بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - صفحه اقتصاد - طی چند دهه گذشته با توجه به اهمیت مقوله هسته‌ای ایران شاهد کنش‌های متعددی از سوی قدرت‌های بزرگ جهانی بوده‌ایم. در ادامه همین روند، برگزاری مذاکرات هسته‌ای از اوایل دهه 80 شمسی میان ایران و کشور‌های غربی آغاز شد. اولین نشست اتمی در پاییز 1382 در تهران به همراه سه کشور اروپایی (فرانسه، بریتانیا و آلمان) برگزار شد و نتیجه آن تعلیق عملکرد سانتریفیوژ‌های نطنز از سوی ایران و جلوگیری کردن از ارسال پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت از سوی غربی‌ها شد.
پس از آن دو توافق‌نامه بروکسل و پاریس در سال 1382 و 1383 برای محدودسازی غنی‌سازی اتمی ایران به امضا رسید. اما با توجه به ضرر و زیان‌های ایران در محدودسازی فعالیت هسته‌ای، در اواخر دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی، غنی‌سازی اورانیوم از سرگرفته شد. در نتیجه این روند، غربی‌ها باری دیگر اقدام به فشار بر روی ایران کردند و از سال 2007 قطعنامه‌هایی به منظور جلوگیری از فعالیت هسته‌ای ایران به تصویب رسید. ادامه دادن این وضعیت که به نفع هیچ طرفی نبود در دوره ریاست جمهوری حسن روحانی باری دیگر مذاکرات هسته‌ای در ژنو با گروه 1+5 برگزار و نتیجه آن تصویب توافق برجام شد. حال باری دیگر بعد از انقضا نتایج برجام، تهران و واشنگتن تصمیم به انجام مذاکرات با یکدیگر با میانجی‌گری کشوری ثالث در عمان به سمت گزینه کنترل تنش حرکت کنند. اولین مرحله مذاکرات غیرمستقیم دو طرف در روز شنبه 12 آوریل در مسقط آغاز شد. این مذاکرات با ورود هیات ایرانی به نمایندگی وزیر خارجه ایران سید عباس عراقچی و هیات آمریکایی به نمایندگی استیو ویتکاف نماینده ویژه آمریکا صورت گرفت. بعد از اتمام زمان مذاکرات غیر مستقیم، هر دو طرف ایرانی و آمریکایی روند مذاکرات را مثبت و سازنده عنوان کردند. این نتیجه مبهم زمانی که از سوی رسانه‌ها بیان شد، تاثیرات مثبتی بر روی نرخ قیمت ارز و طلا در ایران گذاشت. اما نکته‌ی حائز اهمیت آن است که در مذاکره اخیر، موضوعات و خواسته‌های کلی بیان شده و جزئیات مناقشه برانگیز هنوز در دستور کار قرار نگرفته است. زیرا در زمان انعقاد توافق‌نامه، چالش‌های سیاسی و تضاد منافع دو طرف نمایان می‌شود. طرف آمریکایی که در نهایت به دنبال محدودسازی ایران در زمینه هسته‌ای می‌باشد و طرف ایرانی نیز خواسته‌ای جز کم کردن فشار سیاسی و اقتصادی ندارد، زمینه اجراسازی توافقی محدود را نمایان می‌کند. به همین سبب با توجه به ادامه‌دار بودن مذاکرات طی چند هفته، رسیدن به توافق مطلوب از سوی دو طرف کاری سخت به نظر می‌رسد.
روز دوشنبه خبرنگار وال استریت ژورنال به نقل از وزیر امور خارجه ایتالیا اعلام کرد که دور بعدی مذاکرات میان ایران و امریکا به مبزبانی ایتالیا و با میانجی‌گری عمان در رم برگزار خواهد شد. در تمامیه مذاکراتی که در سطح جهان برگزار می‌شد، کشوری که به عنوان میزبان و میانجی انتخاب می‌شود، در واقع نوعی قدرت نرم سیاسی برای خود اندوخته می‌کند. همین موضوع سبب شده که برخی از کشور‌های خاورمیانه‌ای از جمله قطر، عمان و تعدادی کشور‌های اروپایی همچون ایتالیا، اتریش و سوئیس با توجه به سوابق صلح‌پذیر خود، داوطلب میانجی‌گری و میزبانی مذاکرات شوند. تنها چند روز پس از انتشار خبر انتخاب رم به عنوان محلی بعدی مذاکرات، بار دیگر مسقط پایتخت عمان به عنوان محل برگزاری دور دوم مذاکرات ایران- آمریکا انتخاب شد. برخی کارشناسان معتقدند عدم اقبال ایران- آمریکا برای درگیر کردن اروپایی در روند مذاکرات و برخی دیگر تلاش برای عدم همزمانی سفر ونس به ایتالیا را عامل این جابه‌جایی مجدد دانستند. البته نیرو‌های اپوزیسیون خارج‌نشین با دنبال کردن خط «عملیات روانی» تغییر مجدد محل مذاکرات را تلاش تهران برای جلوگیری از درز اطلاعات محرمانه اعلام کردند.
در روند مذاکرات علاوه بر دولت‌ها، افراد و گروه‌های فشار بر ادامه روند تاثیرگذار هستند. بدین منظور رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار است قبل از دور دوم مذاکرات به ایران سفر کند. از سوی دیگر قبل از شروع مذاکرات، ترامپ و نتانیاهو تبادل نظر‌هایی بایکدیگر در خصوص ایران داشته‌اند. اسرائیل در این برهه زمانی به دنبال محدودسازی ایران و شاهد فراهم کردن زمینه روند عادی‌سازی با کشور‌های عربی است و این موضوع کم‌وبیش بر روی مذاکرات تاثیرگذار است. همچنین لابی‌های حامی اسرائیل در واشنگتن انتقاد و فشار بر ترامپ و ویتکاف را به دلیل حرکت به سمت توافق با ایران را افزایش دادند. از سویی دیگر شخص ترامپ نیز به دنبال تسریع بخشیدن به روند مذاکرات است تا هرچه زودتر پرونده خاورمیانه را به حالت مسکوت نگه دارد. همچین در ماه‌های آینده ترامپ سفری را به کشور‌های خاورمیانه (عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر) خواهد داشت. این سفر پیش رو نشان دهنده ادامه سیاست‌های ترامپ درخاورمیانه و اعلام نتایج مذاکرات با ایران است. بدین منظور پیش‌بینی روند مذاکرات در روز‌های آتی به مشاوره‌ها و گفت‌و‌گو‌های طرف‌های مختلف بستگی دارد.
تاریخچه مذاکرات میان ایران و کشور‌های غربی در خصوص پرونده هسته‌ای، دارای یک نقطه مشترک بنیادین بوده است. آن نقطه اشتراک خواست غربی‌ها در خصوص محدودیت ایران در زمینه غنی‌سازی بوده است. این خواست مشترک در طول مذاکرات گذشته همچنان پابرجا بوده است و اینبار نیز احتمالاً شاهد توافقاتی در زمینه محدود کردن ایران در زمینه هسته‌ای خواهیم بود. از سویی دیگر با توجه به بازتاب‌های مثبت از مذاکرات چند روز اخیر در مسقط به نظر می‌رسد پیش فرض مذاکرات در دور‌های بعد مثبت تلقی شود، گرچه در خصوص جزئیات توافق مناقشاتی میان طرفین عادی تلقی می‌شود. همچنین مقوله مذاکرات و تاثیرگذاری کنش انسانی بر روی آن، امر پیش‌بینی پذیری آینده مذاکرات را با چالش مواجه می‌کند. با این حال باید منتظر دوره‌های بعدی گفت‌و‌گو‌ها و بازتاب‌های خبری از سوی طرفین مذاکره باشیم. وجود اراده مشترک از سوی تهران- واشنگتن برای رسیدن به نقطه توافق می‌تواند بار دیگر نقشه‌های نتانیاهو برای جنگ افروزی در منطقه و ادامه پروژه «امنیتی سازی» تهران به شکست بکشاند.
مطالعه بیشتر: چقدر ممکن است ایران و آمریکا توافق کنند؟