بزرگنمايي:
ایرانیان جهان - ایرانی‌ها تاکنون اینگونه منتظر شنبه نبوده‌اند که امروز و حالا هستند؛ شنبه‌ای که انگار حالا ساعت‌ها به وقت مسقط تنظیم شده و به نظر می‌رسد انتظار‌ها از یک مذاکره نیز حالا به بالاترین سطح رسیده باشد.
البته که این روند نیز چندان عجیب نیست؛ در هفته‌های اخیر قیمت دلار به صورت نجومی و تصاعدی پرواز کرد و دسترسی ایرانیان برای امکان خرید و تهیه بسیاری از کالا‌ها از جمله محصولات الکترونیک از همیشه کمتر شده است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
از سوی دیگر تقریبا هر روز اخبار ارسال و جابه‌جایی تسلیحات آمریکایی نیز به منطقه نیز منتشر می‌شد و با این شرایط آنچه در دیدار دوشنبه شب در اتاق بیضی رخ داد و تایید خبر مذاکرات شنبه برای ایرانیان دارای اهمیت ویژه بود.
به گزارش اقتصاد 24، همه چیز از سفر بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل برای دیدار با دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده به واشنگتن آغاز شد. این دومین دیدار او با ترامپ از زمان بازگشت ترامپ به قدرت در بیستم ژانویه برابر با یکم بهمن بود. در دستور کار این دیدار، چندین پرونده داغ از جمله وضعیت سوریه، تنش‌های تجاری و از همه مهم‌تر، فوریت مربوط به ایران قرار داشت.
با این حال، این دیدار هیچ پیشرفت قابل توجهی به همراه نداشت، اما شاید بیشترین ناامیدی، مربوط به مهم‌ترین موضوع برای اسرائیلی‌ها یعنی پرونده هسته‌ای ایران بود.
ترامپ خواهان دستیابی به توافق جدیدی با ایران است، اما تاکید دارد که این توافق باید به مراتب بهتر از توافقی باشد که در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما به دست آمد.
چنان که دونالد ترامپ در سال 2016 میلادی و زمانی که نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا شده بود و از او درباره نحوه برخورد با یکی از پیچیده‌ترین مسائل امنیتی جهان سؤال شد، پاسخ ساده‌ای برای مهار برنامه هسته‌ای ایران داشت، اما حالا و در شرایطی که ایرانی‌ها به‌مراتب بیش از زمان امضای توافق قبلی به تولید سلاح هسته‌ای نزدیک شده‌اند(ادعای غرب)، و اتفاقا مهارت و تجربه بهتری نسبت به مذاکرات برجام نیز دارند.
اختلافات طرفین روی میز مذاکره تا اینجای کار، اما فاصله میان دو طرف بسیار زیاد به نظر می‌رسد. مذاکره کنندگان ایران احتمالا به‌دنبال نسخه‌ای به‌روزشده از توافق دوران اوباما هستند؛ که فقط ذخایر مواد هسته‌ای ایران را محدود کند و در مقابل، آمریکایی‌ها خواهان برچیده شدن بخش بزرگی از زیرساخت غنی‌سازی سوخت هسته‌ای و پایان برنامه موشکی هستند.
حال در چنین شرایطی که ایالات متحده حضور نظامی خود در خاورمیانه را تقویت کرده قرار است مذاکرات از روز شنبه 12 آوریل برابر 23 فروردین در عمان آغاز شود و در این دیدار، وزیر امور خارجه ایران و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا، از طریق میانجی‌گری عمان گفت‌و‌گو خواهند کرد.
استیو ویتکاف، اما تاجری است بدون هیچ تجربه‌ای در سیاست خارجی، و حال ترامپ او را به یکی از بزرگ‌ترین سمت‌های دیپلماتیک جهان فرستاده است. او دستیار و نماینده رئیس جمهوری آمریکا در امور خاورمیانه است و تاکنون رهبری مذاکرات حساس درباره غزه و اوکراین را بر عهده داشته است.
نماینده آمریکا در مذاکرات عمان کیست؟ استیو ویتکاف، تاجری است که روابط شخصی نزدیکی با دونالد ترامپ دارد. او هرگز سابقه دیپلماتیک نداشته و به عنوان یک بازرگان املاک و مستغلات در نیویورک فعالیت کرده است. دونالد ترامپ او را به عنوان نماینده ویژه خود در امور خارومیانه منصوب کرد، اما در عین حال این میلیاردر تاجر، در مذاکرات میان روسیه و اوکراین نیز نقش کلیدی ایفا می‌کند.
استیو ویتکاف در 15 مارس 1957 در منطقه برانکس شهر نیویورک متولد شد. او ثروت خود را ابتدا به‌عنوان وکیل شرکتی و سپس به‌عنوان رئیس چند شرکت بزرگ فعال در حوزه املاک به‌دست آورد. او در سال 1997 گروه «ویتکاف» را تأسیس کرد؛ شرکتی که خودش آن را «ترکیبی از توسعه‌دهنده، سرمایه‌گذار و تغییر‌دهنده چشم‌انداز» توصیف می‌کند. همسر و یکی از پسرانش نیز در این شرکت فعالیت دارند.
در هفته‌های آغازین کار دونالد ترامپ، ویتکاف، مذاکرات مفصلی در قطر و اسرائیل صورت داد تا بتواند توافق آتش‌بس در غزه را عملی کند. رسانه‌های اسرائیلی در آن زمان گزارش داده بودند، که ویتکاف، با رویکردی تهاجمی تلاش کرده بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل را برای پذیرش شرایط آتش‌بس تحت فشار قرار دهد؛ مشابه رویکردی که او با واسطه در قبال نمایندگان حماس هم در پیش گرفته بود.
ویتکاف به همراه گروه دیگری از نزدیکان ترامپ، مانند جی دی ونس، معاون رئیس جمهور، الریج کولبی، انتخاب رئیس جمهور برای تصدی سمت معاونت وزارت دفاع در امور سیاست‌گذاری و چهره‌هایی کمتر تاثیرگذار، چون تاکر کالرسون که در میان افراد رسانه‌ای شناخته شده است در دسته نیرو‌های طبقه‌بندی می‌شوند، که بر یافتن یک راه‌حل دیپلماتیک به جای اقدام نظامی علیه ایران تمرکز دارند.
بیشتر بخوانید: ایران و آمریکا و دوگانه‌های روی میز مذاکره/ توافق تهران و واشنگتن تا چه حد در دسترس است؟
ویتکاف همچنین اظهارات ترامپ مبنی بر اینکه واشنگتن ترجیح می‌دهد با ایران به توافق صلحی دست یابد تکرار کرده بود. در نتیجه حضور شخصی مانند ویتکاف، دستکم از سوی آمریکا می‌تواند نشانه‌ای امیدوارکننده برای کسانی باشد که از امکان حصول به یک توافق دوجانبه محتمل سخن می‌گویند.
ویتکاف همچنین رهبری مذاکرات درباره اوکراین را بر عهده داشته، جایی که ترامپ سیاست دولت قبلی یعنی جو بایدن را در قبال روسیه تغییر داده است. او زمانی که در مسکو با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، دیدار می‌کرد، با بحران «سیگنال گیت» رو به رو شد که در آن مکالمه محرمانه مقام‌های ارشد دولت ترامپ درباره حمله به یمن سر از رسانه‌ها در آورد.
ویتکاف به‌خاطر تمجید از پوتین و نیز به‌خاطر اقداماتی که به نظر می‌رسد به الحاق بخش‌هایی از اوکراین به روسیه مشروعیت می‌بخشید، مورد انتقاد ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین قرار گرفته است. او در ماه مارس به نمایندگی از آقای ترامپ برای مذاکرات درباره اوکراین به عربستان سعودی سفر و ابراز امیدواری کرد که هرگونه توافقی بتواند زمینه‌ساز برقراری آتش‌بس کامل شود.
دیپلماتی با سوابق تجاری در دل سیاست خارجی ایران اما از سوی دیگر مذاکره کننده‌ای که قرار است از ایران در برابر ویتکاف قرار بگیرد یک دیپلمات باسابقه ایرانی است که به زبان تیم مذاکره کننده حتی بیش از خودشان تسلط دارد و بیش از دو دهه است در دل مذاکرات هسته‌ای ایران نقش آفرینی می‌کند.
سید عباس عراقچی، دیپلمات باسابقه و یکی از طراحان اصلی توافق هسته‌ای سال 2015، در این مذاکرات تلاش خواهد کرد تا آمریکا را برای لغو تحریم‌های سخت علیه ایران تحت فشار بگذارد.
این دیپلمات 62 ساله، در خانواده‌ای فرش‌فروش و بازرگان در ایران متولد شده و دکترای اندیشه‌های سیاسی از دانشگاه کنت انگلستان دارد و به زبان انگلیسی کاملاً مسلط است و سابقه‌ای طولانی در وزارت خارجه ایران در سمت‌های مختلف دارد.
شمایل این دیپلمات با ریش همواره مرتب و آراسته و مو‌های جوگندمی در ذهن‌ها نقش بسته و او به آرامش و متانت در رفتار معروف است.
او به طور معمول کت و شلوار‌های برند و خوش استایل به‌تن دارد و پیراهن سفید یقه دیپلمات بدون کراوات می‌پوشد؛ استایلی رایج میان دیپلمات‌های ایرانی.
به گزارش اقتصاد 24، عباس عراقچی مدرک کارشناسی خود را از دانشکده روابط بین‌الملل وزارت خارجه، کارشناسی ارشد را در رشته علوم سیاسی از دانشگاه آزاد اسلامی، و دکترای اندیشه سیاسی را از دانشگاه کِنت انگلستان دریافت کرده و در دهه 1360 در جبهه‌های جنگ ایران و عراق حضور داشت و پس از آن به‌عنوان کارشناس امور بین‌الملل وارد وزارت خارجه شد.
عراقچی که در دوران دولت سیزدهم نقش چندانی در سیاست خارجی ایران نداشت؛ پس از به قدرت رسیدن مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران که خواهان احیای گفت‌و‌گو‌ها با غرب است، در شهریور ماه سال 1403 به سمت وزیر خارجه منصوب شد.
مساله بحران وقت در مذاکرات فارغ از مساله مذاکره کنندگان دو سمت، به نظر می‌رسد مساله زمان نیز در این مذاکرات دارای اهمیت ویژه است و شاید آنچه اکنون وجود ندارد، زمان است.
موضوع این است که فارغ از مانور نظامی آمریکایی‌ها، مکانیسم ماشه یا اسنپ‌بک امکان بازگرداندن سریع تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را فراهم می‌کنند. این فرصت در تاریخ 18 اکتبر (26 مهر) به پایان می‌رسد.
هم چنین فشار‌های داخلی نیز بر ترامپ افزایش یافته تا توافقی به‌مراتب سخت‌گیرانه‌تر از توافق دوران ریاست جمهوری اوباما با ایران به دست آورد؛ توافقی که مبنای سنجش موفقیت ترامپ در رسیدن به اهدافش خواهد بود.
برای ایجاد اهرم فشار، دولت او تهدید به احتمال حملات نظامی کرده است، البته فقط در صورتی که مذاکرات نتیجه ندهد. با این حال، مشخص نیست که این حملات احتمالی قرار است توسط ایالات متحده، اسرائیل یا قوای مشترک آنها انجام شود یا خیر.
به گزارش اقتصاد 24، نامشخص بودن دامنه مذاکرات نیز از جمله مشکلات پیش رو در روز شنبه است. توافق دوران اوباما تنها به برنامه هسته‌ای ایران پرداخته بود، اما در دور جدید مایکل والتز، مشاور امنیت ملی آمریکا گفته که توافق جدید با دولت ترامپ باید تمامی مسائل فوق را در بر بگیرد و تأکید کرده که تأسیسات هسته‌ای وسیع ایران باید به‌طور کامل برچیده شوند، نه این که مانند توافق 2015 فقط به حال خود رها شوند و با سرعت بسیار کم به کار خود ادامه دهند.
این در حالی است که عراقچی گفته است که ایالات متحده ابتدا باید تعهد کند که گزینه نظامی را علیه ایران از میز مذاکرات کنار بگذارد.
به گزارش اقتصاد 24، همین موارد نشان می‌دهد که محیط مذاکرات پیش رو اکنون نسبت به دوران ریاست‌جمهوری اوباما با چالش‌های بیشتری مواجه است.
از سوی دیگر در این بین ایران ممکن است از روابط خود با روسیه در زمانی که ایالات متحده در تلاش است تا پایان حمله به اوکراین را مذاکره کند، سود ببرد و از کرملین به عنوان واسط استفاده کند به خصوص که ویتکاف دقیقا یک روز پیش از حضور در عمان به روسیه و نزد پوتین رفته است.
مخالفان ایرانی و آمریکایی نشسته در سایه به گزارش اقتصاد 24، اما این مذاکرات در تهران و واشنگتن نیز مخالفان سایه نشین نیز دارد و به نظر می‌رسد که اتفاقا برخلاف جریان نیرو‌های وفادار و قدیمی به ترامپ، گروهی از جمهوری‌خواهان کلاسیک نیز در کابینه دونالد ترامپ حضور دارند، که دیدگاه کاملا متضاد نسبت به تعامل و یا تقابل با ایران در سر دارند.
این بدان معناست که در دولت ترامپ، نیز یک دو دستگی در خصوص انتخاب رویکرد صحیح در قبال ایران وجود دارد؛ گروهی از نیرو‌های وفادار به ترامپ، مانند رئیس جمهور آمریکا، وارد شدن در یک درگیری نظامی با ایران را به سود ایالات متحده نمی‌دانند و تا حد امکان از پیش آمدن چنین فضایی که خواست اسرائیل است، جلوگیری می‌کنند. در مقابل، اما گروهی هستند که از جمله نیرو‌های کلاسیک جمهوری خواه و نزدیک به کابینه بنیامین نتانیاهو هستند، شرایط پیش آمده برای ایران در خاورمیانه را یک فرصت کم‌نظیر ارزیابی می‌کنند که باید از آن استفاده کرد و به تهران تا حد امکان ضربه زد.
اما فعلا مشخص است که آن چه در عمان رقم خواهد خورد، با مسئولیت اصلی تیم مذاکره کننده آمریکایی از میان گروه اول یعنی شخص ویتکاف خواهد بود؛ این در حالی است که انتظار می‌رود در تیم همراه او، دیپلمات‌ها و سیاست‌مدارانی وفادار به ایده دوم یعنی تشدید فشار بر ایران نیز حضور داشته باشند که می‌تواند به طرح خواسته‌های بیشتر از تیم ایرانی و ارائه امتیازات کمتر بینجامد.
وضعیت در ایران چگونه است؟ اما در ایران نیز شرایط مانند آمریکا همین قدر آشفته است و هر چند که وزیر خارجه فعلی دولت، برخلاف جواد ظریف، یکی از سیاستمداران محبوب حتی در میان گروهی از اصولگرایان است، اما تجربه حضور او در دولت مسعود پزشکیان نشان داده، او تا چه اندازه در این مدت برای اعتماد سازی در میان حتی مخالفان مذاکره نیز تلاش کرده است.
به گزارش اقتصاد 24 حتی همین فراخوان شکل‌گیری تجمعات اعتراضی در مقابل وزارت خارجه و تشکیل آن در روز جمعه 22 فرودین و یک روز پیش از مذاکرات عمان در برابر وزارت خارجه و برای مخالفت با مذاکره با آمریکا نشان می‌دهد که گروه‌های افراطی و تندرو نیز بر تلاش‌های خود برای ضربه زدن به هرگونه تلاش مذاکراتی افزوده‌اند، مخالفت‌هایی که حالا ریشه در مسائل ایدئولوژیک، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دارد.
در مقابل، اما به گزارش اقتصاد 24، دستکم اظهارات مسعود پزشکیان، محمدباقر قالیباف، علی لاریجانی و برخی دیگر از نیرو‌های عالیرتبه ایران نشان می‌دهد که تمایل برای نشستن پای میز مذاکره در سطوح بالای حاکمیت گرفته شده است.
یادداشت مهم عراقچی در واشنگتن پست و تایید پزشکیان اما در چنین فضایی، دو تحول تازه، قابل توجه به نظر می‌رسند؛ عباس عراقچی، روز سه‌شنبه در مقاله‌ای در روزنامه واشنگتن پست با اشاره به موضوع سرمایه‌گذاری آمریکایی در ایران می‌نویسد: «بسیاری در واشنگتن، ایران را از منظر اقتصادی کشوری بسته تصویر می‌کنند؛ اما واقعیت آن است که ایران به‌طور کامل برای حضور فعال شرکت‌ها و کسب‌وکار‌های بین‌المللی باز است. این محدودیت‌ها، نه از جانب ایران، بلکه از سوی دولت‌های ایالات متحده و موانع تحمیل‌شده توسط کنگره بوده‌اند که شرکت‌های آمریکایی را از ورود به بازار ایران، بازاری با فرصت‌هایی در مقیاس تریلیون دلاری، باز داشته‌اند.»
در تایید چنین رویکردی، مسعود پزشکیان، روز چهارشنبه 9 آوریل در یک سخنرانی در اظهاراتی مشابه گفت: «من هر هفته بار‌ها و بار‌ها خدمت مقام معظم رهبری هستم ایشان با سرمایه‌گذار آمریکایی در کشور هیچ‌گونه مخالفتی ندارند، سرمایه‌گذار بیاید و سرمایه‌گذاری کند.»
بیشتر بخوانید: قفل سرمایه‌گذاری آمریکایی‌ها در دولت پزشکیان شکسته می‌شود؟/ نیروگاه‌های برقی پوسیده و نیازمند 700 میلیارد دلار برای بازسازی پالایشگاه‌های نفت هستیم
این سخنان در حالی بیان می‌شود که دونالد ترامپ، برخلاف سایر روسای جمهوری آمریکا نشان داده شخصیت ویژه‌ای دارد و از این توانایی برخوردار است که بسیاری از تغییرات بنیادین را بدون داشتن نظر موافق «ساختار» در حاکمیت ایالات متحده عملی سازد. احتمالا هیچ رئیس جمهور جمهوری‌خواه و دموکرات دیگری، حاضر نمی‌شد چنین وارد جنگ تجاری با متحدان ایالات متحده شود، اما او بدون توجه به مخالفت‌های گسترده داخلی و خارجی دست به چنین انقلابی که مشخص هم نیست نتیجه‌اش چه خواهد شد زده است.
در نتیجه برای رئیس جمهوری که اقتصاد و منابع تجاری در اولویت قرار دارد، چراغ سبز مسئولان حکومت ایران برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی، می‌تواند یکی از بزرگ‌ترین تضمین‌هایی باشد که به تهران اطمینان دهد توافق جدید پایدار باقی خواهد ماند. به ویژه آنکه بسیاری از مخالفان مذاکره و توافق با آمریکا، بر موضوع عدم پایبندی آمریکا بر تعهداتش در یک توافق تاکید دارند.
بن بست‌های ممکن پیش روی توافق چیست؟ اما چشم‌انداز پیش‌رو نیز بدون دست‌انداز و چالش نیست. مجموعه موانعی که می‌تواند در مسیر هر گفت‌و‌گو و مذاکره‌ای میان ایران و آمریکا پدید آید، به قدری بزرگ هستند که باعث می‌شود هر ناظری با دیده تردید و احتیاط نسبت به چشم‌انداز آن اظهار نظر کند.
یکی از موارد مهم نیز کارشکنی اسرائیل خواهد بود. اقدامات اسرائیل و مخالفت‌های احتمالی این رژیم با حصول هرگونه توافق معنادار می‌تواند یک مانع دیگر باشد. هر چند نتانیاهو در همین خصوص در حضور دونالد ترامپ اظهاراتی را مطرح کرد که البته رسانه‌های اسرائیلی گزارش داده‌اند در ملاقات خصوص رئیس جمهور آمریکا با آن موافق نبوده، اما در عین حال ساده‌انگاری است اگر تصور شود اسرائیل به تلاش‌های مخرب خود برای به شکست کشاندن تلاش‌های مذاکراتی دست خواهد کشید.
یک عامل بحران زای دیگر تمایلات ترامپ برای جلب توجهات رسانه‌ای است؛ بسیاری در ایران نگرانند که ترامپ به دنبال الگویی مانند آن چه با کره شمالی انجام داد باشد؛ به این معنا که او صرفا به دنبال حصول توافقی پر سر و صدا با تهران باشد و در نهایت تغییر در محدودیت‌ها و تحریم‌های وارد شده علیه جمهوری اسلامی ایجاد نشود. اصرار طرف آمریکایی بر برگزاری مذاکرات مستقیم و در مقابل انکار مقام‌های جمهوری اسلامی در این خصوص هم در همین چارچوب قابل ارزیابی است.
ایرانی‌ها به اندازه ترامپ به دوربین علاقه ندارند.
اما در این بین باید تاکید داشت که اکنون یک فرصت بی سابقه برای تهران و واشنگنتن است تا طرفین اگر نگوییم برای حل و فصل، که دستکم برای گام برداشتن در مسیر تنش‌زدایی تغییرات مهمی در تاریخ تقابل ایران و آمریکا ایجاد کنند؛ با این حال، سایه سنگین موانع و مخالفت‌های داخلی در هر دو کشور و منطقه‌ای و بین‌المللی نیز چنان است که هر کدام از این موارد برای به شکست کشاندن این تلاش‌ها کافی به نظر می‌رسند.
پس اکنون نه باید یکسره به مذاکرات شنبه صبح دل بست و نه یکسره ناامید شد، همه چیز به میز بازی چیده شده و دست‌های طرفین در مذاکره بستگی دارد، از بلوف‌ها تا عقب نشینی‌های تاکتیکی و پیشروی‌های جسورانه!