنبال کاهش تولید خود بوده است»، چرا‌که از منظر خطیبی، «ریاض هم مانند دیگر اعضای اوپک و اوپک‌پلاس به‌هیچ‌عنوان تمایلی به افزایش سقف تولید و کاهش قیمت‌ها ندارد». از طرف دیگر این تحلیلگر حوزه انرژی یقین دارد «ظرفیت شرکت‌های آمریکایی هم برای پرکردن خلأ ایران در بازار‌های انرژی نمی‌تواند مانع از افزایش قیمت‌ها شود».
علی شمس‌اردکانی: دولت پزشکیان برای تقابل با ترامپ باید قاچاق دوگانه انرژی را متوقف کند علی شمس‌اردکانی هم دیگر کارشناسی بود که در گپ‌و‌گفتش با «شرق» معتقد است «با وجود آنکه دونالد ترامپ سیاست‌های فشار حداکثری و به صفر رساندن فروش نفت خود را از هفته گذشته عملی کرده است، اما دولت جدید آمریکا با مشکلات و تبعات جدی در این زمینه مواجه خواهد شد». چون از دید این تحلیلگر ارشد حوزه انرژی و با وجود تولید و صادرات نفت در آمریکا، شیوه استخراج از لایه‌های سنگی نفتی گران‌تر از بهای تولیدی نفت طبیعی اوپک یا اوپک پلاس خواهد بود. ضمن آنکه به گفته این دیپلمات اسبق کشورمان «برخی سیاست‌های ترامپ مانند اعمال تعرفه‌ها و اختلافات با کانادا سبب شده است که صادرات نفت این کشور (کانادا) به آمریکا هم متوقف شود که قطعا روی میزان تولید آمریکا در مناطق جنوبی این کشور مانند ایالت تگزاس اثر مستقیم خود را خواهد داشت».
نکته دیگری که این اقتصاددان انرژی بر آن تأکید دارد ناظر به نقش‌آفرینی چین است و در‌این‌باره متذکر می‌شود «چینی‌ها اکنون در یک تقابل تمام‌عیار با آمریکا سعی دارند اهرم‌های فشار خود را حفظ کنند که یکی از آنها تداوم مناسبات انرژی با ایران خواهد بود»، در‌عین‌حال اردکانی، «انعطاف عمل پکن را در برابر واشنگتن مدنظر قرار می‌دهد و از دید او «امکان دارد با تشدید تحریم‌ها نهایتا کار به جایی برسد که چینی‌ها هم به سمت کاهش خرید از ایران گام بردارند». با وجود آنچه بیان شد، علی شمس‌اردکانی در ادامه گفت‌وگویش با «شرق»، سرفصل دیگری را ذیل آسیب‌شناسی فضای داخلی کشور باز می‌کند و به ادعای او «اکنون کاسبان تحریم، همسو با اهداف آمریکا عمل می‌کنند»، چرا‌که از دید این تحلیلگر ارشد حوزه انرژی، عمده کاسبان تحریم که به نظر او، مربوط به دارودسته احمدی‌نژاد هستند، سعی دارند فضای سیاسی و دیپلماتیک را آن‌قدر متشنج کنند که فروش طبیعی و عادی نفت ایران میسر نباشد تا آنها به قاچاق «دوگانه انرژی» ایران ادامه دهند. به این معنا که از یک سو، «کاسبان تحریم به نام دورزدن تحریم‌ها در تلاش هستند که نفت ایران را به شکل غیرطبیعی به فروش برسانند که در نهایت منابع هنگفت اقتصادی و تجاری را در اختیار بگیرند» و در کنار آن، اردکانی از «قاچاق نظام‌یافته حامل‌های انرژی می‌گوید که به روایت دولت تا 30 میلیون لیتر در روز رسیده است».
در تبیین بیشتر موضوع یاد‌شده، دیپلمات اسبق کشورمان به «لوله‌کشی‌های مخفیانه و همچنین انتقال حامل‌های انرژی با لنج‌ها و تانکر‌ها به کشوری مانند ترکیه اشاره دارد که حامل‌های انرژی ایران در آنجا با قیمتی نزدیک به لیتری 75 هزار تومان به فروش می‌رسد و سپس درآمد ناشی از آن به پوشاک و کالا‌های خوراکی ترک با قیمتی ارزان‌تر از تولیدات داخلی کشور اختصاص پیدا می‌کند» و به باور او، «سرازیرشدن آن به بازار‌های داخلی باعث ورشکسته‌شدن کارخانه‌ها و صنایع ایران خواهد شد». به‌همین‌دلیل اردکانی در مقام نتیجه‌گیری به دولت چهاردهم و وزارت نفت توصیه می‌کند «اکنون که دولت دونالد ترامپ سیاست فشار حداکثری و به صفر رساندن فروش نفت خود را عملیاتی کرده است، باید جلوی این قاچاق سیستماتیک و دوگانه تحریم کاسبان تحریم گرفته شود تا بتوان برنامه‌ریزی درست، دقیق و واقع‌بینانه‌ای برای تقابل با راهبرد دونالد ترامپ داشت». در غیر‌این‌صورت او اذعان دارد که «هم‌زمانی مسئله ناترازی انرژی در داخل کشور در کنار فشار حداکثری آمریکا می‌تواند مشکلاتی بسیار جدی را به وجود آورد».
منبع: روزنامه شرق