بزرگنمايي:
ایرانیان جهان - ایسنا / جغرافیای صادراتی محصولات نانویی ایران نشان می‌دهد کشورهای همسایه مانند عراق، افغانستان، پاکستان، ترکیه و آذربایجان مقاصد مهم صادراتی محصولات ایرانی هستند.
ایران با سرمایه‌گذاری در حوزه تحقیق و توسعه فناوری نانو، موفق به تولید و صادرات محصولات نانو شد و مزیت اصلی کشور در این حوزه دسترسی به منابع داخلی، قیمت تمام‌شده پایین‌تر نسبت به کشورهای غربی و رقابت‌پذیری بالا در تولید مواد اولیه نانو، نانوکاتالیست‌ها و تجهیزات پیشرفته است. نزدیکی جغرافیایی به بازارهای هدف در کشورهای همسایه، کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و استفاده از روابط سیاسی و تجاری، دیگر مزیت‌های صادراتی ایران در این حوزه هستند. این عوامل موجب شده‌اند که ایران به یک تأمین‌کننده عمده فناوری نانو در منطقه و برخی بازارهای جهانی تبدیل شود.
بازار
نمودار بالا ، تصویری جامع از وضعیت صادرات محصولات نانوی ایران در صنایع مختلف و مقاصد جغرافیایی آنها ارائه می‌دهد. در این تحلیل، نمودار به 13 دسته صنعت " alt="ایرانیان جهان" width="100%" />
بخش عمران و ساختمان یکی از صنایع پیش‌رو در صادرات نانو است و دو کشور عراق و افغانستان به عنوان دو مقصد اصلی در این بخش به شمار می‌روند. کشورهای آسیای میانه مانند تاجیکستان، ازبکستان و آذربایجان نیز در میان واردکنندگان این محصولات هستند.
در حوزه اپتیک، الکترونیک و فوتونیک نیز کشورهای «عراق» و «سوریه» در صدر کشورهای واردکننده قرار دارند. با توجه به تجربه سال‌ها بحران و ناامنی در عراق و سوریه، یکی از مهم‌ترین حوزه‌های کاربرد فناوری نانو در صنعت اپتیک و فوتونیک، تجهیز و ارتقاء زیرساخت‌های امنیتی و دفاعی این کشورهاست. محصولات نانومقیاس در این بخش می‌تواند در قالب سامانه‌های دید در شب، دوربین‌های حرارتی، تجهیزات نظارت تصویری با دقت بالا و همچنین حسگرهای اپتوالکترونیکی قرار گیرد.
کشور روسیه تنها کشور مقصد صادراتی محصولات حوزه نفت و پتروشیمی است و به‌تنهایی تمام صادرات نانوی مرتبط با این صنعت را جذب کرده است. وابستگی صنایع نفتی روسیه به فناوری‌های به‌روز و تحریم‌های غرب ممکن است عاملی برای رویکرد به همکاری فناورانه با ایران باشد.
کشورهای «سوریه»، «اکوادور»، «افغانستان» و «ترکیه» از جمله مقاصد اصلی محصولات دارویی، بهداشتی و سلامتی ایران هستند. علاوه بر اینها کشورهایی از آسیا و آفریقا تا آمریکای جنوبی نیز مقاصد صادراتی شرکت‌های این حوزه هستند. داروهای ضدسرطان نانویی ایران تا کنون توانسته به کشورهای مختلف صادر شود و یکی از مزیت‌های ایران در حوزه فناوری‌نانو باشد. لیست محصولات جدید در این بخش نظیر مکمل‌های نانویی نشان می‌دهد که فرصت برای صادرات در بخش دارو و سلامت رو به افزایش است.
کشورهای ترکیه، اردن، عراق و کشورهای شمال ایران نظیر ارمنستان و آذربایجان مقاصد صادراتی محصولات ایرانی حوزه کالاهای خانگی به شمار می‌روند. وجود برندهای ایرانی در بازار لوازم خانگی در منطقه و تقاضای بالا برای محصولاتی با ویژگی‌های ضدمیکروبی یا مقاومت بالا، محرک این روند است.
محصولات نانویی ایران در حوزه نیرو و انرژی به آذربایجان و ترکیه صادر می‌شوند. با توجه به قابلیت‌های بالای فناوری نانو در بهبود راندمان انرژی، انتظار می‌رود با سرمایه‌گذاری بیشتر، صادرات این حوزه افزایش یابد. در سند توسعه بلندمدت برنامه ملی انرژی‌های تجدیدپذیر آذربایجان، اهداف روشنی برای گسترش انرژی خورشیدی، بادی و حرارتی در نظر گرفته شده است. فناوری نانو در بهبود بازدهی پنل‌های خورشیدی، پوشش‌های ضدبازتاب، نگهداری تجهیزات در شرایط سخت اقلیمی و بهینه‌سازی سیستم‌های تبدیل انرژی، نقش مهمی دارد. ایران به‌واسطه تجربه بومی در تولید محصولات نانویی برای این حوزه‌ها، توانسته است نیاز آذربایجان را در این بخش‌ها به‌صورت منطقه‌ای و اقتصادی تأمین کند.
به نقل از ستاد نانو، کشورهای هند، پاکستان، امارات و آفریقای جنوبی خواهان دریافت محصولات ایرانی در حوزه مواد اولیه هستند. صادرات مواد اولیه نانومقیاس مانند نانوذرات و نانولوله‌ها، بازار جذابی دارد. هند و پاکستان با صنایع تولیدی گسترده، از خریداران مهم هستند. به دلیل توسعه فناوری بومی و دسترسی به منابع معدنی داخلی، قیمت تمام‌شده تولید این مواد در ایران نسبت به تولید مشابه در کشورهای غربی و حتی شرق آسیا پایین‌تر است.
کشورهایی مانند هند و پاکستان دارای صنایع پایین‌دستی در حال رشد هستند؛ یعنی در فرآیندهایی نظیر تولید رنگ‌های صنعتی، مصالح پیشرفته، مواد آرایشی، داروهای نانویی و تجهیزات پیشرفته، نیاز به واردات مواد اولیه نانویی دارند تا در واحدهای خود آنها را به محصول نهایی تبدیل کنند. این مدل تولید به‌ویژه در هند به‌صورت گسترده دنبال می‌شود؛ از این‌رو، واردات نانومواد پایه از کشوری مانند ایران که توان تولید عمده و استاندارد دارد، یک حلقه ضروری در زنجیره ارزش آنهاست.
در بسیاری از کشورهای صنعتی مانند آمریکا، ژاپن و اتحادیه اروپا، تولید برخی از نانومواد (مخصوصاً نانوذرات فلزی) به دلیل پیامدهای زیست‌محیطی، تحت نظارت شدید و گران‌قیمت انجام می‌شود. این موضوع باعث شده برخی کشورها به‌جای واردات از غرب، به تأمین‌کنندگان منطقه‌ای مانند ایران روی بیاورند که با رعایت استانداردهای مناسب، توان عرضه پایدار و سریع دارند.
بیشتر مقصدهای صادراتی ایران، کشورهای همسایه مانند عراق، افغانستان، پاکستان، ترکیه و آذربایجان هستند. این روند با توجه به هزینه پایین حمل‌ونقل، قرابت فرهنگی و نیاز این کشورها به فناوری‌های میان‌رده قابل توجیه است. برخی کشورها مانند سوریه، ونزوئلا، اکوادور و کشورهای آفریقایی نیز در لیست واردکنندگان دیده می‌شوند. صادرات به این کشورها احتمالاً در چارچوب روابط سیاسی یا همکاری‌های توسعه‌ای انجام می‌شود.